Εκεί υπάρχει επιτέλους η εξήγηση του αρχικού ζητήματος. Ένας πραγματικά ικανός ερευνητής, που ξέρει από συνεντεύξεις, κι ένας μουσικός που πέρα από την αναμφισβήτητη αυθεντικότητα και πληρότητα της γνώσης του είναι επιπλέον υπομονετικός και συζητήσιμος, ξεδιαλύνουν (μέσα από ατελείωτες ερωταποκρίσεις) ότι: όταν η μουσική στροφή δεν έχει τόσα μέτρα όσα η χορευτική, θα πρέπει να επαναληφθεί μέχρι να βγει το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο. Το μέτρημα ξεκινάει από το πρώτο βήμα του χορευτή, όποτε κι αν το κάνει, και όχι από την αρχή του σκοπού.
Δηλαδή: η δεύτερη, τρίτη, τέταρτη κλπ. επανάληψη της στροφής μπορεί και να μην αρχίζουν με πρώτο βήμα. Η πρώτη όμως φορά που ακούγεται η επόμενη στροφή, είναι υποχρεωτικά στο 1 του χορευτή. Και αν ο μουσικός υπολογίσει σωστά το ΕΚΠ αλλά παρά ταύτα γίνει λάθος από τον χορευτή, ο μουσικός μακραίνει ή κονταίνει τη φράση του έτσι ώστε να τον ξαναβρεί στο 1 της επόμενης στροφής.
Σε προηγούμενο ποστ είχε γίνει μια αναφορά στα λόγια του Μαρτσάκη που είπε πως αυτό ισχύει μόνο στην Κίσσαμο. Αυτό είναι αλήθεια. Τα συρτά με κισσαμίτικη προέλευση ούτως ή άλλως είναι στην συντριπτική πλειοψηφία τους άρτια ως προς τα βήματα του χορού και βοηθάνε τόσο τον χορευτή όσο και τον οργανοπαίκτη. Επίσης οι βιολάτορες/λυράριδες εκεί πάντα φροντίζουν να τονίζουν τον “άσσο” που λέμε.
Στην υπόλοιπη Κρήτη είναι απίθανο να βρεθεί χορευτής που να πει πως τον πέταξες έξω, εκτός φυσικά και αν το συγκρότημα παίζει άρρυθμα. Βέβαια οι εμπειρότεροι λυράρηδες φροντίζουν όσο μπορούν να κρατάν τα γυρίσματα τόσο ώστε να συμπέσουν με το πρώτο βήμα του συρτού γιατί αντικειμενικά αυτό βοηθάει τον χορευτή έστω και υποσυνείδητα.
Εδώ (38’00’’) ο Λεωνίδας Λαϊνάκης εξηγεί αυτό το ζήτημα στους μαθητές του: αρχικά με λόγια, αλλά μετά αφήνει κάτω το λαούτο και σηκώνεται να χορέψει ενώ παίζουν οι μαθητές, για να το καταλάβουν στ’ αλήθεια.
Η ερώτηση είναι αν οι μαθητές του χορεύουν,κατά πόσο μπορούν να καταλάβουν τι τους δείχνει!Επίσης κατά πόσο θέλει ένας μουσικός να κατανοήσει τον χορευτή!Υπάρχουν φορές που οι μουσικοί παίζουν για να ευχαριστήσουν μερακλήδες χορευτές και υπάρχουν και φορές που παίζουν για πάρτη τους,και καλά κάνουν φυσικά αλλά…
Φίλε Gilles οι απορίες σου είναι εύλογες, όμως βάλε μια παράμετρο σε όλο αυτό : Μιλάμε για την Κρήτη. Εκεί λίγο-πολύ όλοι ξέρουν να χορεύουν, γεννιούνται με αυτά τα ακούσματα, με αυτές τις μελωδίες και είναι για την πλειονότητα των Κρητικών σαν να έχουν τους ρυθμούς και τις μουσικές αυτές μέσα τους. Οι μαθητές κατά πολύ μεγάλη πιθανότητα ξέρουν να χορεύουν, αλλά και να μην ξέρουν επειδή όπως λέει και ο Λαϊνάκης στο βίντεο επειδή ο συρτός έχει πολλές παραλλαγές πρέπει να μάθει το λαούτο να παίζει πάνω στον σκοπό του χορού (αυτά όλα που έχουν ειπωθεί πιο πάνω).
Η σχέση μουσικού χορευτή (ιδιαίτερα στην Κρητική παράδοση αλλά και σε άλλα μέρη), όπως έχουν πει παραπάνω και άνθρωποι που κατάγονται από την Κρήτη και έχουν το βίωμα, είναι πολύ ιδιότυπη. Αλλιώς συμπεριφέρεται ένας μουσικός όταν έχει χορό μπροστά του και αλλιώς όταν παίζει μόνο με την “ορχήστρα”. Χαρακτηριστικό παράδειγμα σε αυτό είναι τα παραπάνω μέτρα όπως τα περιγράφει ο Vidias. Επομένως ο διαχωρισμός ανάμεσα στο “παίζει για τον μερακλή χορευτή” και “παίζει για την πάρτη του” είναι λίγο λεπτός και ίσως θα έλεγα “αναλόγως τις συνθήκες παίζει όπως πρέπει”.
Μα ακόμη κι αν δε χορεύουν, το εκπαιδευτικό παράδειγμα του Λαϊνάκη είναι νομίζω σαφές. Αρκεί που τους λέει «αυτό είναι το πρώτο βήμα (το βλέπεις; το κατάλαβες;), στο πρώτο βήμα η μουσικη κάνει το τάδε, στις περιπτώσεις που δεν το κάνει τότε ο μουσικός κάνει το δείνα». Τώρα αν ο μαθητής δεν ξέρει να κάνει ο ίδιος αυτά τα βήματα, τι πειράζει;
Οι άλλες εναλλακτικές του Λεωνίδα ήταν:
α) να τους το πει με μαθηματικό τρόπο, με τα ελάχιστα κοινά πολλαπλάσια κι όλα τα άλλα που χρειαστήκαμε ορισμένοι από εμάς εδώ στην ίδια συζήτηση για να το καταλάβουμε
β) να μην τους το πει ολωσδιόλου, μόνο να μείνει σε πενιές και τέτοια.
Επέλεξε να προσανατολίσει το μάθημά του στην ίδια την ουσία του λαούτου: είναι για να παίζουμε κομμάτια, όχι πενιές, και τα κομμάτια είναι για να χορεύει ο κόσμος, και αυτό πρέπει να γίνεται σωστά. Άρα, παίζε να σου χορέψω να δούμε τι ακριβώς θα πρέπει να κάνεις. Το θεωρώ αξιέπαινο και αξιοπρόβλητο. (Με το λίγο βέβαια που μπορώ να κρίνω από το σύντομο απόσπασμα στην εκπομπή.) Δεν το κάνουν όλοι: για παράδειγμα, σίγουρα έχει δασκάλους κρουστών που δεν το κάνουν -το καταλαβαίνει κανείς αυτό από το παίξιμο των μαθητών, που είναι όλο πλούσια ηχοχρώματα κλπ. παρλαπίπες που δεν εξυπηρετούν το κομμάτι. Και αν δεν παίζει ο κρουστός για τον χορευτή, ποιος θα το κάνει;
Ο μουσικός δε χρειάζεται να είναι χορευτής, πρέπει όμως να καταλαβαίνει το χορευτή. Ούτε τραγουδιστής χρειάζεται να είναι, αλλά το σκοπό που θα παίξει πρέπει πρώτα να ξέρει να τον τραγουδάει. Αυτά επί γενεές γενεών τα ήξεραν μουσικοί που μπορεί να μην ήξεραν όλα τα υπόλοιπα που ξέρουμε εμείς σήμερα (νότες, δρόμους, θεωρία). Εμείς που ξέρουμε και τα υπόλοιπα δεν επιτρέπεται να τα περιφρονούμε.
Δεν μελέτησα όλα τα μηνύματα του παρόντος θέματος αλλά αφορμή για την παρέμβασή μου είναι αυτά που σχετίζονται με το τελευταίο video με το Λαϊνάκη. Το βλέπω από τη σκοπιά του χορευτή. Οπωσδήποτε η αναγκαιότητα των οργάνων που έχουν το ρόλο να κρατάνε το ρυθμό σε ένα χορό είναι αδιαπραγμάτευτη. Όμως, για να ολοκληρωθεί το γλυκό, και να πούμε στο τέλος ότι ευχαριστηθήκαμε, εξίσου σημαντικό ρόλο έχει και το σολιστικό όργανο. Είναι γνωστό ότι μεγάλη σημασία στο αν κάποιος θα χορέψει ένα χορό (ό,τιδήποτε: ζεϊμπέκικο, συρτό, καλαματιανό) έχει και αν του αρέσει η μελωδία. Το σολιστικό όργανο έχει την κύρια ευθύνη και στο πώς θα γίνει η «διαχείριση» (συγγνώμη, δεν ξέρω την κατάλληλη μουσική ορολογία) της μελωδίας αυτής για το συγκεκριμένο χορευτή το δεδομένο χρόνο και τόπο. Μπορεί λοιπόν δυο οργανοπαίκτες (μπουζουξήδες, βιολατζήδες, λυράρηδες κλπ) να είναι ισάξιοι από πλευράς δεξιοτεχνίας αλλά να έχουν διαφορετική «διαχείριση» μιας μελωδίας και αυτό έχει επίπτωση στο βαθμό ικανοποίησης του χορευτή. Εν συντομία, ΚΑΙ το σολιστικό όργανο πρέπει να έχει το νου του στο χορό. Δεν είναι πάντα προφανές.
Έπρεπε. Ο λόγος δεν ήταν για το γενικό θέμα επικοινωνίας μουσικού - χορευτή, αλλά για μια συγκεκριμένη δυσκολία στα κρητικά συρτά και δη στα κισσαμίτικα που μπορεί να οδηγήσει σε αντικειμενικό λάθος. Αυτό διδάσκει ο Λεωνίδας στο βίντεο, και αυτό προσπαθούσαμε να καταλάβουμε στα 20 πρώτα μηνύματα. Δεν έχει να κάνει με την ειδική διαχείριση της μελωδίας (καταλαβαίνω πώς την εννοείς και προφανώς δεν υπάρχει όταν το “σολιστικό όργανο” είναι πολλά λαούτα μαζί!), με την ικανοποίηση του χορευτή, με την ιδιαίτερη επαφή που θα κάνει “τσαφ” ανάμεσα στον βιολάτορα/κλπ. και τον χορευτή. Έχει να κάνει με τα μαθηματικά της μουσικής και του χορού. Πρόσθεση, αφαίρεση, πολλαπλασιασμό. Στο τέλος ο λογαριασμός ή θα βγει σωστός ή θα βγει λάθος. (Και μάλιστα το ίδιο πράγμα εκτός Κισσάμου δεν θεωρείται λάθος, άρα δεν τίθεται ζήτημα παρά για χορευτές συγκεκριμένης καταγωγής και ύφους, αν κατάλαβα καλά από όλα τα προηγούμενα.)
Με απλά λόγια, ένα τραγούδι συρτού αποτελείται από μουσικές φράσεις. Ένας πλήρης βηματισμός στο συρτό αποτελείται από μια 8σημη φράση (οχτώ τέταρτα). Μπορεί σε ένα συρτό όλες οι φράσεις να είναι 8σημες και έτσι πάντα στο τελευταίο βήμα θα τελειώνει μια φράση και η επόμη θα αρχίζει στον πρώτο βήμα. Μπορεί στη συνέχεια να αλλάξει σε 4σημες φράσεις ή να αποτελείται όλο από 4σημες φράσεις κι έτσι να χρειάζεται να παιχτούν 2 μουσικές φράσεις για να βγει ένας πλήρης βηματισμός. Μπορεί όμως να γίνει η φράση, πχ. 6σημη και έτσι η φρασή θα τελειώνει πριν τελειώσει ο βασικός βηματισμός και δεν θα συμπίπτει η αρχή της φράσης με το 1ο βήμα (τουλάχιστον τις περισσότερες φορές).
Όσον αφορά τον Μαρτσάκη, νομίζω ότι αυτό που λέει αναφέρεται (τουλάχιστον εδώ) στο Πεντοζάλι, το οποίο είναι άλλη ιστορία. (Εκεί πρέπει ΠΑΝΤΑ οι φράσεις να αρχίζουν με το 1ο βήμα και να τελειώνουν με το τελευταίο. Εκεί είναι και πολύ πιο εύκολο να σε πετάξει ο λυράρης/βιολάτορας έξω απ’ τον χορό)
Όσο είναι μαθητής, ίσως και να μην πειράζει. Πιθανών να μην βοηθάει στο αναμενόμενο στη μάθηση του οργάνου.
Αν εξακολουθεί όμως να μην γνωρίζει ο ίδιος αυτά τα βήματα (δηλαδή να μην χορεύει) όταν θα βγει στο πάλκο, τότε απλά θα είναι η αιτία του προβλήματος που συζητάμε σε αυτό το θέμα.
Δεν διαφωνώ ότι είναι συμφωνικό έργο, σίγουρα θα υπάρχουν και παρτιτούρες για διάφορα όργανα, αλλά για την σύνθεση ???
Διασκευάζω δεν σημαίνει απαραίτητα και συνθέτω!
Μια γενική απορία, ο συρτός ο κρητικός δεν σχετίζεται με τους συρτούς κωνσταντινουπολίτικης προέλευσης (πολίτικος, συληβριανός, αζιζιές κλπ); Ο ρυθμός μου φαίνεται αρκετά διαφορετικός.
Τα κρητικά συρτά αναγνωρίζονται (σε σχέση με τα άλλα είδη κρητικής μουσικής) από τη μελωδική δομή, δηλαδή τις φράσεις και κυρίως τον τρόπο που προσαρμόζεται πάνω τους ο στίχος. Η ρυθμική συνοδεία μπορεί να είναι πολλών λογιών, πάνω-κάτω, τσιφτετελοειδής, χωρίς καθόλου ρυθμικό σχήμα παρά μόνο με πενιές πάνω στη μελωδία, κλπ. Το τέμπο μπορεί να είναι από αρκετά γρήγορο μέχρι τόσο αργό ώστε να μη χορεύεται. Αλλά εφόσον ακολουθείται μια συγκεκριμένη δομή, είναι συρτό.
Τα πολίτικα συρτά νομίζω ότι είναι απλώς πολίτικες μελωδίες, όχι ξεχωριστός χορός. Ο χορός πρέπει να είναι ο ίδιος συρτός που χορεύουν και στα νησιά. (Οπωσδήποτε, όταν τα χορεύουν στα νησιά είναι ο ίδιος χορός όπως και για τους ντόπιους σκοπούς).
Και υπάρχουν και διάφοροι άλλοι χοροί ανά την Ελλάδα που ο καθένας, τοπικά, ονομάζεται συρτός αλλά είναι άλλοι από αυτούς τους δύο (κρητικό και αιγαιοπελαγίτικο).
Δεν ξέρω βέβαια αν κατά βάθος κάποιοι από αυτούς τους διαφορετικούς συρτούς είναι παραλλαγές του ίδιου χορού, με διαφορετικές τις τελικές λεπτομέρειες (που δίνουν το τοπικό ύφος) και με διαφορετική μουσική. Γενικά παίζουν και τέτοιες περιπτώσεις, δηλαδή οι εκατοντάδες διαφορετικοί τοπικοί χοροί της Ελλάδας στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο πολλοί, αλλά συγκεκριμένα για τα συρτά δεν ξέρω.