Το έχουν αυτό τα “εξωτικά” φρούτα 
Εδώ κοτζάμ Άνθιμος Γαζής εμπνεύστηκε τρελά και λεξικογραφικά (Λεξικόν της ελληνικής γλώσσης τρίτομον, 1835), όταν, στο λήμμα “ανακίνησις”, αναφερόμενος “εν γένει στο προοίμιον”, ανοίγει παρένθεση και γράφει: “(όταν οι μουσικοί παίζουν μικρά τινα πριν να αρχίσουνˑ το ιταλ. πρελούντιο, τουρκοβ. ντουζένι”)
Λοιπόν, αυτό μού θύμισε μιαν άλλη εμφάνιση της λέξης ντουζένι με παρόμοια σημασία, που είχε εμφανιστεί σε κάποια συζητηση και μου είχε φανεί λανθασμένη. Δεν ήταν του Άνθιμου Γαζή, ούτε της εποχής του, αλλά δε θυμόμουν περισσότερα.
Βλέπω τώρα άλλο σημερινό παράθεμα του Άνθιμου (όχι του Γαζή!), και σαν να μου φαίνεται ότι ήταν αυτό:
Και στις δύο περιπτώσεις φαίνεται να εννοεί ταξίμι.
Εξακολουθώ να είμαι επιφυλακτικός ως προς την ορθότητα αυτής της χρήσης της λέξης, αλλά πάντως αντικειμενικό γεγονός παραμένει ότι τη συναντάμε δύο φορές σε διάστημα ενός αιώνα και κάτι.
Nα ξεκινήσω σημειώνοντας ότι δεν κατανοώ τί ακριβώς σημαίνει το “φιόρο” σε συνδυασμό με το “γιαρεδάκι”. Σε ό,τι όμως αφορά το δεύτερο, με τη λέξη “γιαρεδάκι” δεν υπονοείται ταξίμι. Η λέξη “γιαρέι” ή “γιαράι”* που συχνά συνοδεύεται από τη λέξη “αμάν”, σημαίνει απλά “αγάπη μου” και “γιαρεδάκι” είναι απλά το υποκοριστικό της. Έτσι λοιπόν, συχνότατα σε αμανέδες βρίσκουμε το επιφώνημα “γιαρέι αμάν” (έλεος, αγάπη μου) που ευκολότατα μπορεί να παράξει τη λέξη “γιαρεδάκι”, συνώνυμο κατά κάποιον τρόπο της λέξης “αμανές”.
Οπότε, κατά την δική μου προσέγγιση, η έκφραση “τό ΄σκασα το γιαρεδάκι μου” απλά σημαίνει “είπα τον αμανέ μου”. Το “φιόρο” παραμένει προς εξέτασιν.
*τα φωνήεντα α και ε συχνότατα εναλλάσσονται μεταξύ τους, στην τουρκική γλώσσα
Ασφαλώς όχι. Νομίζω όμως ότι ταξίμι υπονοείται με τη λέξη ντουζένι. Το γιαρεδάκι ήταν ο αμανές που ακολούθησε. Φιόρο σημαίνει βέβαια λουλούδι, οπότε καταλαβαίνω ότι μάλλον εννοεί ότι έριξε έναν αμανέ - κόσμημα.
Διάβασε όλο το παράθεμα και αντικατάστησε νοερά το «ντουζένι» με «ταξίμι»: ακόμη κι αν το σημείο με το φιόρο μείνει κάπως ασαφές (κι εμένα μού είναι κάπως ασαφές, αλλά δεν είναι αυτό που ψάχνουμε), το υπόλοιπο βγάζει αρτιότατο νόημα που, εξάλλου, στέκει και πραγματολογικά: αρχίζεις ένα ταξίμι, με όλο το πλουμίδι κλπ. που περιγράφει, και όταν «ο καημός σου αψηλώσει» σκας το γιαρεδάκι. Ακόμη και η λεπτομέρεια με την κεφαλή στην παλάμη είναι μια εικόνα που την έχω δει συχνά, τόσο από κοντά όσο και σε βιντεάκια και φωτογραφίες με σημερινούς γηραιούς λαϊκούς αμανετζήδες (και μάλιστα μόνο στον μανέ, όχι σε άλλα τραγούδια!).
Το ερώτημα είναι αν ορθώς χρησιμοποιεί τη λέξη ντουζένι γι’ αυτό που εννοεί. Μέχρι πρότινος, θα απαντούσα «δεν το έχω ξανακούσει ποτέ». Τώρα λέω «δεν το έχω ξανακούσει ποτέ, εκτός από το παράθεμα του Α. Γαζή από το 1835».
Τι σημείναι η συντομογραφία «τουρκοβ.»;
Προσωπικά ξέρω βεβαίως πολύ καλά, όπως όλοι μας, τί σημαίνει η λέξη “ντουζένι”. Απλά, μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι ο Σκαρίμπας δεν ήξερε τί σημαίνει η συγκεκριμένη λέξη. Φαίνεται να θεώρησε ότι σημαίνει ταξίμι.
Όσο για το “τουρκοβ.” απλά θεωρώ ότι υπονοείται “τουρκοβαρβαριστί”.
γιαρές:είδος παθητικού ανατολικού άσματος (Κουυκίδης, Λεξιλόγιον ελληνικών λέξεων παραγομένων εκ της τουρκικής, 1960)
γιαρεδάκι: αρχή του αμανέ (Βλαστού: Συνώνυμα και συγγενικά, 1931)
Τουρκοβ.: τουρκοβαρβαριστί
Κι εδώ ωραία φάση μπουζουκο-γιαρέδικη:
" Και χτυπούσε τα παλαμάκια να ‘ρθεί το παιδί να του φέρει το αγαπημένο του γλύκισμα. Γιατί, αλήθεια, σπίρτα δεν έπινε ποτέ του ο Γιαννάκης ο Ξεφλούδας. Κρασάκι, μάλιστα! Ρετσίνα, να μοσκοβολάς πεύκο και να σε βλέπει ο Θεός, παιδί μου. Να κάθεσαι, που λες, κάτω από τη μουριά του Ρουκουνιώτη και να φυσάει το βραδινό αεράκι στα φύλλα φρρρρρ… να τσιμπάς το μεζέ σου και να ‘ρχεται η μισή να γουργουλίζει ψηλοκρεμαστά στα ποτήρια, ρρρρ… Έπειτα, να το κουρντίζει το γλέντι, να λες το ‘να και τ’ άλλο με τους φίλους, ώσπου ν’ αριβάρει το μπουζουκάκι, το γιαρεδάκι και τα λοιπά… Όλα τα ευχάριστα.
Και να σε πηγαίνουν ύστερα κρατητόνε στην κυρα-Ξεφλούδαινα.
Ε, και τι; απολογιόταν ο Γιάννης περήφανα. Μη δεν είμαι άντρας;
Άντρες το πίνουν το κρασί,
κι άντρες το μολογάνε!
Κι έτσι η ζωή του αλέγρου μουζικάντη κυλούσε ποταμάκι γάργαρο"
(Στέφανος Δάφνης, “Ο Ξεφλούδας και η κλαπαδόρα του”, περ. ΜΠΟΥΚΕΤΟ, Αύγουστος 1930)
Όπου η σκαριμπολόγος πανεπιστημιακός και επιμελήτρια του τόμου “Ο κύριος του Τζακ” του Σκαρίμπα στο Γλωσσάρι έχει:
ντουζένι (τουρκ.): αρμονία, τραγούδι
Ευχαριστώ.
(και κάποιο επιπλέον μπλα μπλα, για να συμπληρωθούν οι απαραίτητοι χαρακτήρες)
Αρμονία, ναι. Τραγούδι, όχι.
Σα να λέμε: "έπαιξα μια αρμονία, έναν σκοπό, μια μελωδία, έναν χαβά, ένα ταξιμάκι, ένα τραγουδάκι κ.ο.κ
Δεν χρειάζεται, Άνθιμε, να μου μάθεις τί είναι ντουζένι. Μουσικός είμαι, της ανατολικής μουσικής, και ξέρω. Ο Σκαρίμπας δεν ήξερε.
Μη χάνεις την αβρότητά σου μαζί μου, δεδομένου ότι ούτε καν σου απευθύνθηκα ούτε και διατηρώ την ψευδαίσθηση ότι μπορώ να σου μάθω το οτιδήποτε 
Ντουζένι σημαίνει κούρδισμα. Μπορεί να σημαίνει και άλλα πράγματα, αλλά αυτή είναι η μόνη σίγουρη σημασία. Αρμονία, στα αρχαία ελληνικά, εσήμαινε επίσης κούρδισμα, αρχικά.(*) Επομένως αν θεωρήσουμε ότι αυτή η αρχαία σημασία είναι ακόμη εν χρήσει, τότε ντουζένι όντως σημαίνει αρμονία. Γενικά όμως η σημερινή σημασία της αρμονίας είναι τελείως άλλη (αυτή που ξέρουμε).
Τώρα, αν κάποιος βάζει μαζί τις λέξεις «αρμονία» και «τραγούδι» ως ενιαίο ερμήνευμα μιας άλλης λέξης, το μόνο που καταλαβαίνω είναι ότι εννοεί κάτι τελείως γενικόλογο, σαν αυτό που λέει ο Άνθιμος…
…δηλαδή «οτιδήποτε μουσικό». (Όπως λέμε «παίξε μας κάτι», και το κάτι μπορεί να είναι ταξίμι, τραγούδι, οργανικός σκοπός, μια σκέτη συγχορδία, μια νότα, πέντε νότες ή οτιδήποτε.)
Δε νομίζω όμως ότι ντουζένι σημαίνει αυτό.
Επιπλέον:
Τι παναπεί «τουρκ.»; Ότι αυτό σημαίνει στα τούρκικα; Δεν ξέρω τούρκικα, οπότε δεν μπορώ να έχω άποψη (απλώς δεν το νομίζω), αλλά τι μας νοιάζει τι σημαίνει μια τούρκικη λέξη όταν διαβάζουμε ένα ελληνικό κείμενο;
Ή εννοεί ότι η [ελληνική] λέξη προέρχεται από τα τούρκικα, δηλαδή δίνεται μια ετυμολογική πληροφορία, και στη συνέχεια προχωράμε στο ερμήνευμα της [ελληνικής πάντα] λέξης; Σ’ αυτή την περίπτωση, η πληροφορία που μας δίνεται είναι ότι στα ελληνικά ντουζένι σημαίνει αρμονία, τραγούδι.
Συγγνώμη αλλά είναι βέβαιο ότι η σκαριμπολόγος επιμελήτρια την ξέρει τη λέξη;
(*) Οι αρχαίες ελληνικές λύρες, όργανα παρόμοια με τις σημερινές άρπες, παίζονταν μονο με ανοιχτές χορδές. Άρα ό,τι κούρδισμα κάνεις, αυτή είναι και η κλίμακα. Αλλάζεις κούρδισμα, αλλάζεις κλίμακα. Έτσι η λέξη αρμονία, από «κούρδισμα» έφτασε να σημαίνει «κλίμακα, τρόπος, δρόμος», π.χ. λυδιστί αρμονία, ιαστί αρμονία (λύδιος / ιώνιος τρόπος). Αυτή είναι η πιο στάνταρ αρχαία σημασία, η οποία επεκτάθηκε και πέραν των οργάνων του συγκεκριμένου τύπου, στους ίδιους τους μουσικούς τρόπους, ανεξαρτήτως κουσδισμάτων. Το να χρησιμοποιείται λοιπόν η λέξη «αρμονία» με την παλιά (πεπαλαιωμένη ήδη στ’ αρχαία) σημασία του κουρδίσματος το βρίσκω τόσο εξεζητημένο ώστε μάλλον δε θα είναι αυτό που ενοεί η επιμελήτρια. Όθεν συμπεραίνω είτε ότι εννοεί αρμονία με τη σημερινή σημασία της πολυφωνικής συνήχησης, είτε ότι δεν εννοεί τίποτε συγκεκριμένο.
Σ’ όλα τα παραπάνω να προσθέσουμε και ότι, αν τελικά η επιμελήτρια, με τη λέξη «αρμονία», εννοεί κούρδισμα (πράγμα που δε στέκει παρά μόνο υπό μια σειρά απίθανων προϋποθέσεων), και επομένως αποδίδει και το ντουζένι ως κούρδισμα, τότε μπορεί μεν να συμφωνεί με αυτό που όλοι ξέρουμε αλλά όχι με τον Σκαρίμπα, ο οποίος δε λέει βέβεια «έπαιξα ένα κούρδισμα»!
Η τουρκική λέξη düzen σημαίνει τάξη, καθεστώς, κατεστημένο, σύστημα.
Κι εγώ δεν φαντάζομαι ότι η Κωστίου γνωρίζει το εξειδικευμένο σημαινόμενο “κούρντισμα”
Επιχειρεί (όπως κι εγώ) να προσεγγίσει σημασιολογικά το σημαίνον “ντουζένι” μέσα από το συγκείμενο που έχει προ οφθαλμών. Και αυτό πράγματι οδηγεί σε σημασιολογήσεις σαν αυτές που προανέφερα.
Εδώ και από άλλο διήγημα του Σκαρίμπα (“Ο ούζος”, 1931):
“Άντε μπρε… σε τα-μας; Λέει στο βρόντο μονάχος του, για να πει κατιτίς, έτσι για να βρει στη κλίμακα της ψυχικής του κατάστασης ένα ντουζένι απαράμιλλο, μια εξαίσια νότα… ντο-ρε μι.”
Κι εδώ παράθεμα από τον γνωστό μεσοπολεμικό λογοτέχνη και δημοσιογράφο Μανώλη Κανελλή που χρονολογείται στα 1934:
“[…] εάν έζη σήμερα ο Μπετόβεν, θα ούρλιαζε ντουζένια στα καπηλεία με μπαγλαμάν και θα εμάζευε δεκάρες στο πιατάκι”
Επίσης εδώ από σπαρταριστό κειμενάκι της εφημερίδας Η ΕΘΝΙΚΗ (29/11/1936), όπου κάποιος αγοράζει γραμμόφωνο κι αρχίζει να παίζει τραγούδια του τύπου:
«Κυρ διοικητά τι με βαράααας!/αφού εσύ το ξέρεις»
«Χάιντε του καημένου του Μποχώρη»
«Μπάρμπα Στράτο, μπάρμπα Στράτο/βάλε ναργιλέ αφράτο»
Έλα όμως που στο πάνω πάτωμα έμενε ένας «παλαιός δάσκαλος της κιθάρας, ο οποίος κάτι τέλος πάντων ένιωθε από μούζικαν.
Μόλις ήκουσε την θείαν αρμονίαν των ντουζενίων, εξηγριώθη ο τάλας»
Μα αυτό το κάνει και μόνος του ο αναγνώστης. Από τον επιμελητή και ιδίως τον συντάκτη του γλωσσαριού περιμένουμε αυτό που δε φτάνουμε να μαντέψουμε μόνοι μας από το συμφραζόμενο.
Τέλος πάντων, το θέμα μας δεν είναι πώς κατλαβαίνει η επιμελήτρια τη λέξη αλλα ο Σκαρίμπας. ΄
Λοιπον, τι σκέφτομαι:
Αρχικά είπα «έπαιξε ένα ντουζένι; δεν παίζουμε ένα ντουζένι (κούρδισμα) όπως θα παίζαμε ένα τραγούδι, άρα δύο τινά: ή δε σημαίνει μόνο κούρδισμα, αλλά αυτό δεν το πολυνομίζω, ή ο Σκαρίμπας δεν ξέρει τι σημαίνει».
Μετά όμως βλέπω το καινούργιο κέρασμα του Άνθιμου:
Το μεν ντουζένι μοιάζει να σημαίνει περίπου ό,τι και την προηγούμενη φορά. Όμως έχουμε και τη μια εξαίσια νότα ντο-ρε-μι. Λοιπόν, το ότι ντο-ρε-μι δεν είναι μία νότα αλλά τρεις το ξέρουν όλοι. Ο Σκαρίμπας εδώ πολύ απλά δεν κυριολεκτεί. Παίρνει μια λέξη που σημαίνει «κάτι» για να δηλώσει όχι αυτό το κάτι αλλά… «κάτι» παρόμοιο. Λέει νότα και εννοεί μελωδία, ή κάτι παραπλήσιο, και σκοπίμως μάς αφήνει σ’ αυτό το περίπου.
Μήπως λοιπόν κάνει το ίδιο και με το ντουζένι;
Για τα άλλα δύο παραθέματα δεν έχω να πω τίποτε καινούργιο: ή αυτοί οι άνθρωποι δεν ξέρανε τι σημαίνει η λέξη, ή εμείς δεν ξέρουμε (ή έστω εγώ, για να μη γενικεύω) όλες τις σημασίες της. Δεν ξέρω πόση επαφή είχανε με την πιάτσα, αλλά σάμπως έχω εγώ;
(Παρά ταύτα, καθώς το ντουζένι-κούρδισμα δεν είναι απλώς λέξη της πιάτσας αλλά πολύ συγκεκριμένος μουσικός όρος, διερωτώμαι αν ακόμη και ο πιο πληροφορημένος μη μουσικός μπορεί να το κατανοήσει. Αν μας διαβάζει κάποιος που να μην έχει πιάσει ποτέ όργανο στη ζωή του, ας μας πει: καταλαβαίνει τι εννοούμε όταν λέμε «διαφορετικά κουρδίσματα»; )
Γεια σας φιλοι μου
Καταθετω κ εγω εδω στο Forum το τελευταιο βιντεο μου που εφτιαξα πανω σ αυτο το θεμα κ ελπιζω να φανει χρησιμο…καλες πενιες!
Λυπάμαι που θα σε στεναχωρήσω, αλλά το βίντεο έχει αρκετές παραλείψεις και λάθη. Δεν αρκεί να αντιγράφεις από τους ανθρώπους που έχουν μελετήσει πραγματικά τα ντουζένια (όφειλες να αναφέρεις τον Σταύρο Κουρούση τουλάχιστον, επίσης τον Κώστα Ζαφειρίου και τον Μπάμπη Παπαδημητρίου), πρέπει να κατανοείς κιόλας αυτό που προσπαθείς να παρουσιάσεις.
Όποιος θέλει να ασχοληθεί σοβαρά με τα ντουζένια ας διαβάσει εδώ στο φόρουμ που υπάρχει αρκετό υλικό, επίσης ό,τι υπάρχει από τους προαναφερθέντες σε βιβλία άρθρα και βίντεο. Σύντομα θα βγουν και καινούριες πληροφορίες στο φως, με ιστορική ακρίβεια και θεωρητική τεκμηρίωση.
Δεν με στεναχωρεις Νικο μην ανησυχεις! Εσβησα το ποστ για να μη δημιουργω συγχυση λοιπον…ευχομαι καλο μηνα κ καλες πενιες σε ολους μας 
Καλά, δεν υπήρχε λόγος να σβήσεις το μήνυμα -εξάλλου υπάρχει στο youtube και στο fb.
Καλό μήνα και καλές πενιές!