την ομοιότητα με το Πηγιανό δεν την αντιλαμβάνομαι
έχει επιμέρους φράσεις που βρίσκω ότι θα έστεκαν και σε μουρμούρικο
η κατάληξη του πρώτου και του δεύτερου θέματος (που μαζί καλύπτουν τα πρώτα 23 δευτερόλεπτα) μου θυμίζει Μπέζο
το πολύ χαμηλό ξεκίνημα του δεύτερου θέματος, που καλύπτει όλο το 5χ κάτω από τη βάση και συνεχίζει και πιο ψηλά, αν αυτό εννοείτε («ασυνήθιστα ανεβοκατεβάσματα»), όχι απλώς μου φαίνεται κανονικότατο αλλά μου θυμίζει και κάποιον γνωστό παραδοσιακό οργανικό καρσιλαμά. Δε νομίζω ότι έχει τίτλο και δεν είναι εύκολο να εξηγήσω ποιον εννοώ.
Ως ανεβοκατεβάσματα βλέπω την κλιμακοκεντρική προσέγγιση, ενώ η τροπική δεν αρέσκεται σε μεγάλο εύρος ανάπτυξης της μελωδίας. Βέβαια δεν κάθησα να μετρήσω όλες τις φράσεις, μπας και κάποιες δεν ξεπερνάνε το τετράχορδο ή πεντάχορδο, που σίγουρα θα υπάρχουν κι αυτές.
Νομίζω μπλέκουμε διαφορετικά πράγματα. Η ερώτηση ήταν αν αναγνωρίζουμε τροπικές τεχνοτροπίες και ποιές, και αν υπάρχει υλικό κοντά σε αυτό. Κανείς δεν αμφιβάλει πως ο ερμηνευτής έχει άλλη προφορά. Προσπαθούμε να καταλάβουμε απο που προέκυψε το υλικό.
Και απαντώ:
Θεωρώ πως υπάρχουν τροπικά στοιχεία στη μελωδία. Η μελωδική κίνηση ειναι καθοδική ή ανοδική-καθοδική.Έχει επίσης μικρά διαστήματα και όχι άλματα. Ο πέμπτος φθόγγος αποκτά ρόλο δεσπόζουσας. Οι δομές δείχνουν να είναι 5χορδο ουσάκ στη βάση, 4χορδο ουσάκ στη πέμπτη. Κάτω απο τη βάση έχουμε 5χορδο ράστ.
Όλα αυτά παραπέμπουν στον τρόπο Χουσεϊνί. Έφερα ως παράδειγμα το Πηγιανό το οποίο ακολουθεί την ίδια μελωδική φορμα, κυρίως κάτω απο τη βάση.
Κανει αυτό τη μελωδία αυτόματα παραδοσιακή; Όχι βέβαια! Ιδέα δεν έχω αν είναι, πως θα μπορούσα;
Την κάνει όμως τροπική (κατα τη γνώμη μου). Αν θεωρούμε πως ΔΕΝ είναι, θα χαρώ να μάθω γιατί.
Τα υπόλοιπα θα μπορούσαν να συμβαίνουν κατά σύμπτωση και σε μια μελωδία που δεν είναι συνειδητά τροπική. Πεντάχορδο κάτω από τη βάση όμως, σε ευρωπαϊκή κλίμακα δεν υπάρχει.
Σας ευχαριστώ όλους για την ανταλλαγή πληροφοριών. Τώρα που το σκέφτομαι το πεντάχορδο κάτω από τη βάση εμένα μου θυμίζει το Χαράτσι του Νίκου Παπάζογλου . Το έπαιξα σε ταχύτητες κυπριακού ζεϊμπέκικου, που είναι γρήγορος για τα ελληνικά δεδομένα, ίσως να ήταν λάθος επιλογή.
Έψαξα το χουσεϊνί στο παράρτημα των «Ρωμιών συνθετών της Πόλης», το έχουν σαν ανιούσα κλίμακα ενώ άλλα μακάμια τα δίνουν με κατιούσα. Αλλά ξεκινούμε και από την 7η, μήπως θα μπορούσε κι αυτό να είναι γκερντανιε;
Το γκερντανιγιέ ουσιαστικά κάνει μαχούρ απο την έβδομη του και μετά τελειώνει με ουσάκ. Το μαχούρ με τη σειρά του είναι τρανσπόρτο του ατζέμ 1 νότα ψηλότερα. Δηλαδή στην τονικότητα του κομματιου θα πρεπε να χουμε κάτι ματζοροειδες πάνω στο ψηλό σολ
Δεν είμαι βέβαιος οτι το χρώμα μαχούρ κάθεται εδω (ούτε στους μπάτσους που ρωτούσες δίπλα) οπότε για μένα πιο πολύ χουσεινι μου βγάζει.Συγκεκριμένα στο 0.23 φανερώνεται το χουσεινι.Είναι δύσκολο να βγουν συμπεράσματα καθώς το σολ είναι η ψηλότερη νότα.
Στο Μπαμ πχ, έχουμε το ίδιο φαινόμενο αλλα έχουμε ολόκληρη την κλίμακα μαχούρ να δώσει αυτη την αίσθηση στο αρχικό μέρος.
Εδώ ειναι πολυ οριακή αυτή η αίσθηση για να πούμε μαχουρ. Ίσως όμως να χεις δίκιο. Με κλόνισες τώρα🤔
Οι τροπικές μελωδίες είναι γεγονός ότι κατ’ αρχήν περιορίζουν την ανάπτυξη της κάθε φράσης μέσα στα όρια ενός 4/5χόρδου. Δεν είναι όμως απόλυτος κανόνας.
Σκέψου μια μελωδία σε οτιδήποτε δρόμο, με δύο θέματα. Έστω ότι το πρώτο δουλεύει στο κάτω 4/5χ και το δεύτερο στο πάνω. Αυτό το δεύτερο όμως είναι το τέλος της μελωδίας. Πώς θα κλείσει; Αναγκαστικά, θα κατέβει όλη την κλίμακα μέχρι τη βάση.
Πρόχειρο παράδειγμα που μου ‘ρχεται στον νου είναι το ζεϊμπέκικο «Τα ούλα σου». Το δεύτερο θέμα είναι ουσιαστικά επανάληψη του πρώτου μια 4η πιο πάνω, εκτός από το κλείσιμό του που είναι έτσι όπως περιέγραψα. Δες όμως ότι αυτό το κλείσιμο (όχι ολόκληρο το β’ θέμα) επαναλαμβάνεται και οργανικά, και αποκτά χαρακτήρα εισαγωγής, δηλ. ξεχωριστού θέματος. Και δες ακόμη ότι το ίδιο αυτό οργανικό θεματάκι, υπόκειται ως πυρήνας σε πολλά απτάλικα, ακόμη και σε διαφορετικούς δρόμους: Πίνω και μεθώ, Λαχανάδες, Το αίνιγμα… Πάντα η ίδια κατεβασιά ολόκληρης της κλίμακας.
Άλλες φορές, αντί να κατέβουμε, θέλουμε να ανέβουμε σε κάποιο μακρινό σημείο της κλίμακας. Και πάλι, πώς θα το κάνουμε; Αναγκαστικά με μια φράση που (βηματικά συνήθως) καλύπτει μεγάλο εύρος, π.χ. η γέφυρα μεταξύ κουπλέ και ρεφρέν στο Καναρίνι μου γλυκό.
Με βάση αυτά τα παραδείγματα, σκέφτομαι ότι η εναρκτήρια φράση στο κομμάτι του Τυρταίου θα μπορούσε να είναι μια χαρά τροπικότατη, αν δεν ήταν εναρκτήρια. Αν δηλαδή είχαν προηγηθεί άλλες, με πιο συντηρητική εξερεύνηση της κλίμακας και των υπομονάδων της, και μετά ερχόταν αυτή η φράση εν είδει ανακεφαλαίωσης. Έτσι πως στέκεται στην αρχή-αρχή, όντως μας οδηγεί λίγο εκτός τροπικού ύφους.
Που και πάλι δηλαδή: στο Ώρες με θρέφει ο λουλάς, χωρίς …αποχρώντα λόγο, η πρώτη-πρώτη φωνητική φράση καλύπτει μέσα σε 1-2 δευτερόλεπτα κοτζάμ μιάμιση οκτάβα (αλλά δεν έχει ανακεφαλαιωτικό χαρακτήρα, μια χαρά στέκει ως εναρκτήρια).
Η τροπική μουσική έχει ένα ακόμα χαρακτηριστικό: δεν συμβουλεύεται τη θεωρία, προκειμένου να διαλέξει λύσεις που να ταιριάζουν στον χαρακτήρα της, το ένστικτο του δημιουργού συμβουλεύεται. Στην πραγματικότητα, η θεωρία είναι που τρέχει πίσω από τους δημιουργούς, να δικαιολογήσει και κωδικοποιήσει εκ των υστέρων λύσεις που δούλεψαν σωστά. Πολύ απλά και με λίγα λόγια: το κομμάτι δεν μου κάθεται όμορφα…
Δεν ξέρω αν είναι κάποιος σκοπός. Το πγιανό πάντως δε μου το θυμίζει. Όμως θα έλεγα ότι η τροπικότητα του κομματιού είναι ξεκάθαρη.
Με μια ύφεση ενός κόμματος στο σι, έτοιμος ο οπλισμός του χουσεινί. Αν και δεν κάνει κινήσεις του μακάμ χουσεινί μέσα.
Ισοκρατηματα
Στάσεις σε δεσπόζοντες φθόγγους 1 - 4 (μακάμ ουσάκ)
Πιθανά 5χορδα, ραστ κατω απ τη βάση, ουσακ στη βάση, και 4χ ουσάκ στην 5η.
Ρυθμός ζεϊμπέκικου.
Πάντως εγώ θα έλεγα ότι αν δεν είναι κάποια διασκευή υπάρχοντα σκοπού, ίσως είναι όντως σύνθεσή του προσπαθώντας κάτι να μιμηθεί. Η μελωδική γραμμή μου φαίνεται κάπως “αδέξια” , και ίσως είναι γι αυτό το λόγο.
Για παράδειγμα, η πρώτη φράση μοιάζει με μία που είναι κοινή στο Λημναίικο, την Προύσα, τον Πολυτεχνίτη κλπ. Άλλος δρόμος μεν, άρα και άλλες νότες (όλα μια βαθμίδα πάνω), οπότε η ιδιορρυθμία ότι εδώ η 6η είναι ένα τόνο πάνω από την 5η (ακόμη και σε κατάβαση) στην Προύσα και στα υπόλοιπα δεν είναι ιδιορρυθμία αλλα΄το κανονικό. Αλλά, ανεξάρτητα από το αν ο Τυρταίος είχε αυτό τον σκοπό στο νου του (δεν το ισχυρίζομαι), η μίμηση ύφους υπάρχει.
Δεν έχω ειδικότερες μουσικολογικές γνώσεις. Ως απλώς στοιχειωδώς κρούων το τρίχορδο, και με βάση τα ακούσματά μου, εάν αυτή τη μελωδία την άκουγα κάπου “χωμένη” στο ρεπερτόριο του “Κωστή”/Μπέζου που ξέρουμε, μάλλον δεν θα με ξένιζε.
Εξάλλου, κι από τον ίδιο τον Μπέζο έχω συχνά την αίσθηση ότι προσεγγίζει πολύ στενά μεν το ρεμπέτικο ύφος, αλλά κάτι λείπει! (Μουσικά μιλώντας, και συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά τις μελωδικές γραμμές - χώρια στίχος και εκτέλεση).
Να ευχαριστήσω ξανά όλους, και ειδικά τον @alk που με έκανε και έψαξα το μαχούρ, το χουσεϊνί και το γκερντανιγιέ στο Τσιαμούλη-Ερευνίδη.
Είμαι ανοιχτός σε όλα τα ενδεχόμενα, δεν προσπαθώ να αποδείξω είτε ότι είναι γνήσιο παραδοσιακό ή ότι είναι άτεχνη απομίμηση. Αλλά θεωρώ ότι το ρεπερτόριο των παρτιτούρων μπορεί να «φωτίσει» το θέμα Μπέζος, Κατσαρός, λαϊκή κιθάρα σόλο κλπ.
Να προσθέσω μια μαρτυρία για το πόσο κοντά ήταν η λαϊκή κιθάρα και η κιθάρα του ωδείου, ακόμα και μετά τον πόλεμο
Έτσι όταν λίγα χρόνια αργότερα, το 1961 συγκεκριμένα, οι μουσικοί της Φιλαρμονικής Γυθείου δέχτηκαν την έλευση νέου αρχιμουσικού (Χρήστος Τσέκος ήταν, θυμάμαι, το όνομά του) δέχτηκα χωρίς να δυσανασχετήσω την απόφαση του πατέρα μου: «Θα πας να μάθεις κιθάρα». […] Ο Τσέκος δεν ήξερε κιθάρα, ήξερε όμως μουσική· ήταν, ωστόσο, άνθρωπος ιδιότροπος, αν όχι κακότροπος. Έτσι στα δέκα περίπου μαθήματα που τον άντεξα, μου έμαθε κάποια πράγματα για τη μουσική και μου έδειξε λιγάκι πώς να παίζω κιθάρα, με κανταδόρικο όμως τρόπο - μέθοδος Καρούλι, μεταλλικές χορδές, χωρίς νύχια φυσικά, άγνοια του «μπαρέ» κ.ο.κ
. Το έπαιξα σε ταχύτητες κυπριακού ζεϊμπέκικου, που είναι γρήγορος για τα ελληνικά δεδομένα, ίσως να ήταν λάθος επιλογή.
