μουρμούρικα, γιαλάδικα

Πολλά τα ερωτήματα, περισσότερα τα στερεότυπα και οι παρερμηνείες, παραπληροφορήσεις και παρόμοια. Ας τα πάρουμε με τη σειρά που εμφανίζονται:

Πρώτον: Ναι, έχει ξανασυζητηθεί το θέμα και μάλλον δεν υπάρχει ούτε ένα από τα πολλά (υπο-)θέματα που ετέθηκαν ως αυτή τη στιγμή, το οποίο να μην έχει συζητηθεί σε κάποια παλαιότερη συζήτηση, κάτι αναμενόμενο για ένα εξειδικευμένο φόρουμ σαν το δικό μας. Αλλά ο όγκος πληροφοριών που έχει συσσωρευτεί εδώ μέσα, είναι τόσο μεγάλος και δυστυχώς, παρά τις προσπάθειές μας, όχι ικανοποιητικά ταξινομημένος, που είμαστε από τα πράγματα υποχρεωμένοι να ξανασυζητάμε απ’ την αρχή μερικές φορές, και ας υπάρχουν δυνατότητες ηλεκτρονικής αναζήτησης.

Για γιαλάδικα τραγούδια, και εγώ πρώτη φορά ακούω, όπως και για “σεβνταλήτικα” (μάλλον σεβνταλήδικα εννοείς, ego). Υπάρχει βέβαια ο όρος “Sevdalinka” που περιγράφει κάποια (λαϊκά) τραγούδια στην ευρύτερη περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας και φυσικά εμπεριέχει την τουρκική (μήπως αραβική;) ρίζα του σεβντά, του ερωτικού πάθους δηλαδή, αλλά στη γλώσσα μας ο όρος δεν υφίσταται. Ούτε και ο όρος “γιουρούτικα” θα έπρεπε να υπάρχει, ο σωστός όρος είναι γιουρούκικα και πρώτος ο Μάρκος, παρακούοντας ίσως, έκανε το κάπα, τάφ και ακολούθησε ο Κερομύτης, αλλά και ο Φέρρης και άλλοι. Οι γιουρούκοι ήταν παλαιότερη φυλή της Τουρκίας, νομάδες κτηνοτρόφοι. Φυσικά και τραγουδούσαν κι αυτοί, αλλά δεν ξέρω να υπάρχει όρος για “γιουρούκικα τραγούδια” στην τουρκική μουσική ορολογία. Υπάρχει όμως, όπως και ο Περικλής σημειώνει, γιουρούκικος τονισμός του εννεάσημου ρυθμού και εκ παρασυρμού ονομάζονται έτσι, όσα ζεϊμπέκικα ακολουθούν αυτόν τον τονισμό. Δεν έχει όμως η ταξινόμιση αυτή (αν είναι ταξινόμιση) καμμία απολύτως σχέση με το είδος του τραγουδιού από εθνομουσικολογική άποψη, όπως (π.χ.) τα μουρμούρικα που μουρμουρίζονται στη φυλακή, τα μόρτικα που τα λένε οι μόρτες, μάγκικα οι μάγκες κλπ.

Τα πρώτα ελληνικά αστικά τραγούδια πρέπει να αναζητηθούν, κατά τον Νέαρχο Γεωργιάδη τουλάχιστο, στην Κων/λη από το 1150 και πέρα, από την εποχή δηλαδή που αρχίζει να εμφανίζεται ο νεώτερος τύπος ελληνικής γλώσσας που πλέον διαφοροποιείται διακριτά από τις όψιμες αρχαίες μορφές. Συμφωνώ σε μεγάλο βαθμό με αυτό και πάντως, δεν συμφωνώ καθόλου με τον Κουνάδη που βάζει κάποιο αυθαίρετο όριο γύρω στα 1850 με καθόλου πειστική τεκμηρίωση. Στο χειρόγραφο της Βιέννης (νομίζω 17ος) εντοπίζονται αρκετά τραγούδια και δίστιχα που είναι σίγουρα αστικής προέλευσης και που κάποια έφτασαν ως τις μέρες μας (μα η φωτιά μου τά ΄κανε τα σωθικά μου μαύρα κλπ. κλπ.). Και βέβαια, της Αμύνης τα παιδιά (πιθανός αρχικός τίτλος δίσκου “Ο Μακεδών”) ούτε ρεμπέτικο είναι, ούτε του Ξαρχάκου αλλά γράφτηκε από λαϊκή πένα (“θα μας φέρει την ισότης”) την εποχή του διχασμού και των πολέμων στο Σκρά. Η μελωδία πρέπει να είναι σλαβικής προέλευσης, νομίζω, αλλά για σιγουριά θέλει ψάξιμο.

Έχεις, ego, κάποιον συγκεκριμένο λόγο για το “όριο” που βάζεις στο 1910; συνέβη κάτι καθοριστικό εκείνο το χρόνο;

Με την “παξιμαδοκλέφτρα” υπάρχει μία παρεξήγηση που οφείλεται στον τίτλο του κομματιού: αυτό που σήμερα όλοι ξέρουμε ως παξιμαδοκλέφτρα, κυκλοφόρησε με το όνομα “ήσουνα ξυπόλυτη” στην ετικέτα. Υπάρχει όμως η έκφραση “παξιμαδοκλέφτρα” στη λαϊκή αργκό του μεσοπολέμου, φυσικά με υποτιμητική σημασία, και έχει κυκλοφορήσει και δίσκος με αυτόν τον τίτλο στον μεσοπόλεμο, που έγινε μεν μεγάλη επιτυχία, αλλά καμμία σχέση δεν έχει μουσικά ή στιχουργικά με τη “σημερινή” παξιμαδοκλέφτρα. Γνήσιο μουρμούρικο πάντως δεν είναι η (ξυπόλυτη) παξιμαδοκλέφτρα, οι αεροπόροι και οι ιπποκόμοι οφείλονται σε γνήσιο αστικό δάκτυλο, τα έχουμε πει ((Περικλή).