Αναφέρομαι στο γνωστό τραγούδι του Απ.Καλδάρα “Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι” πρωτοηχογραφημένο με την Στ.Χασκήλ (αν κάποιος γνωρίζει έτος ηχογράφησης ας το γράψει).
Το έχω ακούσει και στην πρώτη εκτέλεση και σε μία κάπως νεότερη με την Σ.Μπέλλου.
Στα “ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ τραγούδια” του Ηλ.Πετρόπουλου αναφέρονται κάποιοι επιπλέον στίχοι(για την ακρίβεια δύο(2) επιπλέον στροφές) οι οποίοι δεν υπάρχουν τοσο στη μία όσο και στην άλλη ηχογράφηση.
Αν κάποιος γνωρίζει κατι πάνω σε αυτο παρακαλώ να απαντήσει.
Είναι νομίζω 1947, ο πρώτος δίσκος του Καλδάρα μετά το Μάγκας βγήκε για σεργιάνι (1945). Για τις επιπλέον στροφές, η εξήγηση είναι προφανής : ο χρόνος διάρκειας ενός τραγουδιού σε δίσκο (εδώ 78 στρ.) είναι δεδομένος (λίγο παραπάνω από 3΄) και για το λόγο αυτό πολλά τραγούδια ηχογραφήθηκαν “κουτσουρεμένα”, χωρίς λ.χ. τις πλήρεις εισαγωγές ή και με επιλογή των στροφών από τους στίχους των “ζωντανών εκτελέσεων” δηλ. της πραγματικής παρουσίασης του τραγουδιού στα μαγαζιά.
Είναι δίσκος στην ODEON, του 1947.
Αναφέρει ο ίδιος ο Καλδάρας: "Ήταν λίγο μετά το τέλος της Γερμανικής κατοχής. Τότε που οι διώξεις, οι εκτελέσεις, οι εκτοπίσεις των αριστερών ήταν καθημερινό φαινόμενο. Ήμουν τότε στη Θεσσαλονίκη. Κι ένα σούρουπο βλέπω στα κάστρα του Γεντί Κουλέ μερικές σιλουέτες κρατουμένων…αυτό ήταν! Έτσι γράφτηκε το “νύχτωσε χωρίς φεγγάρι”.
Το τραγούδι πριν “διαμορφωθεί” ένεκα της τότε λογοκρισίας ήταν:
Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι, το σκοτάδι είναι βαθύ
κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί
Αραγε τι περιμένει απ’ το βράδυ ως το πρωί
στο στενό το παραθύρι που φωτίζει το κελί;
Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, μα διπλό είναι το κλειδί
τι έχει κάνει και το ρίξαν το παιδί στη φυλακή;
Ξέρετε αν υπάρχει αντίστιχη βιβλιογραφία για τον Καλδάρα(κυρίως αφήγησεις του ίδιου);
- ΝΥΧΤΩΣΕ ΧΩΡΙΣ ΦΕΓΓΑΡΙ [ΣΠΥΡΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗ - ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΑΛΔΑΡΑ] (Στέλλα Χασκίλ) (27/2/1947, ODEON GA 7385).
«Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι,
το σκοτάδι είναι βαθύ
κι όμως ένα παλικάρι
δεν μπορεί να κοιμηθεί.
Άραγε τι περιμένει
όλη νύχτα ως το πρωΐ,
στο στενό το παραθύρι
που φωτίζει το κελί;
Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει,
μα διπλό είναι το κλειδί,
τι έχει κάνει και το 'ρίξαν
το παιδί στη φυλακή.»
- Σχόλια:
- Τραγούδι-σταθμός στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού, που το έγραψε ο Απ. Καλδάρας σε ηλικία 21 ετών, σε συνεργασία με τον έμπειρο δημιουργό Σπύρο Περιστέρη και αποτυπώνει τις σκληρές συνθήκες της εμφύλιας αντιπαράθεσης, που εκδηλώθηκε φανερά πλέον με την εξέγερση του Δεκέμβρη του 1944, μετά την απόφαση των Άγγλων να «καθαρίσουν» το ελληνικό τοπίο από τους διαφω-νούντες με αυτούς.
- Ο νεαρός τότε Απόστολος Καλδάρας (1923 - 1990), συγκινημένος από τις πρώτες συλλήψεις και καταδίκες αριστερών αγωνιστών, λόγω της εξέγερσης, θα καταφέρει, μετά από αυτολογοκριτικές παρεμβάσεις, να περάσει στη δισκογραφία ένα από τα ωραιότερα και πλέον αποκαλυπτικά τραγούδια της εμφυλιακής περιόδου, το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», που θα γίνει κι αυτό -όπως και το «Κάποια μάνα αναστενάζει» των Τσιτσάνη - Μπακάλη- σύμβολο ενότητας του ελληνικού λαού.
- Ο Καλδάρας ανήκε στον ιδεολογικό και πολιτικό χώρο της Αριστεράς, όπως εξ’ άλλου και το μεγαλύτερο μέρος της Θεσσαλίας. Υπήρξε οπαδός και τροφοδότης του ΕΛΑΣ από τον καιρό που το Γενικό Στρατηγείο του είχε εγκατασταθεί στα Τρίκαλα.
- Το τραγούδι χρησιμοποιεί τον κώδικα σκοταδιού - φωτός για να απεικονίσει παραστατικά τη νέα τυραννία που επικράτησε στη χώρα, αμέσως μετά τη γερμανική Κατοχή και την ανελευθερία που ακολούθησε και οφείλεται στην αγγλοαμερικανική επέμβαση και που τελικά μας οδήγησε για τα καλά στον ολέθριο Εμφύλιο Πόλεμο.
- Η τότε κυβέρνηση -μέσω της επιτροπής λογοκρισίας- απαγόρευσε το τραγούδι γιατί μιλούσε για τα βάσανα του φυλακισμένου.
- Ο Απόστολος Καλδάρας, σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, αφηγείται σχετικά με το τραγούδι: "Ήταν λίγο μετά τη γερμανική κατοχή. Τότε που οι διώξεις, οι εκτελέσεις, οι εκτοπίσεις των αριστερών ήταν καθημερινό φαινόμενο. Ήμουν τότε στη Θεσσαλονίκη, κι ένα σούρουπο βλέπω στα κάστρα του Γεντί Κουλέ μερικές σιλουέτες κρατουμένων. Αυτό ήταν! Έτσι γράφτηκε το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι».
- Κατά μια δική μου πληροφορία, που έχω στο προσωπικό μου αρχείο εδώ και πολλά χρόνια, ο Καλδάρας, έγραψε το τραγούδι για τον Θεσσαλονικιό φίλο του οργανοπαίκτη ρεμπέτη Χρήστο Μίγκο, που την εποχή εκείνη ήταν κρατούμενος στις Νέες Φυλακές της οδού Κασσάνδρου της Θεσσαλονίκης.
- Τέλος, σε συνέντευξη του ίδιου του δημιουργού προς τον Παναγιώτη Κουνάδη, το φθινόπωρο του 1989, αναφέρονται όλες οι λεπτομέρειες σχετικά με την ιδέα της δημιουργίας του τραγουδιού. Λέει λοιπόν ο Καλδάρας: «Αυτό το τραγούδι το ‘χα εμπνευστεί από μια μικρή ιστοριούλα. Τότε ήμουν στη Θεσσαλονίκη, με την πρώτη κυβέρνηση του Οκτώβρη του 1944. Μετά το Δεκέμβρη αρχίσαν οι πρώτες συλλήψεις των αριστερών, των κομμουνιστών, που τους πιάναν και τους κλείναν στο Γεντί Κουλέ. Εγώ τότε είχα ένα φίλο με τον οποίο συνεργαζόμαστε, στα διάφορα κουτούκια εκεί πέρα, ονόματι -καλή του ώρα κι αυτός πέθανε, Θεός σχωρέστον- τον Μίγκο. Τον Χρήστο τον Μίγκο. Αυτός καθόταν στην Ακρόπολη επάνω, κάτω από το Επταπύργιο -το Γεντί Κουλέ. Και μ’ έπαιρνε ταχτικά να πάμε να πιούμε κανένα ουζάκι στη γριά, έτσι την έλεγε τη μάνα του. Πίναμε τα ουζάκια, τα λέγαμε. Διάφορα πράγματα για τη δουλειά από δω, από 'κει. Λοιπόν μια φορά έφυγα, θυμάμαι ήταν σούρουπο κι εκεί που φεύγαμε το βλέπω -δεν ξέρω έτσι κι άλλες φορές το 'βλεπα. Εκείνη τη φορά μου 'κανε εντύπωση πως ήταν σούρουπο, η βραδιά διαφορετική, ποιος ξέρει και βλέπω τη σιλουέτα του Επταπυργίου, των τειχών εκεί πέρα που ήταν οι φυλακές και μου ‘κανε εντύπωση. Κοίτα, τώρα λέω, εκεί μέσα πίσω απ’ τα τείχη αυτά είναι οι φυλακές. Και 'κει μαζεύουν αυτούς τους ανθρώπους και τους κλείνουν φυλακή. Κι έτσι αυτή η εικόνα μου 'δωσε την έμπνευση να γράψω το τραγούδι αυτό. Το 'γραψα τότε στις αρχές του '45. Μετά τα Δεκεμβριανά, τότε που πιάναν τους αριστερούς θυμάμαι». Σε ερώτηση του Π. Κουνάδη, αν το τραγούδι αυτό ήταν αφιερωμένο σε συγκεκριμένο πρόσωπο, ο Απ. Καλδάρας απάντησε: «Όχι γενικά. Πλην όμως είχε διαδοθεί. Εγώ το ‘πα σ’ ένα-δυό πρόσωπα για ποιο λόγο έγραψα το τραγούδι, αυτοί το ‘παν σ’ άλλους και ούτω καθεξής. Έτσι έκατσα κι έγραψα το τραγούδι αυτό. Αλλά δεν το είχα γράψει όπως είναι στο δίσκο. Ήταν:
Νύχτωσε και στο Γεντί το σκοτάδι είναι βαθύ,
Κι όμως ένα παλληκάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί.
Άραγε τι περιμένει όλη νύχτα ως το πρωΐ
Στο στενό το παραθύρι, που φωτίζει το κελλί.
Όχι «Που φωτίζει με κερί». Αυτό δεν λέει τίποτα. Αλλά αναγκάστηκα για τη λογοκρισία να το βάλω έτσι. Ο τρίτος στίχος είναι:
Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, μα διπλό είναι το κλειδί,
Τι έχει κάνει και το 'ρίξαν το παιδί στη φυλακή.
Και μετά τ’ άλλαξα τελείως, διότι το 'χε κόψει η λογοκρισία και το ‘βαλα έτσι όπως είναι σήμερα. Και έγινε επιτυχία πάλι και μ’ αυτά τα λόγια».
<u>Σημείωση</u>: Απόσπασμα από το βιβλίο μου “ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ 1940 - 1949”.
Σ.Π.