Γκάιντα Καρυστίας

Απ’ ό,τι βλέπω εδώ, στο άρθρο και σε άλλα άρθρα όπου παραπέμπει το αρχικό άρθρο, τα αλβανικά χωρίζονται σε δύο κύριους διαλεκτικούς κλάδους, τόσκικα και γκέκικα. Τα αλβανικά του Κοσσυφοπεδίου ανήκουν στην γκέκικο κλάδο. Ο τόσκικος περιλαμβάνει τη γλώσσα των Τόσκηδων (προφανώς), των Λιάπηδων και των Τσάμηδων, και ακόμη των Αρβανιτών Ελλάδας και Ιταλίας. (Γκέκηδες, Τόσκηδες, Τσάμηδες και Λιάπηδες είναι οι τέσσερις «φυλές» των Αλβανών, όπως έχω ακούσει από δω κι από κει ότι αυτοπροσδιορίζονται. Το αναφέρω χωρίς την παραμικρή αξίωση επιστημονικής εγκυρότητας…)

Τώρα, αυτά τα γλωσσολιγικά δεδομένα βρίσκονται άραγε σε στενή αντιστοιχία με άλλα εθνολογικά και πολιτισμικά στοιχεία; Δεν έχω ιδέα. Βρισκόμαστε ήδη πολύ μακριά από κάθε πεδίο στο οποίο να διαθέτω οποιαδήποτε ενημέρωση. Το λήμμα «Αρβανίτες» της Βικηπαίδειας λέει πότε ήρθαν, πού ήρθαν, αλλά ούτε κουβέντα για το από πού ήρθαν!

Δεν το έχω στις άμεσες προτεραιότητες να μελετήσω ειδικότερη βιβλιογραφία για τους Αρβανίτες και τη σχέση τους με τους διάφορους αλβανικούς πληθυσμούς. Εντόπισα μια ομοιότητα, ένα λαϊκό μουσικό όργανο που φαίνεται να εντοπίζεται μόνο σε μια αρβανίτικη περιοχή της Ελλάδας και σε κάποιαν άλλη αλβανική περιοχή (που δεν είμαι καν σίγουρος ότι είναι Κόσοβο, έτσι;), και κατέθεσα την απορία μου μήπως άραγε αυτό το κοινό στοιχείο δεν είναι τυχαίο. Ας πλανάται, και ίσως κάποτε απαντηθεί, ή ίσως κάποτε μάθουμε ότι έχει ήδη απαντηθεί…

Αλλιώς, τι;

Μια σκέψη θα μπορούσε να είναι η εξής:

Η γκάιντα, έτσι όπως είναι και παίζεται σήμερα στη Β. Ελλάδα και στο μεγαλύτερο μέρος των Βαλκανίων (και πουθενά αλλού), είναι ένα ιδιαίτερα σοφιστικέ όργανο. Μπορεί να έχει «αρχέγονο» ήχο και να παιζόταν από αγράμματους βοσκούς, αλλά η λογική στο άνοιγμα των τρυπών και στους δακτυλισμούς είναι περίπλοκη και μελετημένη (θυμίζω δύο σχετικά μηνύματα εδώ και εδώ). Καμία σχέση με τον πρωτογονισμό της τσαμπούνας, που ουσιαστικά απλώς παίζει τη φυσική κλίμακα έτσι όπως έπεσε από τον ουρανό.

Είναι λογικό λοιπόν να υποθέσουμε ότι πρόκειται για προϊόν εξελίξεων που ξεκίνησαν από κάτι πολύ πιο απλοϊκό. Ίσως λοιπόν αυτό το παλιότερο και απλοϊκότερο να είναι κάτι που σ’ όλη την υπόλοιπη Βαλκανική υποκαταστάθηκε από τις πιο εξελιγμένες εκδοχές, και επεβίωσε μόνο σε δύο νησίδες, μία στην Εύβοια και μία εκεί στο Κόσοβο (ή Αλβανία τέλος πάντων - κάποια στιγμή θα το βρούμε κι αυτό). Βέβαια η τόση της διάδοση δείχνει ότι το σημερινό της εξελικτικό στάδιο έχει ήδη ηλικία κάποιων αιώνων.

Στην Ελλάδα σήμερα η γκάιντα βρίσκεται στη Θράκη και σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας. Το νοτιότερο σημείο όπου εντοπίζεται σαφής μαρτυρία (ηχογράφηση) σχετικά πρόσφατης παρουσίας της, πέρα από τους β/Θρακιώτες του Δομοκού, είναι στη Θεσσαλία στη λίμνη Πλαστήρα. Είναι όμως διάχυτα γνωστό ότι παλιότερα παιζόταν πυκνόυτερα μέχρι κάτω στην Πελοπόννησο, ακόμη και σε κάποια νησιά όπως η Σκιάθος (επανειλημμένες αναφορές από Παπαδιαμάντη), και η περίεργη μαρτυρία για την Άνδρο (βλ. πιο πάνω στο παρόν νήμα), καθώς και στη Μ. Ασία. Αλλά δεν ξέρουμε τι γκάιντες ήταν αυτές: όπως όλες όσες ξέρουμε σήμερα, ή κάτι απλούστερο/παλαιινότερο;

Πάντως ένα στοιχείο που πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν στο θέμα αυτό είναι το τι κράτησαν οι Αρβανίτες από τον τόπο προέλευσής τους. Προφανώς τη γλώσσα, προφανώς κάποια έθιμα. Από τη μουσική δεν έχω βρει κάτι που να τους συνδέει με το ηπειρώτικο-αλβανικό μουσικό ιδίωμα…

1 «Μου αρέσει»

Η Σκιάθος όμως δεν είχε δεχτεί πρόσφυγες Μακεδόνες σύντροφους του Καρατάσου κλπ μετά την αποτυχία της επανάστασης του 21 στη Μακεδονία;