Ελένη, δεν είναι και τόσο σωστά τα συμπεράσματα της οπτικής σου…
Η εξέλιξη της λέξης «μάγκας» μπορεί να έχει την έννοια που όλοι πια προσδίδουμε, αλλά οι «μάγκες», οι «μαγκίες», οι «πρωτόμαγκες» και «μοσχόμαγκες» ήταν …υπαρκτοί !
Αν αποδελτιώσουμε σωστά και αναλυτικά τα περιηγητικά κείμενα, τα απομνημονεύματα των Αγωνιστών (και των γραφιάδων τους-απομνημονευματογράφων τους), την πρώτη λογοτεχνική γενιά -και την μετέπειτα, τη Γενιά του 1880, μπορούμε να βρούμε την ύπαρξη «μαγκών» σαν στρατιωτικές μονάδες και κατόπιν την εξέλιξή τους σαν «περιθωριακές» και παράνομες ομάδες.
Από τις οργανωμένες στρατιωτικές μάγκες [βλέπε: Αρματωλίκι-Εμφύλιος 1823-25-Ναύπλιο-Όθωνας-Κριμαϊκός -Κωλέττης-Κόμμα Φουστανέλας (Μοσχομαγκίτες- Γαλλοφρονούντες) κλπ…κλπ], τους ξεπεσμένους και εγκαταλειμμένους -στο έλεος του όποιου θεού και πολιτικού- αγωνιστές που τριγυρνάνε άσκοπα κι εξαθλιωμένοι στο Ναύπλιο και μετά στον Πειραιά έως και τα χαμίνια των δρόμων –που οργανώνονται σε μάγκες κακοποιών ή βοηθών διαφόρων συντεχνιών κλπ- [βλέπε και: γαβριάδες, αγυιόπαιδες, βοεμοί (μποέμηδες), μαγκίτες, αλητήριοι, άποροι παίδες-«Σχολή Παρνασσού» κλπ.].
Η πρώτη λογοτεχνική γενιά (Σούτσοι, Σαμαρτσίδης, Βωτυράς, Ροΐδης, Βλάχος…) –και η κατοπινή του 1880, Κονδυλάκης κλπ- σαφώς επηρεασμένη και συντονισμένη με την ευρωπαϊκή γραμματεία, από τον Σούη και τον Ουγκώ έως την τσαρική-ρωσική (πχ Τουργκένιεφ) … αναζητά και καταγράφει την πάλη των κοινωνικών αδιέξοδων, με έμφαση στην αλλοτρίωση των ατόμων από το σύστημα αξιών τής κοινωνίας και του όλου περίγυρου, μέσα από κείμενα που πρωταγωνιστούν αυτές οι περιθωριακές ομάδες. (Θάνος Βλέκας, Συνέπεια της Αμαρτίας, Άθλιοι Αθηνών, Η μάγκα του Ρολογίου, Οι μυστηριώδεις νυκτοκλέπται και πολλά-πολλά άλλα…).
Αν ανατρέξει κανείς σε όλα αυτά τα μυθιστορήματα* θα ξετυλιχτούν διάπλατα μπροστά του, όλα τα μυστήρια του υπόκοσμου (της «Ρεμπέτας» όπως τον λέει ο Χαμουδόπουλος) των αστικών κέντρων και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων.
ΥΓ:
[Μια εργασία-αποδελτίωση που -εδώ και πολύ καιρό- ασχολούμαι επιμελώς (μέσα στα τόσα άλλα…) και εύχομαι κάποια στιγμή να την τελειώσω…Έχω μαζέψει εξαιρετικά και πάμπολλα στοιχεία!]
Κάποια στιγμή, που θα έχω χρόνο, θα βάλω κανα ωραίο απόσπασμα…
Ίσως δεν το διατύπωσα σωστά στο προηγούμενο μήνυμα.
Ψάχνοντας σε πάρα πολλές πηγές, βλέπω πως η λέξη “μάγκας” ή “μάγκα” με την έννοια του “στρατιωτικού σώματος” κλπ. είναι ανύπαρκτη σε ελληνικό κείμενο σε όλο το Μεσαίωνα και μέχρι και τον αγώνα του ΄21.
Από όσο έχω δει, μάλλον για πρώτη φορά πρέπει να χρησιμοποιήθηκαν οι λέξεις “μάγκας” ή “μάγκα” πολύ αργότερα, στο Θέατρο Σκιών και όχι και πάλι με την έννοια του “στρατιωτικού σώματος”.
Απλά, χρησιμοποιούνταν άλλοι όροι για να περιγραφούν τα ένοπλα ή μη σώματα κατά της οθωμανικής εξουσίας , κατά της Βαυαροκρατίας στη συνέχεια αλλά και στις μετέπειτα ιστορικές φάσεις.
Στοιχεία συγκεντρώνω γιατί με ενδιαφέρει το θέμα και βέβαια τονίζω πως υποθετικά μιλώ σχετικά με την ετυμολογία της λέξης αυτής.
Κανενα σοβαρο λεξικο;
Τι λεει για την ετυμολογια της λεξης “μαγκας”;
Ψαχνοντας σε πηγες, οπως τα Απομνημονευματα των αγωνιστων του ΄21 παντως βρισκει κανεις θησαυρο απο στοιχεια πολιτισμικα για τη νεοτερη Ελλαδα.
Ενδιαφέρομαι να μάθω για το γεγονός ότι ο ορισμός “η μάγκα” (για μια ομάδα) χρησιμοποιήθηκε ήδη στο βυζάντιο. Διάβασα τη θεωρία στο “Λέξικο της ελληνικής αργκό”, αν είναι σωστό αυτό, δεν μπορεί να είναι τουρκικη λέξη. Υπάρχει ένα κείμενο από το Βυζάντιο?
Ιωάννα, θα χαρώ πάρα πολύ να διαβάσω μια μέρα το απόσπασμά σου.
Αν θυμαμαι καλα στον Πετροπουλο ή καπου αλλου εχω διαβασει οτι η ο μαγκας αρχικα ηταν στο θυληκο “η μάγκα” - χωρις να υπονοει βεβαια τιποτα … το αντιθετο μαλιστα “εισαι μάγκα” = μάγκας, στην πορεια εγινε βεβαια “ο μάγκας”
Εξ ου και ο στιχος εν ετει 1935 απο τον Κασιματη στο “Μαγκα του Βοτανικου” του Περιστερη :
Ειναι μαγκας ειναι μερακλης
στο Βοτανικο ειναι ο πιο νταης
τονε τρεμουν όλες οι μαγκές,
μα δεν του καιγεται καρφι που λες
Εδω ειναι και με τις δυο γραφες. Στο μαγκές δεν εννοει οι μαγκιές αφου αυτο σημαινει την πραξη της μαγκιας, εννοει τους μαγκες και μαλλον ειναι καταλοιπο της παλιας εκφορας. Σκοπιμα πιστευω το βαζει αφου μπορουσε ανετα να πει “τους μαγκές” !!
Αμπάτη, ο «Βοτανικός» απέκτησε στίχο πολύ πρόσφατα, στο μεσοπόλεμο. Πολύ αργά, νομίζω, για να δικαιολογείται κατάλοιπο της παλιάς εκφοράς, είχε πιά ξεχαστεί η Μάγκα. Μάλλον θα το έβλεπα «όλες οι μαγκιές», πληθυντικός του «η μαγκιά», ένα σύνολο από μάγκες και όχι η πράξη που χαρακτηρίζει ένα μάγκα. Μην ξεχνάμε ότι οι στίχοι γράφονταν «στο πόδι», χωρίς χρόνο για διορθώσεις και βελτιώσεις, όπως στα δημοτικά τραγούδια.
Νικο ισα ισα πιστευω οτι εκεινη την εποχη (30-36) που οι μαγκες ειναι “μοδα” ας το πουμε, μαζι με τα “αλάνια” και αφου μεσ’τη δεκαετια του '20 εγιναν θεμα επιθεωρησεων, τραγουδιων κλπ στα πειραιωτικα και σμυρνεικα ρεμπετικα αναφερονται κατα κορον και κανοντας λογο για τους μαγκες τους παλιους πολλες φορες. Παραδειγμα το τραγουδι του Ρουκουνα “Πουναι τα χρονια τα παλια οπου την πιναμε παιδιαι” οπου ο στιχουργος αναφερεται στους παλιους μαγκες και στις τοποθεσιες Ψυρρη, Μοναστηρακι κλπ Ασφαλως δεν ηταν τοτε η κοινωνια της πληροφοριας οπως τωρα, που ξεχναμε σε ενα 6μηνο που ημασταν και τι καναμε !! Ακομα και τωρα οι γερονταδες θυμουνται τι κανανε στο στρατο πριν τον πολεμο, μια και ηταν η μοναδικη φορα που εφευγαν απο τα μερη τους !! Πολυ πιθανο να εχει μεινει η εκφορα. Αλλα βασικα θελω να μεταφερω την ερμηνεια του συγγραφεα (δε θυμαμαι αν εινα ιο Πετροπουλος ή αλλος) οτι η μάγκα που σωστα αναφερει η Ιω. πιο πανω απο ομαδα, ατακτο σωμα ή ανταρτικο σωμα, παιρνει την εννοια της μάγκαςαναφερομενη στον πρωτομάγκα και το θυληκο να γινει γρηγορα αρσενικο, ο μάγκας.
Προς επιρρωσιν αυτου η λεξη “Στελάρα” για τον Καζαντζιδη, οπου εχω ακουσει πολλους παλιους να λενε “Η Στελάρα” εννοωντας το μεγαλο τραγουδιστη και χωρις προς Θεου υπονοουμενο, το οποιο στην πορεια μετετραπη σε “Στελάρας” (ακομα και το “μετετράπη” που χρησιμοποιησα λιγο πριν, με τη δημοτικια που χρησιμοποιουμε σημερα φαινεται αστειο τωρα πια …)
Τη θεση οτι τοτε οι στιχοι γραφονταν στο ποδι δεν την συμμεριζομαι καθολου, δεν βγαινει απο πουθενα αυτο, αλλα αυτο αργοτερα …
Αμπάτη, αυτά που αναφέρεις δεν στηρίζουν την άποψη περί της χρήσης του τύπου «οι μαγκές» αντί του «οι μάγκες». Οι μάγκες οι παλιοί, λέγανε και λέμε, αρσενικό, όχι οι μάγκες οι παλιές.
Βασική προϋπόθεση για να αλλάξει η σημασία μιάς λέξης είναι, να έχει πλήρως ξεχαστεί η προηγούμενη σημασία της: Αν σήμερα μπορούμε να λέμε χωρίς πρόβλημα «εγώ είμαι ιδιώτης» είναι γιατί έχει ξεχαστεί η αρχική σημασία της λέξης. Για να περάσει λοιπόν η μάγκα από στρατιωτικό σώμα στην έννοια του σημερινού μάγκα, πρέπει να μην υπάρχουν τα στρατιωτικά αυτά σώματα για κάμποσο καιρό. Αν βεβαίως υποτεθεί ότι έτσι ετυμολογείται ο μάγκας, πράγμα για το οποίο δεν είμαι καθόλου σίγουρος.
Τώρα, αν εσύ βάζεις στο ίδιο επίπεδο επεξεργασίας και γλωσσικής επάρκειας τους στίχους των δημοτικών τραγουδιών και τους στίχους του ρεμπέτικου (μιλάμε για επίπεδο στιχουργικής αυστηρά, και εξαιρέσεις θα υπάρχουν πάντα και στις δύο μεριές), εγώ δεν έχω την ίδια άποψη.
Δεν ξερω αν βοηθαει και αυτη η πληροφορια:
Οι Αρβανιτες νομαδες και οι Σαρακατσανοι και σημερα συνηθιζουν να βγαζουν το δεξι τους χερι εξω απο το αμπεχωνο ή ο,τι αλλο φορουν, ειτε για να κρατησουν την γκλιτσα ειτε για να σηκωσουν βαρος.
Και απο ό,τι ξερουμε και οι κουτσαβακηδες το συνηθιζαν μεχρι που τους σταματησε ο Μπαϊρακταρης.
Νικο εγω μεταφερω αυτο που διαβασα, οτι αρχικα λεγανε “η μάγκα” π.χ. Εισαι πολυ μάγκα και τα συναφή. Δεν ειναι απο το κεφαλι μου, καπου το ειδα και με ξενισε και μενα. Ετσι ομως βγαινει πως εξελιχθηκε η λεξη “μάγκα-μαγκας” απο ομαδα σε ενα ατομο τον μάγκα, πραγμα που δε συνανταμε σε γραπτο κειμενο ολο το 19ο αιωνα !! Οταν το βρω θα επανελθω.
Ανδρεα, το εθιμο με το μανικι εφαρμοσαν οι κούτσαβοι που ανθισαν αποτο 1870 εως το 1900 περιπου. Στους “Καπαντηδες του Πετροπουλου” εχει γκραβουρες με Γαλλους του υποκοσμου που κάναν το ιδιο !! Η μπουζουριερα ειναι η αστραπιαια κινηση της μετατροπης του πανωφοριου σε “ασπιδα” και το βγαλσιμο της καμας με το δεξι χερι, αφου οι κούτσαβοι δεν ηταν γραφικοι λιμοκοντοροι αλλα νταηδες που ελεγχαν τις λεσχες και τα μπορντελα του Ψυρρη.
Απο τις χυδην πληροφοριες που παιρνουμε απο δω και κει, προσφατα ανακαλυψα σε γραπτο του 1900, τη σχεση των κούτσαβων με το μπουζουκι ενω βρηκα παλι σε γραπτο, σχεση κουτσαβων με καρσιλαμα. Αναμενεται και η σχεση με το ζειμπεκικο !!
Το έχει ήδη αναφέρει η Ελένη αυτό, και για το χορό.
Αμπάτη, όπως σίγουρα και εσύ θα έχεις συμπεράνει, το τι μπούρδες γράφονται, δε λέγεται! Ειδικά η σχέση μεταξύ Γάλλων και Ελλήνων κουτσαβάκηδων (εκείνης της εποχής, έ,!) είναι επαρκώς τεκμηριωμένη, ώστε ο Πετρόπουλος να νοιώθει άνετα όταν την μεταφέρει. Ελλάς – Γαλλία, συμμαχία!
Δε λεω οτι υπαρχει σχεση αμεση, αλλα σαν εικονα δεν ηταν καποια πρωτοτυπια ελληνικη, εχει υπαρξει και αλλου !! Παντως χαμινια, γαβριαδες κλπ ειναι μεταφορες απο βιβλια του Victor Hugo νομιζω… Περισσοτερα αμα ξεφυλλισω το βιβλιο του Η.Π. τον οποιο δεν τον υποτιμω καθολου. Οι θεωριες και αερολογιες κρινονται και αντιμετωπιζονται με επιχειρηματα.
Έχει ενδιαφέρον πολύ η συζήτησή μας .
Υπάρχουν αρκετές πηγές γι΄αυτή την εποχή, χρειάζεται όμως διασταύρωση στοιχείων για να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα.
Αποδεικνύεται πως πολλοί συγγραφείς όχι μόνο δεν μπήκαν σ΄αυτό τον κόπο, αλλά αναπαρήγαγαν απόψεις άλλων ή μετέδωσαν πληροφορίες χωρίς κάποια στοιχειώδη έρευνα.
Σ΄αυτή την κατηγορία ανήκει και ο Πετρόπουλος.
Το σίγουρο είναι πως οι κοινωνικές συνθήκες στην Ελλάδα αλλά και στη Σμύρνη, όπου εμφανίστηκαν οι νταήδες και οι κουτσαβάκηδες δεν μοιάζουν με αυτές της Γαλλίας πάντα στην ίδια εποχή, το 19ο αιώνα.
Η καταπιεστική εξουσία της οθωμανικής αυτοκρατορίας, δηλαδή, με τους απαγχονισμούς και αποκεφαλισμούς, τα παλουκώματα και τα μαστιγώματα που οδήγησε όλους τους βαλκανικούς λαούς στην παρανομία, η εξαθλίωση των αγωνιστών του ΄21 και η αναγκαστική μετανάστευση εξαθλιωμένων αγροτικών μαζών στην πρωτεύουσα δεν έχει το όμοιό της στη γαλλική κοινωνία, ώστε να δεχτούμε και εκεί την παρουσία παλικαράδων που οπλοφορούν με σακάκι φορεμένο μόνο από το ένα μανίκι.
Οι κουτσαβάκηδες (μια και αναφέρθηκε ) εμφανίστηκαν στην Αθήνα από την εποχή της αντιβασιλείας του Όθωνα, από το 1833. Μπορεί ο Μπαϊρακτάρης να τους αντιμετώπισε με βία, αλλά και μετά το θάνατό του εξακολουθούν να υπάρχουν.
Το 1930 δισκογραφείται ο “Βλάμης του Ψυρρή” από το Μενέλαο Μιχαηλίδη, άρα διατήρησαν οι κουτσαβάκηδες και στις δυο - τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα κάτι από το γόητρό τους.
H μπουρζουριερα εκτος απο προχειρη ασπιδα ηταν ενας αγκαθωτος κυλινδρος που τον φορουσαν στο αριστερο χερι κατω απτο αριστερο μανικι για να ριχνουν αγκωνιες στους αντιπαλους τους
ελενη Ο Πετροπουλος εκανε φυλακη κοχι μονο αυτο αλλα σατυριζε τους πολιτικους κρατουμενους οι οποιοι κοιταζαν αφυψηλου την υπολοιπη φυλακη.αυτο τα λεει ολα.τωρα στη γαλλια ΣΥΝΕΒΑΙΝΑΝ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΑ ΙΔΙΑ.οΣΟ αφορα τις ομοιοτητες σου θημιζω τους ελληνες εμπορους, τη Σμυρνη,το ιταλοκρατουμενο ιονιο κ τον ναυτικο αποκλεισμο του ναπολεοντα.
Ξεφεύγουμε βέβαια από το αρχικό θέμα που ήταν “Ρεμπέτικο και περιθώριο”.
Ξέρουμε ακριβώς το λόγο για τον οποίο ο Πετρόπουλος “έκανε φυλακή”;
Δεν ξέρω αν ακριβώς “σατύριζε” τους πολιτικούς κρατούμενους.
Έχω φυλάξει, όμως, μια δήλωσή του σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου από την εκπομπή “Άξιον εστί”, στην ΕΤ3:
" Όχι, δεν ήμουν για αντίσταση στην φυλακή.
Εγώ με τη χούντα δεν είχα να χωρίσω τίποτα.
Άλλωστε, οι φλώροι οι αριστεροί ήταν αυτοί που πήγαν στη Μακρόνησο και τις φυλακές γι’ αυτούς τους λόγους…".
Το σίγουρο είναι πως οι πολιτικοί κρατούμενοι κοίταζαν - για προφανείς λόγους - να διαχωρίζουν τη θέση τους από τους ποινικούς και ότι οι ποινικοί τους αντιμετώπιζαν με απόλυτο σεβασμό, σχεδόν με δέος, αντιλαμβανόμενοι ακριβώς αυτή τη διαφορά μεταξύ τους.
Δεν νομίζω πως η κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι κάτοικοι της βαλκανικής κάτω από την Οθωμανική εξουσία έχει το όμοιό της στη Γαλλία, την ίδια εποχή.
Ηταν ο μισος πληθυσμος της ελλαδος <<περιθωριακοι>>?ισως ωχι, ισως ναι(!).παντως ζουσαν ετσι.γιατι οι συθηκες ηταν τετοιες…μεταξυ 1821-1974 στη χωρα μας εγιναν τα παντα…πολεμοι,εμφυλιοι,πραξηκοπηματα,επαναστασεις,βασιλιαδες,αποκλεισμοι,εκατονταδες εκλογες,βαρια φορολογια,διαφθορα,πτωχευσεις,διεθνης οικονομικος ελεγχος,αστυνομικη βια…αφου ωρες,ωρες σκεφτομαι μηπως το ρεμπετικο ξεπηδησε απο τις πολεις κ απλα ο <<υποκοσμος>>το διανθησε κ το εμπλουτισε(ρεμπετικα βρεθηκαν γραμμενα στη φυλακη του ναυπλιου το 1883,1,ο Μακρυγιαννης επαιζε ταμπουρα,2,κι επειτα πολλα ρεμπετικα εχουν προελθει απο δημοτικα).οσο αφορα τη σχεση περιθωριου-ρεμπετικου το περιθωριο ετρωγε στη μαπα ολα τα παραπανω ακομα περισσοτερο γιαυτο το ρεμπετικο τουσ αγκαλιασε κι αυτοι περισσοτερο αυτο
Αποτι ξερω ο πετροπουλος ανηκει στους ανατρεπτικους συγγραφεις γιατι χτυπαει θεματα ταμπου οπως χασισι πουτανες νταβατζηδες κλεφτες μπραβους κυναιδους τον κοσμο των φυλακων οπως τον βιωσε και ο ιδιος και εμαθε πραγματικα πολλα οπως τη γλωσσα τις συνηθειες τους και αλλα
σας συνιστω αυτα το αγιο χασισακι το εγχειριδιο του καλου κλεφτη του πετροπουλου και τα δυο και τα καταγωγεια ακμαζοντα του γιαννη ζαιμακη τα 2 πρωτα εκδοσεις νεφελη και το τριτο εκδοσεις πλεθρον