Επειδή βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα τη συζήτηση που άνοιξε, κατά λάθος (!), στο testing area, ανοίγω ένα σχετικό topic για περαιτέρω ανάλυση. Παρεμπιπτόντως, να πω ότι θεωρώ απολύτως συναφή τη νεότερη Ελληνική ιστορία με το ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι και τη θεματολογία του forum!
Ορμώμενος από όσα έθιξε ο Ζώρζ Βαβουλέ και η martha σχετικά με την πολεοδομική ανασυγκρότηση της Αθήνας από τους Βαυαρούς και την “προσφορά” του Όθωνα, θα ήθελα να παραθέσω ξανά μερικά σχετικά στοιχεία, τα οποία χάθηκαν στους δαιδάλους του ιντερνετ με όλο το σχετικό topic. Κύριες πηγές είναι τα πονήματα του Δ.Καμπούρογλου και κυρίως του Κ. Μπίρη για την Αθήνα τη μετεπαναστατική περίοδο κι εντεύθεν…
Η Ελένη κάλυψε άψογα το ιστορικό σκέλος της επιβολής του Όθωνα ως βασιλιά. Θα κάνω μερικές συμπληρώσεις σε κάποια πιο …τεχνικά ζητήματα, τα οποία δημιουργήθηκαν λίγο πριν και μετά την άφιξή του. Περιττό να πούμε ότι η όλη κατάσταση της εποχής θυμίζει, τηρουμένων των αναλογιών, Ελλάδα του 2006, με τα συμφέροντα, τους διαπλεκόμενους και τις ξένες δυνάμεις… Είναι επίσης εμφανές ότι τα προβλήματα της πολύπαθης Αθήνας ξεκινούν από την ανασύσταση του Ελληνικού κράτους και συνεχίστηκαν έως και σήμερα χωρίς καμία αναστολή.
Την εποχή εκείνη η Αθήνα ήταν μία κωμόπολη των 10-12.000 κατοίκων, χωρίς ύδρευση και χωρίς κύριες οδικές αρτηρίες ή υποδομή. Το Νοέμβριο του 1831 φθάνουν από την Αίγινα οι αρχιτέκτονες Σταμάτης Κλεάνθης και Εδουάρδος Σάουμπερτ (απόφοιτοι της Ακαδημίας του Βερολίνου), προκειμένου να τοπογραφήσουν την Αθήνα και να συντάξουν αρχαιολογικό χάρτη, κάτι σαν το «Lonely Planet» της εποχής, να πούμε. Ήδη στην ατμόσφαιρα πλανιόταν το ερώτημα της επιλογής της νέας πρωτεύουσας και εκτός της Αθήνας, η οποία από την αρχή πλεονεκτούσε λόγω της αίγλης του ονόματός της, στο τραπέζι είχαν πέσει ονόματα όπως Άργος, Ναύπλιο, Τρίπολη, Σύρος, Μέγαρα. Εύποροι ντόπιοι και ομογενείς έχοντας τις…real estate πληροφορίες τους, έσπευσαν να αγοράσουν εκτάσεις στην ερειπωμένη ακόμα Αθήνα, ώστε να βρίσκονται στο κέντρο των εξελίξεων όταν αυτές άρχιζαν να λαμβάνουν χώρα. Μεταξύ αυτών , ο Κλεάνθης αγόρασε από τους αναχωρούντες Τούρκους έκταση στους πρόποδες της Ακρόπολης όπου έκτισε το σπίτι του, στο οποίο μεταγενέστερα εγκαταστάθηκε το πανεπιστήμιο Αθηνών (στην Πλάκα). Ο Μακρυγιάννης ερχόμενος επίσης από την Αίγινα, αγόρασε έκταση 24 στρεμμάτων στην ομώνυμη, σήμερα, περιοχή αλλά και πλήθος ξένων όπως ο Άγγλος ναύαρχος Μάλκολμ, έπραξαν αναλόγως.
Ένα χρόνο μετά, το 1832, και ύστερα από σχετική αίτηση, ανατίθεται στους Κλεάνθη-Σάουμπερτ από την προσωρινή κυβέρνηση να συντάξουν το νέο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας. Στο διάστημα που είχε μεσολαβήσει ο Κλεάνθης είχε ήδη αναλάβει τη μελέτη και κατασκευή κατοικιών των ανωτέρω προυχόντων και είχε ενσωματωθεί στην ισχνή Αθηναϊκή κοινωνία η οποία είχε δρομολογήσει το θέμα της πρωτεύουσας εκ των έσω… Παρόλο που εμπεριείχε και την αρχαία πόλη των Αθηνών, με ότι αυτό σήμαινε για όσα μνημεία είχαν επιβιώσει της Τουρκοκρατίας, των πολιορκιών και λοιπών κακουχιών, πρέπει να αναφερθεί ότι το σχέδιο των Κ-Σ θεωρείται και σήμερα άψογο ως προς τη σύλληψή του.
Το Φεβρουάριο του 1833 καταφθάνει κι ο Όθωνας στο Ναύπλιο, με το αδερφάκι του το Μαξιμιλιανό και την κουστωδία τους. Γνωρίζοντας την αρχαιολατρία του μπαμπά άνακτος Λουδοβίκου και έχοντας τις «επενδύσεις» έτοιμες , τους την πέφτουν οι ξένοι και ντόπιοι «παράγοντες» με την πρόταση έτοιμη για τη νέα πρωτεύουσα. Με την αρχαιολατρία που τους διέκρινε και την «πολιτική Λιακόπουλου» δεν ήθελαν βέβαια και πολύ για να πεισθούν οι Βαυαροί και συγκεκριμένα ο Λούντβιχ. Ανατίθεται λοιπόν στον αρχιτέκτονα Γκούτενσον να μελετήσει την κατάσταση και να προτείνει τη θέση της νέας πρωτεύουσας. Αδαής περί τα κοινά, ο ξένος σύμβουλος Γκούτενσον, προτείνει να κτισθεί η νέα πρωτεύουσα στον ακατοίκητο τότε Πειραιά, ο οποίος ανήκε στο Ελληνικό Δημόσιο, με προοπτική ανάπτυξης προς την Αθήνα, ενώ για τα ανάκτορα προτείνει ως θέση ανέγερσης την Πειραϊκή. Ο δε Max ( ο αδελφός του Otto που λέγαμε) είχε τη φαεινή ιδέα να κτισθούν τα Ανάκτορα πάνω στην Ακρόπολη! Ο Βαυαρός-μπαμπάς-άναξ-γριά-αλεπού-Λουδοβίκος είχε βέβαια διαφορετική άποψη και έστειλε στο νεαρό Όθωνα επιστολή με την οποία του έλεγε να αφήσει τις μαλακίες και να μην πειράξει την Ακρόπολη και να κτίσει τα ανάκτορα κάπου που να μην φθάνουν τα εχθρικά πυρά από θαλάσσης, σε περίπτωση πολέμου.
Εδώ κάπου αρχίζει και δρα το Ελληνικό δαιμόνιο… Προκειμένου να εξωθήσουν την κατάσταση κατά το συμφερότερον, οι εν Αθήναις παράγοντες υποβάλλουν στο βασιλιά συνυποσχετικό στο οποίο δηλώνουν ότι παραχωρούν στο δημόσιο τις αναγκαίες εκτάσεις για την ανέγερση δημοσίων κτιρίων, πλατειών, πάρκων, κλπ. και κάνουν πρόταση «πακέτο» η οποία περιλαμβάνει απαλλοτριώσεις γης, αποζημιώσεις και απεγκαταστάσεις από περιοχές που περιέβαλαν τον ιερό βράχο. Κάπου εκεί καταφτάνουν και διάφοροι άλλοι «ενδιαφερόμενοι αγοραστές» από άλλες πόλεις αλλά και το εξωτερικό και αρχίζουν να αγοράζουν έναντι πινακίου φακής εκτάσεις στα πέριξ της Ακροπόλεως και ουχί μόνον, από τους Τούρκους ιδιοκτήτες που αποχωρούν από την περιοχή. Μετά από τη δελεαστική αυτή δέσμη προτάσεων, τον Ιούλιο του 1833, η αντιβασιλεία εκδίδει διάταγμα με το οποίο εγκρίνεται το πολεοδομικό σχέδιο των Κλεάνθη-Σάουμπερτ (Κ-Σ), και ανακηρύσσει ως νέα πρωτεύουσα την Αθήνα, από την 01/01/1834.
Όποιος βρει τι συνέβη στη συνέχεια κερδίζει χρυσούν ωρολόγιον !!! Αυτό είναι το αγαπημένο μου σημείο!
Με την απόφαση για τη νέα πρωτεύουσα, γίνεται το έλα να δεις. Οι τιμές της γης εκτοξεύονται, οι έχοντες γίνονται ζάμπλουτοι και, ω του θαύματος, οι ιδιοκτήτες των προς απαλλοτρίωση οικοπέδων αντιδρούν στην εφαρμογή του σχεδίου Κλεάνθη, καθώς το αντίτιμο της αποζημίωσης το οποίο είχε καθορισθεί με παλιές τιμές είναι πολύ κατώτερο από τις νεοδιαμορφωθείσες τιμές γης!!! Παράλληλα αρχίζει μία διαμάχη περί του ρυμοτομικού σχεδιασμού όπου κανείς δε συμφωνεί με κανένα, οι αποζημιώσεις (από τα καταχρεωμένα ελληνικά ταμεία) δεν επαρκούν και η κατάσταση παγώνει.
Με αυτά και μ’ αυτά και μπλέκοντας σε ένα νομικό κυκεώνα το σχέδιο του Κλεάνθη ματαιώνεται, το όνομά του σπιλώνεται και καλείται εκ Βαυαρίας ο αρχιτέκτονας Λέο φον Κλέντσε να συντάξει εκ νέου τοπογραφικό της πόλης και να επανακαθορίσει τη ρυμοτόμηση. Ως εκ θαύματος, με το νέο σχέδιο προστατεύονται τα συμφέροντα των ιδιοκτησιών που ανήκουν κυρίως σε Άγγλους και Βαυαρούς και αναδιατάσσεται η πόλη έτσι ώστε να μην πειραχθούν τα κτήματα αυτών, δημιουργώντας τεθλασμένες αρτηρίες και καταργώντας πάρκα και πλατείες! Ακόμα και η ονοματολογία των οδών αλλάζει έτσι ώστε να μην θυμίζει σε τίποτα το σχέδιο του Κλεάνθη!
Η συνέχεια έχει επίσης ενδιαφέρον… Ιδρύεται Οικοδομική Επιτροπή της οποίας έργο είναι η διαχείριση και εφαρμογή του σχεδίου και καλείται ξανά ο Κλεάνθης ο οποίος, εύλογα αρνείται να εφαρμόσει κατά γράμμα το σχέδιο του φον Κλέντσε. Εν τω μεταξύ εγκαθίσταται στην Αθήνα ο Όθωνας και μαζί του καταφθάνει και ένα …λεφούσι επίδοξων δημοσίων υπαλλήλων από τας Ευρώπας. Ο Otto τελείως ανεπαρκής και αδυνατώντας να συλλάβει τα τεκταινόμενα, ιδρύει ύστερα από τις υποδείξεις των συμβούλων του τις πρώτες Δημόσιες Τεχνικές Υπηρεσίες. Σε αυτές διορίζονται με αδρότατη αμοιβή, Αγγλογαλλοβαυαροί και μόνο, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί ο Κλεάνθης, ο οποίος θεώρησε εξωφρενική την κατάσταση. Σημειωτέον ότι μέχρι τότε δεν είχε δεχθεί καμία αμοιβή για τις υπηρεσίες του, λόγω ιδεολογίας.
Τα όσα ακολούθησαν των πρώτων αυτών ετών είναι σε αντίστοιχο κλίμα με συνεχείς αλλαγές σχεδίων, υπευθύνων και εργασιών. Δυστυχώς ουδείς γνωρίζει πως ακριβώς θα ήταν η Αθήνα σήμερα εάν είχε εφαρμοσθεί το αρχικό σχέδιο…