Το σαντούρι και το κανονάκι έρχονται από την μικρά ασία,και στον Ελλαδικό χώρο πριν ρη καταστροφή τα συναντάμε αρκετά στην Χίο και στην Λέσβο, και το σαντούρι, σε νησιά τον Κυκλάδων. Η ερώτηση είναι απλή, όταν μιλάμε για μουσική του ανατολικού Αιγαίου(Ικαρία,Χίο,Σαμοθράκη κλπ) τι είναι προτιμότερο, κανονάκι ή σαντούρι; για κάποιο λόγο δεν μπορώ να διαλέξω tag οπότε αναγκάστηκα να το βάλω στο tag δρόμοι.
1.το κανονάκι προϋπήρχε ακομη απο το Βυζάντιο. ειναι το γνωστό μας απο τας γραφάς, Κανών.
2.το Σαντούρι ειναι μεταγενέστερο και το βρίσκουμε και στα Ανατολικά Βαλκάνια. ειναι το κύμβαλον αλαλάζον(λόγο της αντήχησης του).
και τα δυο εχουν Αραβοπερσική προέλευση.το σαντούρι η τσίμπαλο, εξελίχθηκε σε κλειδοκυμβαλον, δηλαδη το γνωστο μας πιάνο.
1 «Μου αρέσει»
Εγώ προσωπικά το κανονάκι το ξέρω σχεδόν μόνο από παλιούς επαγγελματίες μουσικούς όπως ο Λ. Σαββαΐδης. Ο τελευταίος αυτής της φρουράς ήταν ο Ν. Στεφανίδης, που έκανε καριέρα και στη νεότερη εποχή, με Σίμωνα Καρά κλπ.
Αυτοί δεν ήταν τοπικοί μουσικοί, ήταν της κυρίαρχης (κάποτε) μουσικής σκηνής, με έδρες σε μεγάλες πόλεις. Σε νησιά και χωριά δεν το έχω δει ποτέ.
Αντίθετα, το σαντούρι κυκλοφορεί ευρέως σε Β και Α Αιγαίο, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα και αρκετές στεριές.
1 «Μου αρέσει»
Η απάντηση είναι ακόμα απλούστερη: Και τα δύο! Στεγανά στη μουσική, ευτυχώς, δεν υπάρχουν και, ειδικά στη σημερινή εποχή, παλαιότερες προσεγγίσεις του τύπου «Αυτό είναι το γνήσιο παραδοσιακό όργανο άρα, αυτό είμαι υποχρεωμένος να χρησιμοποιήσω» δεν ισχύουν πιά. Ναι, ο Σίμων Καράς σίγουρα θα εκνευριζόταν όταν, όχι σπάνια, ο λαουτιέρης της από παλιά γνωστής του κομπανίας το γύριζε σε κιθάρα αλλά σήμερα, όλα αυτά έχουν ξεπεραστεί.
2 «Μου αρέσει»
Ναι, οκέι. Αλλά αν για οποιονδήποτε λόγο θέλεις να αναπαραγάγεις πιστά τον τοπικό ήχο, σ’ όσα νησιά είμαστε σίγουροι ότι υπάρχει/υπήρχε ένα από αυτά τα δύο όργανα, πάντα σαντούρι είναι.
Οι γενικότερες συνθήκες σήμερα, Παντελή μου, απλά σχεδόν αποτρέπουν την όποια απόπειρα πιστής αναπαραγωγής του παλαϊκού ήχου… Και να επιλεγεί ένα όργανο, μάλλον δεν θα βρεθεί κατάλληλος παίκτης
Κάποτε υπήρξε στην Κάρπαθο ένας και μοναδικός σαντουριέρης. Κανείς πιο πριν, κανείς πιο μετά. Φαντάζομαι θα ήταν Μικρασιάτης. Και κατάφερε, πράγμα σπάνιο, να ενταχθεί στο δυναμικό των ενεργών και αποδεκτών μουσικών, μαζί με τους λυράρηδες, τους λαουτιέρηδες και τους λιγοστούς βιολιτζήδες.
Μου αφηγούνται λοιπόν ότι σε γαμήλιες πομπές, και όπου αλλού παίζουν μουσική περπατώντας, αυτός κρέμαγε το σαντούρι στην πλάτη του λυράρη, κι έπαιζε ξεκούραστα περπατώντας πίσω του!
2 «Μου αρέσει»
Νίκο, εγώ έχω σιχαθεί ν’ ακούω ότι κάπου θα παρουσιάσουν μουσική από τα τάδε και τάδε μέρη, και ο ήχος να είναι σε όλα ο ίδιος. Ένας φιλότιμος μουσικός μπορεί αφενός να πει «σ’ αυτά δε θα παίξω γιατί το όργανό μου δεν το έχουν εκεί», και αφετέρου, για όσα θα παίξει, να πιάσει μερικές έγκυρες ηχογραφήσεις και να αποκωδικοποιήσει, στο μέτρο του εφικτού, τον τρόπο και το ύφος παιξίματος.
Εδώ που είμαστε ρεμπέτικο φόρουμ, τόσοι και τόσοι μπουζουξήδες κάθονται και συζητάνε πώς να κρατήσουν την πένα για να βγάλουν ήχο Τσιτσάνη για τα κομμάτια του Τσιτσάνη και ήχο Χιώτη για τα κομμάτια του Χιώτη. Χαζοί είναι; Ντάξει, Χιώτης δε γίνεσαι, αλλά μια προσπάθεια δείχνει σεβασμό και εκτιμάται από τον ακροατή (έστω και ασυνείδητα).
3 «Μου αρέσει»
Εντωμεταξύ, αυτό το κάνουν κυρίως στα ρεπερτόρια όπου το πιο χαρακτηριστικό με τα κομμάτια είναι η μελωδία του καθενός. Στα ηπειρώτικα, στα ποντιακά, σε όσα χαρακτηρίζονται πρωτίστως από τον συνολικό ήχο και δευτερευόντως από τις μελωδίες (που είναι και υποτυπώδεις συνήθως), τόλμησε κανείς να βγει να τα παρουσιάσει χωρίς να έχει αφομοιώσει την όλη αισθητική της κάθε μουσικής;
Ε, φυσικά και όχι, αφού
Δεν κατάλαβα… Εγώ εννοούσα ότι τα ηπειρώτικα τα παίζουν σχεδόν πάντα μουσικοί ειδικευμένοι στο ηπειρώτικο, που συνήθως θα είναι Ηπειρώτες κι οι ίδιοι. Και αντίστοιχα για τα ποντιακά.
Αντίθετα, για άλλα ρεπερτόρια δε συνηθίζεται η ευαισθησία να σκεφτεί κανείς «άραγε έχω ειδικευθεί επαρκώς ώστε να τα αποδώσω πιστά στο ύφος;» Τίποτα: βρήκα τις νότες, βρήκα τον ρυθμό, ορίστε το κομμάτι.
Αμ δεν είναι τόσο απλό…
Κι επειδή δεν είναι απλό, αλλά στα ηπειρώτικα και στα ποντιακά το βλέπει ο καθένας ότι δεν είναι απλό ενώ στα μ/ασιάτικα π.χ. δεν κάνει τόσο μπαμ, γι’ αυτό και στα ηπειρώτικα κλπ. δε συνηθίζεται να βγαίνει ο κάθε τυχάρπαστος που απλώς βρήκε τις νότες και τον ρυθμό, και να τα «παρουσιάζει».
Ok,λογικό,αλλά σε έναν βαθμό. Μπορώ να πάρω ένα τσίμπαλο να παίξω δημοτικά, οπότε και ένα σαντούρι. Ομος στο μυαλό μου,δεν έχουν καμία σχέση το κανονάκι και το σαντούρι,εκτός από το ότι,είναι σαν την άρπα. Εχω καταλάβει πως στη Λέσβο και στη χίο,παίζουν εξίσου και τα δύο όργανα. Αλλά στα υπόλιπα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, σαν να προτιμούν το σαντούρι λίγο πιο πολύ από το κανονάκι, ενώ στης κυκλάδες έχει ελάχιστη παρουσία και παράδοση σε σχέση με το σαντούρι. Επίσης παίζει το σαντούρι,σε ζεϊμπέκικα(από τα βόρεια Δωδεκάνησα) που δεν έχει μεγάλο ρόλο το κανονάκι, και, όπος ξέρω, το ζεϊμπέκικο κατάγεται άπο το τσεσμέ, οπότε λογικό να έχει και κανονάκι αλλά όχι. Ξέρω πως η νησιώτικη λύρα έχει αντικατασταθεί από το βιολί, αλλά σε μια δημοτική ορχήστρα που θα έπαιζε Ηπιρότικα,Μακεδονίτικα,Αγρινιώτικα,κλπ,θα στεναχωριόμουν αν αντί για λαούτο, βάλουν ηλεκτρική κιθάρα και μπάσο, και αν αντι για σαντούρι τσίμπαλο βιολί και κλαρίνο,έβαζε σινθεσάιζερ.
Να υπενθυμίσω πως δεν μπορώ να κάνω τα ταγκς αναζήτηση, και βάζω από όσα έχω μπροστά μου,όποιο είναι πιο κοντινό, αλλα δεν έχει συνήθως καμία σχέση. Οταν πατάω σερτς μου βάζει για ένα κλάσμα δευτερολέπτου το πληκτρολόγιο, αλλά μετά τλ βγάζει δίχως να προλάβω να διαλέξω κάτι.
Απο συντονιστή alk: Εμένα μου δουλεύει κανονικά, ας δούμε τι θα πουν και οι ειδικοί
Μπορείς να φτιάξεις καινούριο tag και εάν υπάρχει ήδη το επιλέγει αυτόματα.
Το πληκτρολόγιο εξαφανίζεται γιατί ψάχνει. Όσο βάζεις περισσότερα γράμματα ψάχνει ξανά. Άρα συνέχισε να γράφεις!
Οχι, όταν πατάω το πληκτρολόγιο χωρίς να έχω γράψει κάτι αλλά μόλις το πατάω για να γράψω.
Δεν παίζει σε συγκεκριμένα κομμάτια! Αν ένα νησί έχει σαντούρι (η Λέρος π.χ. έχει), θα τα παίζει όλα. Όλα όσα παίζει το βιολί δηλαδή. Η τσαμπούνα και -όπου σώζεται- το παλιό λυράκι, αυτά ναι, έχουν δικό τους ρεπερτόριο, και δικό τους τρόπο να αποδίδουν τους ρυθμούς των ίδιων χορών, κλπ.
Εγώ επιμένω ότι σε κανένα νησί δεν έχω συναντήσει το κανονάκι ως ντόπιο όργανο. Λες Μυτιλήνη: μήπως σε κανένα Αναγνωστήριο Αγιάσου ή κάτι παρόμοιο; Πάντως σίγουρα θα είναι σχετικά καινοφανές, όχι από γενιά σε γενιά.
Άλλωστε το κανονάκι, ακόμη και για να μπορέσεις στοιχειωδώς να το λειτουργήσεις, θέλει να ξέρεις θεωρία μακάμ. Δεν είναι όργανο για πρακτικούς.
Αυτό είναι το καλό με το κανονάκι που δεν έχει το σαντούρι. Το σαντούρι είναι ένα όργανο που θα ήθελα πολύ να ξέρω μια και μου αρέσουν τα τραγούδια της χίου και της λέσβου,αλλά κάθε φορά που σκέφτομαι τον εαυτό μου με σαντούρι,στεναχωριέμαι με την ιδέα ότι δεν μπορώ να παίξω τα μακάμ.δεν ξέρω αν στην ανατολή που παίζουν και εχεί σαντούρι έχουν καμιά πατέντα για να παίζουν τα μόρια. Είναι λίγο πιο δύσκολο να βρεις στα ελληνικά νησιά κανονάκι, αλλά έχω δει πως στη χίο έχουν εξίσου και τα δύο όργανα. Δεν έχω σκοπό να μάθω να παίζω κάποτε,αλλά μου αρέσουν πολύ σαν όργανα και τα δύο.
Πιθανόν, αλλά ως νεωτερισμό. Τοπική παράδοση στο κανονάκι 99% δεν υπήρξε ποτέ στη Χίο. Και στην Αθήνα υπάρχει ό,τι όργανο μπορεί κανείς να φανταστεί, και άμα σου αρέουν τα χιώτικα θα παίξεις χιώτικα, πόσο μάλλον αν είσαι Χιώτης. Αλλά το να είναι ένα όργανο τοπικό είναι διαφορετικό πράγμα.
Ενοείς πως το κανονάκι δεν υπήρξε στην χίο; γιατί εγώ όταν γράφω χιώτικο τραγούδια 7 φορές μου βγάζει κανονάκι και 3 σαντούρι.
Ναι, αυτό εννοώ. Το ότι υπάρχει σήμερα μπορεί να οφείλεται στο τοπικό Μουσικό Σχολείο, ή στη γενικότερη κίνηση γύρω από αυτά τα όργανα που παρατηρείται τις τεευταίες δεκαετίες.
Για παράδειγμα, γκουγκλάροντας βρίσκω ότι αυτή τη στιγμή στο Μουσικό της Χίου υπάρχει μία δασκάλα που κάνει κανονάκι, η οποία είναι απόφοιτος του Μουσικού Σχολείου Πτολεμαΐδας, άρα μάλλον θα είναι από εκεί, όχι Χιώτισσα (για να μην πω ότι και η εφαρμογή «Από πού κρατάει η σκούφια σου» προς τα κει δείχνει).
Κατά τα άλλα, υπάρχουν οι χιώτικες καταγραφές του Σίμωνα Καρά, δεκαετίας 1970, που σήμερα μερικές βρίσκονται στο σιντί «Τραγούδια Ανατολικού Αιγαίου» μαζί με μυτιληνιά και άλλα, και περισσότερες στο σιντί «Μουσική παράδοση της Χίου», εξ ολοκλήρου χιώτικο. Τα όργανα που τεκμηριώνονται από αυτές τις καταγραφές, πέρα από την τσαμπούνα και το τουμπάκι που κατά κάποιον τρόπο είναι διαφορετική ιστορία, είναι κλαρίνο, βιολί, ούτι, σαντούρι και λαούτο.
Αυτό βέβαια δεν αποδεικνύει τίποτε, μπορεί να υπήρχαν και κανονιέρηδες και απλώς να μην τους πέτυχε ο Καράς. Ή να τους έγραψε αλλά για χ-ψ λόγους να μην περιελήφθησαν στον δίσκο. Το θέμα όμως είναι, επιμένω, ότι το κανονάκι ποτέ δεν υπήρξε όργανο της δημοτικής παράδοσης. Βασικά, μετά βίας μπορεί να θεωρηθεί ελληνικό όργανο στις εποχές για τις οποίες έχουμε καλή πληροφόρηση:
Ιστορικά, σαφώς και έχει ρίζες στον ελληνικό πολιτισμό (χωρίς να εννοώ «αποκλειστικά στον ελληνικό»). Εμείς όμως το ξέρουμε κυρίως από τη λόγϊα μουσική της Κωνσταντινούπολης, τη λεγόμενη οθωμανική, τη μουσική του μακάμ. Σ’ αυτή τη μουσική εμπλέκονταν και Έλληνες, άρα πιθανώς και κανονιέρηδες (δεν ξέρω κάτι θετικά αλλά ούτε και αποκλείω τίποτε), όμως ούτε ιδιαίτερα έντονο ελληνικό πρόσημο είχε ούτε, κυριότατα, ήταν λαϊκή μουσική.
Ο λαϊκός κλάδος αυτής της μουσικής ήταν η μουσική του καφέ-αμάν. Ο οποίος, εδώ ναι, είχε και ελληνικό υπο-κλάδο. Εκεί έδρασαν ο Λάμπρος Σαββαΐδης, ο Μαργαρώνης (αν τελικά όντως έπαιζε κανονάκι, υπάρχει κάποια θολούρα ως προς αυτό) κ.ά. Ήταν όμως μια καθαρά αστική λαϊκή μουσική, και λειτουργούσε με αστικούς όρους: όχι τοπικά τραγούδια που να εξυπηρετούν τις λειτουργικές ανάγκες μιας κοινότητας (τραγούδια για τον γάμο, για διάφορα έθιμα κλπ.), παρά τραγούδια παντοσύναχτα, παλιά ή χτεσινά (τότε), παραδοσιακά ή επώνυμα, προορισμένα να ακούγονται από ένα πάλκο απευθυνόμενα προς ακροατές-καταναλωτές και όχι προς συμμετόχους-συνδημιουργούς.
Ο Σαββαΐδης δεν ξέρω αν ήταν από την Πόλη ή από κάπου αλλού, πάντως δισκογραφικά δεν τον βρίσκω πριν τη δεκαετία '30 (=μετά την Ανταλλαγή), στην Ελλάδα, να παίζει συνοδεία αμανέδων, ταξίμια, ρεμπέτικα κλπ.
Αν κάποτε το κανονάκι υπήρχε και σε ελληνικές λαϊκές παραδόσεις πέρα από τις αστικές, που επαναλαμβάνω ότι θα με εξέπληττε, θα μπορούσε να είναι μόνο σε τίποτε μικρασιάτικα μέρη.
Πάντως εδώ ο Νίκος Στεφανίδης αφηγείται πώς ξεκίνησε να μαθαίνει κανονάκι στις αρχές του 20ού αιώνα, βρίσκοντας τα τραγούδια κυρίως από δίσκους του γραμμοφώνου!