Περικλή, αυτό το θέμα (thread) είναι ίσως ένα από τα πιο όμορφα που έχουν ανοιχτεί στο Ρεμπέτικο Φόρουμ. Και λόγω του θέματος του, και λόγω των προσώπων που συμμετέχουν. Για να είμαι ειλικρινής, δεν βλέπω πως μπορώ να προσθέσω, ή να αφαιρέσω κάτι. Μάλλον θα αναμασήσω, ας είναι…
Μπορώ να σου μιλήσω προσωπικά, για τις εικόνες και τους ήχους που έχω γι’ αυτό το λεγόμενο “περιθώριο”:
Σαν εικόνα έχω αυτόν τον μπαγλαμά από καύκαλο χελώνας που είδα στο μουσείο λαικών οργάνων στην Πλάκα, και σαν ήχο έχω τα τραγούδια του Ιωαννίδη, με τα περίεργα ντουζένια και τις απλές νότες σε κιουρντί ή ουσακ… Οταν σκέφτομαι τους ανθρώπους σκέφτομαι φουστανελάδες και μάγκες μέσα στις φυλακές και ανθρώπους ταλαιπωρημένους. Και όλα αυτά πριν το 1900, τότε που η ρημάδα η εξουσία προσπαθούσε να δώσει στην Αθήνα την εικόνα “ευρωπαϊκής” πόλης, πετώντας μουσικές και ανθρώπους στο πλάι ή στο υπόγειο, όπως το πάρει κανείς…
Πόσοι να ήτανε; Σε σχέση με τον πληθυσμό της Ελλάδας όχι πολλοι, αυτό είναι σίγουρο. Ειχανε το χρόνο ή τη διάθεση να συνθέτουνε; Δε νομίζω, παλιά τραγούδια παίρνανε ή κάνανε κανένα καινούργιο απλό τραγουδάκι, βασισμένο στα παλιά. Απλές στρωτές μελωδίες, για να μπορούνε όλοι να ακολουθούν ή να μουρμουρίζουν. Και αυτό φαίνεται, στα τραγούδια που ξέρουμε ότι προέρχονται από αυτόν τον χώρο.
Ο Μάρκος για μένα τα βρήκε όλα έτοιμα. Ηταν τυχερός γιατί είχε ταλέντο και βρέθηκε την κατάλληλη στιγμή στον κατάλληλο τόπο. Διαισθητικά όμως είμαι σίγουρος ότι οι περισσότερες από τις πρώτες του ηχογραφήσεις δεν είναι δικές του συνθέσεις. Σε κάποιες από αυτες είναι και σίγουρο, όπως για παράδειγμα στο “αντιλαλούν οι φυλακές”. Αρα, η ρίζα είναι ταυτόχρονα και καρπός μερικές φορές, Περικλή.
Οσο για το ποσοστό… Κλαδιά είναι που μπερδεύονται. Αν θεωρήσεις ένα κλαδί τον Μάρκο που βούτηξε αυτούσια σε αυτόν τον χώρο τον “περιθωριακό”, παίρνεις ένα άλλο κλαδί τον Σκαρβέλη και ένα άλλο τον Περιστέρη και εκεί είναι που χάνεις τα αυγά και τα πασχάλια, εκεί που τρεις διαφορετικοί κόσμοι ενώνονται σε ένα τραγούδι.
Θα τελειώσω με ένα μικρό τέστ: Ξέρεις πια μουσική ακούνε οι αλβανοί μαφιόζοι στην Ελλάδα; Ξέρεις πια μουσική ακούνε οι πακιστανοί περιθωριακοί στην Αθήνα; Αν σοκάρεσαι με την ερώτηση (δεν το νομίζω) να είσαι σίγουρος ότι την ίδια απορία για την ερώτηση θα είχανε και οι Αθηναίοι αστοί στο τέλος του 19ου αιώνα που είχανε βάλει τα πιάνα στο σαλόνι τους αν τους ρωτούσανε για τους μάγκες του Ψυρρή. Βέβαια οι περιθωριακοί του σήμερα είναι ακόμα πιο περιθωριακοί απ’ ότι τότε. Γι’ αυτούς μάλλον δεν θα βγει ένας Μάρκος, ούτε και θα ασχοληθούμε ποτέ μαζί τους γιατί δεν είναι δικά μας παιδιά.
Το περιθώριο είναι περιθώριο, αυτό τείνουμε να το ξεχάσουμε, όταν το ωραιοποιούμε μέσα από το Ρεμπέτικο. Αμόρφωτο, βίαιο, ντόμπρο, δύσκολο, απωθητικό, για μας τους αστούς, όταν τύχει και το ζήσουμε από μέσα.
Υ.Γ. Αταστε δεν ξέρουμε. Υπάρχουν αναφορές στις ετικέτες κάποιων πρώιμων τραγουδιών που σήμερα όμως δεν τα θεωρούμε ρεμπέτικα. Οι αναφορές στον Ριζοσπάστη το 36, αν θυμάμαι καλά, φαίνεται να παγιώνουν τον όρο.