Ανέκδοτο τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη

Στίχοι & Τραγούδια
61

Από αυτά έχω στα χέρια μου το 1 και το 5. Δεν είδα όμως να αναφέρεται πουθενά σ’ αυτά ο “υπομονητικός”, αυτά κάνουν λόγο για το “κάνε λιγάκι υπομονή”, και εξακολουθώ να μη θυμάμαι πού είχα πρωτοδιαβάσει τα περί “υπομονητικού” που έμεινε στη μνήμη μου σαν “ανυπόμονος”. Συγκεκριμένα, οι πηγές που βρήκα με χρονολογική - εκδοτική σειρά είναι οι εξής:

1] Ο Νέαρχος Γεωργιάδης στο “Ρεμπέτικο και πολιτική” ΣΕ 1993 σελ. 183, λέει για το “κάνε λιγάκι υπομονή”, ότι η απαγόρευσή του επαναλαμβανόταν σε διαταγές της αστυνομίας ακόμα και μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Οι αστυνομικοί, οι χωροφύλακες, έσπαγαν με λύσσα τις πλάκες με αυτό το τραγούδι, όπου κι αν το συναντούσαν".

2] Ο Π. Κουνάδης στο “Γειά σου περήφανη κι αθάνατη εργατιά” ΓΣΕΕ Ιανουάριος 2000, (επιφυλάσσομαι για τη σελίδα γιατί δεν έχω σπίτι ΠιΣι και δεν την σημείωσα), λέει ότι, με τον τίτλο “Κάνε υπομονή”, το τραγούδι περιλαμβανόταν στη λίστα απαγορευμένων τραγουδιών της 28/8/1950, “που υπέγραφε ο αστυνομικός διευθυντής Αθηνών Δημήτριος Βρανόπουλος”. Στην ίδια λίστα σύμφωνα με την ίδια πηγή ήταν το “Κάποια μάνα αναστενάζει”, και “ακόμα 24 τραγούδια , μερικά ‘‘χασικλίδικα’’, μερικά ‘‘άσεμνα’’ και τα υπόλοιπα ως ‘‘έχοντα αλληγορικήν σημασίαν’’ όπως το Ως Πότε Πια Τέτοια Ζωή, Το Δικαστήριο, Κάνε Υπομονή και το προπολεμικό Οι Αδικοπνιγμένοι κά”.

3] Επίσης ο Π. Κουνάδης στο “Εις ανάμνησιν στιγμών ελκυστικών”, Κατάρτι 2003 Β τόμος σελ. 489, λέει σε υποσημείωση ότι “Το τραγούδι αυτό με τίτλο '‘Κάνε υπομονή’’ ήταν στην λίστα των απαγορευμένων από το 1948”.

4] Στο “Λαϊκό τραγούδι”, τεύχος 26 Οκτ - Νοε 2009 σελ. 59, ο Κώστας Χατζηδουλής λέει, ότι “…λίγες βδομάδες νωρίτερα [ενν. από τον Μάρτιο 1948 κατά τα συμφραζόμενα] είχε εγκριθεί -από την ίδια επιτροπή [ενν. Επιτροπή Λογοκρισίας του Υφυπουργείου Τύπου και Πληροφοριών] - το “Κάνε λιγάκι υπομονή” … Κι όταν αντιλήφθηκαν οι κρατούντες ότι κάτι τρέχει μ’ αυτό το τραγούδι, άρχισαν να μαζεύουν τους δίσκους απ’ τα πρατήρια, ώσπου αργότερα (Σεπτ. 1951) το απαγόρευσαν επίσημα”.

5] Τέλος, στο Κώστας Βλησίδης “Για μια βιβλιογραφία του ρεμπέτικου (1873-2001)” εκδ. 21ου 2002, από τις υπάρχουσες καταχωρήσεις του λήμματος “λογοκρισία” η χρονολογικά κοντινότερη στο θέμα μας είναι στη σελ. 179-180 υπ’ αριθμ. 1498: πρόκειται για δημοσίευμα του Γιώργου Παναγιώτου στο περιοδικό ΑΝΤΙ τεύχος 674 Νοε 1998, με τίτλο “Διώξεις του ρεμπέτικου, μια αστυνομική διάταξη του 1950”, που αναφέρεται σε αστυνομική διαταγή της 28/9/1950 (καθώς και σε μια προγενέστερη που παρέλειψα να σημειώσω), απαγορευτική τραγουδιών, “ιδίως χασικλίδικων” κατά τα αναφερόμενα στο λήμμα, χωρίς όμως -πάλι κατά το λήμμα- να υπάρχει στο δημοσίευμα παραπομπή στην πηγή.

Βλέπουμε τον καπνό, υπάρχει όμως φωτιά, και πού;

Και σχετικά με το ευρύτερο θέμα της χρήσης αλληγορικών στοιχείων στους στίχους των τραγουδών σημειώνω και το εξής:
Είδα πρόσφατα την ταινία - ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη (παραγωγή δεκαετίας '60 ή 70) “Μπλουζ με σφιγμένα δόντια”.
Όπως λέει σε κάποιο σημείο ένας από τους μουσικούς που μιλάνε στο φακό: “όταν τα τραγούδια μου μιλάνε για μια γυναίκα, δεν εννοούν πάντα μια γυναίκα”.

62

Φοβάμαι πως ο καπνός που βλέπουμε αποτελείται από «ρεμπετολογικά» φούμαρα, και καμμία πραγματολογική φωτιά δεν καίει από κάτω…

Σχολιάζω το μήνυμά σου:

  1.  αυτά ισχυρίζεται ο Ν.Γ., επί των οποίων τοποθετήθηκα ήδη

  2.  Ο Κουνάδης στο «Γεια σου περήφανη κλπ», στη μεν σελίδα 74 λέει αυτά περίπου που γράφεις (ιδίως μας ενδιαφέρει το σημείο που λέει ότι σε λίστα της 28/8/1950 περιλαμβανόταν μεταξύ άλλων και το «Κάνε υπομονή»), στη δε σελ. 217, όπου ανθολογεί το τραγούδι, λέει ότι «το 1950 μπήκε κι αυτό στη λίστα των απαγορευμένων τραγουδιών από την Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών, με τον τίτλο «Ο υπομονητικός»: σημειώνω με την ευκαιρία και την παραδρομή στην οποία υποπίπτει όσον αφορά στη χρονολογία: αντί 28/9 γράφει 28/8 (ατυχώς δεν είναι η μόνη παραδρομή και ανακρίβεια που βαρύνει το καλό γενικώς αλλά άνισο έργο του...). Κατά τα άλλα, στη μία σελίδα έχουμε σκέτο τίτλο «Κάνε υπομονή» και στην άλλη νάτη η παρασύνδεση με τον «Υπομονητικό», που παρέσυρε τόσους ρεμπετολόγους στη συνέχεια…

  3.  Πράγματι έτσι λέει εδώ ο Κουνάδης: εδώ τι να σχολιάσω, ότι τώρα μας ξεφύτρωσε και λίστα απαγορευμένων του 1948;;;

  4.  Όντως έτσι λέει ο Χατζηδουλής: αυτός δεν κάνει λόγο για «Υπομονητικό» αλλά είναι υπερβέβαιος ότι το τραγούδι απαγορεύτηκε … όχι όμως  το 1950, αλλά το 1951 ! (ενώ η αλήθεια είναι ότι το 1951 έγινε απλώς δημόσια υπόμνηση στον κοσμάκη ότι τα της λίστας του 1950 παραμένουν απαγορευμένα και το 1951, γιατί είχε χαλαρώσει η πειθαρχία…): τεκμήρια για τους ισχυρισμούς Χατζηδουλή;; Μπα, έλα τώρα, ψύλλους στʼ άχυρα γυρεύω…

Κλείνοντας, και μέχρι να προσκομιστεί η περίφημη λίστα που περιέχει το «Κάνε υπομονή», (διαλύοντας τη σύγχυση και την πλάνη μου), για να ακούσουμε τι λέει και ο έρμος ο δημιουργός το 1972, που τον ρωτάει ευθέως ο Gauntlett περί λογοκρισίας: «Επί ανταρτοπολέμου μου κόψανε το Κάποια μάνα αναστενάζει […] Επίσης και ένα άλλο το Ως πότε πια τέτοια ζωή. Σήμερα κυκλοφορούν ελεύθερα» (Στ. Gauntlett, Ρεμπέτικο τραγούδι, 2004: σελ. 178-9)

Αυτά τα δύο λέει ο Τσιτσάνης ότι του απαγόρεψαν στον εμφύλιο.
Και πράγματι, μόνο αυτά τα δύο του απαγόρεψαν.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 19:13 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 19:05 —

Κοίτα όμως η γάτα ο Χριστιανόπουλος: “πάντως στον κατάλογο των απαγορευμένων ρεμπέτικων δεν υπάρχει” (“Ανθολογία τραγουδιών του Βασίλη Τσιτσάνη”, 2009: σελ. 318)

63

Στα όρια των όσων ξέρουμε από όλες αυτές τις πηγές, και από αυτά που γράφεις κι εσύ, το ερώτημα για το αν υπήρξε επίσημη απαγόρευση του “Κάνε λιγάκι υπομονή” συνίσταται στα εξής:

α) Υπήρξε αυτή η λίστα που υπέγραφε ο αστ. δ/ντης Βρανόπουλος (ή όποιος άλλος);
β) αυτή η λίστα είναι της 28/8 ή της 28/9/1950;
γ) περιλαμβάνεται σε αυτήν το “κάνε υπομονή” (και παρεμπιπτόντως ποια άλλα τραγούδια);

Γνωρίζουμε την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα;

64

Για να απόσχω από τον πληθυντικό που εγκυμονεί κινδύνους (“γνωρίζουμε”), σε ό,τι με αφορά μου είναι γνωστές οι απαντήσεις στα 3 αυτά ερωτήματα:

  1. Και βέβαια υπήρξε η λίστα, και ήδη παρέπεμψα πάρα πάνω στην εφημερίδα “Ελευθερία”
    2)Δημοσιοποιήθηκε στις 28/9/1950 μέσω του Τύπου
    3)Στα 24 απαγορευμένα τραγούδια δεν περιλαμβάνεται τραγούδι με τίτλο “Κάνε λιγάκι υπομονή”. Περιλαμβάνεται τραγούδι “Ο υπομονητικός” (καμμία σχέση με το τσιτσανικό τραγούδι δηλαδή)
65

Ας προσπαθήσω πάλι, μήπως και τα ξεμπερδέψουμε.

Στην πρώτη αναφερόμενη λίστα απαγορευμένων τραγουδιών με τίτλο: [“Σταυροφορία κατά των ασέμνων”,](http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=108&pageid=-1&id=54361&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ASbAScASJASdASZASXASeASXASZASHASJ&CropPDF=0 δεν υπάρχει καν τραγούδι με τίτλο “Υπομονητικός”, αν και απέχει η δημοσίευση (1946) 11 χρόνια από την κυκλοφορία του (1935).

"[b] Το “Υπομονητικός”[/b]των Μαυρέα - Βιτάλη (που αναφέρει ο Παρασάνταλος) είναι ένα αθώο, κωμικό, επιθεωρησιακό τραγούδι, το οποίο δεν νομίζω πως υπήρχε λόγος να κόψουν σε καμιά λογοκρισία.

Αναφέρεται πράγματι τραγούδι με τίτλο: [b]
“Υπομονητικός”,[/b] με ημερομηνία 28-09-1950, [u]χωρίς όμως να δίνονται οποιαδήποτε στοιχεία για τους δημιουργούς του.[/u].
Οπότε, από πού συνάγεται πως πρόκειται γι’ αυτό το τραγούδι (που το …ξέχασαν μάλιστα στην πρώτη απαγόρευση) και πώς γίνεται να το επανέφεραν τώρα;

Απίθανο δεν είναι να εννοηθεί εδώ αυτό του 1935 (το οποίο είναι ένα ανάλαφρο, κωμικό τραγουδάκι και δεν υπάρχει και στην πιο κοντινή λίστα απαγορευμένων του 1946) και να περιλήφθηκε το 1950;

Κάνουν λάθος όλοι οι ερευνητές και οι βιογραφούντες;
Απίθανο μου φαίνεται!

66

Το δημοσίευμα της “Ελευθερίας” αναφέρει 24 τίτλους. Θα έπρεπε να βρούμε (ή να βρω, εν πάση περιπτώσει) και την αστυνομική διαταγή για να δούμε (να δω) μήπως περιέχει περισσότερες λεπτομέρειες, αν και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα μπήκαν σε τέτοιο κόπο οι συντάκτες της.

Το σίγουρο είναι ότι όταν εν έτει 1950 δημοσιεύεται σε μια εφημερίδα ότι η αστυνομία απαγορεύει τον “υπομονητικό”, ό,τι κι αν εννοεί ο ποιητής δίνεται το περιθώριο σε κάθε αστυνομικό όργανο να μαζεύει από τα πρατήρια τις πλάκες του “κάνε λιγάκι υπομονή” και γενικώς να διώκεται το τραγούδι.
Η αντίθετη εικασία μάλλον δεν παίρνει υπόψη τις πραγματικές συνθήκες της εποχής όπου βασίλευε η κρατική και παρακρατική αυθαιρεσία, πόσο μάλλον όταν υπήρχε και τέτοιο “τυπικό” έρεισμα…

Επομένως δεν μπορώ να συμφωνήσω ότι τα γραφόμενα από Ν. Γεωργιάδη και Κ. Χατζηδουλή (έσπαγαν τις πλάκες, μάζευαν τους δίσκους από τα πρατήρια) είναι πλάσματα της φαντασίας τους.

67

Ώστε, Ελένη, αυτή είναι η λίστα που περιέχει το «Κάνε υπομονή»;;; Οποία απογοήτευσις!

Ας κάνω, λοιπόν, και εγώ άλλη μια προσπάθεια να ανασκευάσω μία-μία τις σοβαρές πραγματολογικές ανακρίβειες αλλά και τα εξίσου σοβαρά λογικά σφάλματα και αντιφάσεις που περιέχουν τα μηνύματα [b]59[/b] και [b]65, [/b]μήπως και καταστεί επιτέλους σαφές και αναμφισβήτητο ότι ναι,  στην περίπτωσή μας, όλοι οι ρεμπετολογούντες (πλην Χριστιανόπουλου) [b]έκαναν λάθος! [/b](σάμπως είναι η πρώτη φορά που ένας ένας ή όλοι μαζί κάνουν λάθος ή αποτελεί βάσιμο επιχείρημα από μόνο του το τι λένε οι ρεμπετολόγοι, συμφωνούν δεν συμφωνούν μεταξύ τους;)

 Τελικά, Ελένη, ποια είναι  η άποψη που επιλέγεις να έχεις για τον «Υπομονητικό» του Μαυρέα, γιατί πολύ με μπέρδεψες (ενώ υποσχέθηκες ξεμπερδέματα…): απαγορεύτηκε ο Μαυρεο-«Υπομονητικός» ή όχι, κατά την άποψή σου; Στο # 59 μας λες ότι όντως απαγορεύτηκε, αλλά στο #65 μας λες ότι ούτε στην πρώτη («πρώτη» κατά τη σφαλερή γνώμη σου, όπως θα αποδείξω) λίστα του 1946 περιλήφθηκε, αλλά  ούτε  και ήταν δυνατόν ποτέ να απαγορευτεί ένα τόσο αθώο τραγουδάκι… Πολύ αντιφατικό, δεν βρίσκεις;

 Στο # 59 επίσης λες ότι το «Κάνε υπομονή» εντάχτηκε πράγματι σε λίστα 25 απαγορευμένων τραγουδιών τον Αύγουστο του 1950. Πού είναι η λίστα του [b]Αυγούστου[/b] του 1950 με τα [b]25 [/b]απαγορευμένα που περιέχουν το «Κάνε υπομονή»;;; Εφόσον λοιπόν δεν παρουσίασες κάποια τέτοια λίστα, συνάγω ότι μιλάς για τη λίστα του [b]Σεπτεμβρίου [/b]1950(πρώτη ανακρίβεια λοιπόν του# 59), με τα [b]24 [/b]τραγούδια (δεύτερη ανακρίβεια του # 59), όπου περιέχεται ο «Υπομονητικός» και όχι το «[b]Κάνε υπομονή» [/b](τρίτη ανακρίβεια του # 59).

Ας σχολιάσω λεπτομερώς και το #65 (ακολουθώ τις παραγράφους του):
Η πρώτη παράγραφός σου ανακριβολογεί σε όλα: η λίστα του 1946 που αναφέρεις, ασφαλώς και δεν είναι η πρώτη, όπως εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστό, και ούτε βέβαια υπήρχε ο παραμικρός λόγος συμπερίληψης του «Υπομονητικού» εκεί, για τον απλούστατο λόγο ότι είχε ήδη συμπεριλιφθεί όταν έπρεπε, στην πράγματι πρώτη λίστα του 1937: ο «Υπομονητικός» του Μαυρέα είχε απαγορευτεί στην ώρα του, δηλ. στις 14/7/1937 με την υπʼ αριθμ. 5247 Φ 1/12 Απόφαση του αστυνομικού διευθυντή Ι. Βαβούρη, και συμπεριλήφθηκε στην πρώτη λίστα απαγορευμένων τραγουδιών (αυτή είναι η πρώτη λίστα και όχι του 1946…) [βλ. Κ. Βλησίδη, Όψεις του ρεμπέτικου, 2004: σελ. 34]. Σε αυτή την πρώτη λίστα 9 απαγορευμένων ασμάτων λοιπόν, ο «Υπομονητικός» ταυτοποιείται απολύτως ως τραγούδι του Μαυρέα, εφόσον δίπλα στον τίτλο υπάρχει σε παρένθεση το όνομα του δημιουργού (συγκράτησέ το αυτό, γιατί θα μας χρειαστεί στη λίστα του 1950).

 Η δεύτερη παράγραφός σου επίσης είναι παντελώς αβάσιμη, καθώς αφενός είναι ιστορικά διαπιστωμένο γεγονός ότι το τραγούδι «κόπηκε» ως άσεμνο (όπως έδειξα παραπάνω), και αφετέρου πάσχει και λογικά, καθώς θεωρώ ότι δικαίως, κατʼ εμέ, με τα τότε δεδομένα που είχαν στο κεφάλι τους οι κρατούντες, το πήρε η μπάλα ως άσεμνο, και πραγματικά απορώ που υποστηρίζεις ότι από πού κι ως πού να κοπεί τέτοιο αθώο τραγουδάκι κλπ κλπ. Όποιος διαβάσει λίγο κάποιους στίχους του, αντιλαμβάνεται ευχερώς τα πράγματα, χωρίς ιδιαίτερη διανοητική προσπάθεια:  Έπιασα μια φιλεναδούλα, που τήνε λέγανε και Βούλα/Ήτανε και νοστιμούλα, και κορίτσι με τα ούλα  Έγραψα τη σύστασή της, για να μη τη λησμονήσω/Και στο σπίτι της επήγα, στο μπαμπά να τη ζητήσω  Μπήκα μέσα στο σαλόνι, μα δεν ήμαστε όμως μόνοι/Κάθισα που λες σιμά της, μου συσταίνει τη μαμά της  Μου συσταίνει ένα ναύτη, ένανε ξανθό φαντάρο/Κι έναν άλλο με μουστάκια, μου συσταίνει για κουμπάρο  Κει που ήμουν με τη Βούλα, σκάω ένα φιλί στη ζούλα/Και σηκώνεται ο μουστάκιας και μου λέει:  «Ρε αν είσαι και παπάς, με την αράδα σου θα πας»/    Άμα είναι έτσι, ας λείπει κι η οικογένεια κι ο γάμος  Βρε μυστήριο, μα νάχω γυναίκα κτήμα μου/αλλά με εισιτήριο!

Και η επόμενη παράγραφός σου, με τους αναφερόμενους ισχυρισμούς περί «Υπομονητικού», είναι αβάσιμη: καταρχάς, όπως έδειξα παραπάνω, καθόλου δεν είχε «ξεχαστεί», όπως ισχυρίζεσαι, ο «Υπομονητικός», κάθε άλλο. Κατά δεύτερον, είναι ήδη ταυτοποιημένος από το 1937 ότι είναι του Μαυρέα, και κατά τρίτον όλα τα τραγούδια που απαγόρευσε διαχρονικά το τότε κράτος ήταν ολόσωστα από πλευράς τίτλων. Θέλω να πω ότι ήδη και μόνο και μόνο από τους τίτλους εταυτοποιείτο ένα τραγούδι. Διανοείται κανείς ότι θα διάβαζε ο Τσιτσάνης στην εφημερίδα ότι απαγορεύτηκε ο «Υπομονητικός» και αυτομάτως θα έτρεμε μήπως του χτυπήσουν την πόρτα, του απαγορεύσουν το «Κάνε υπομονή» και του σπάσουν «με λύσσα» τους δίσκους;
Καμμία «παρεξήγηση» δεν έγινε ποτέ σχετικά με το ποιου δημιουργού το τραγούδι απαγορεύτηκε (είτε είχε δίπλα εντός παρενθέσεως το όνομά του είτε όχι). Ας αφήσουμε όλα τα πραγματολογικά που επικαλούμαι και ας δούμε μόνο λογικά το πράγμα: είναι ποτέ δυνατόν κανένα «ξεφτέρι» λογοκριτικό να βαφτίσει το «Κάνε υπομονή» ως «Ο υπομονητικός», τη στιγμή μάλιστα που ήδη είναι γνωστό, προϋπάρξαν και ταυτοποιημένο, τραγούδι με τον δεύτερο τίτλο; Το λογικότερο θα ήταν να «πάθει» κανείς ό,τι «έπαθε» ο ΑΓΗΣ: συνήγαγε εύλογα από τους στίχους του τραγουδιού ότι, εάν του έδινε κάποιον άλλο τίτλο, ο πιο κοντινός στα πράγματα θα ήταν «Ο ανυπόμονος». Δηλ. σε κάποια ζητήματα δεν χρειάζεται καν να γνωρίζουμε τι ακριβώς ιστορικά συνέβη (που το γνωρίζουμε πάντως, τόσο στην περίπτωση του «Κάνε υπομονή» όσο και του «Υπομονητικού»)

Άρα τα ιστορικώς εξακριβωμένα δεδομένα είναι: ο «Υπομονητικός» του Μαυρέα απαγορεύεται το 1937 και μπαίνει στην πρώτη εκείνη λίστα, ενώ στην του 1946 λίστα δεν υφίσταται λογικό και νομικό έρεισμα να συμπεριληφθεί, καθόσον αφενός ήταν σε ισχύ ήδη η απαγόρευσή του από το 1937 και αφετέρου η του 1946 λίστα απαγόρευσε μόνο το φρέσκο πράγμα, που ξέχασε να λογοκρίνει η λογοκρισία.

Και εδώ ερχόμαστε στην τελευταία σου απορία: πώς είναι δυνατόν, λες, στη λίστα του 1950 να υποθέσουμε ότι εξυπονοείται εκείνος ο «Υπομονητικός» του 1935 και γιατί άραγε να συμπεριληφθεί στη λίστα του 1950;

Η απάντηση είναι απλή. Ο ωραίος μας Βρανόπουλος εκδίδει στις 17 Ιουλίου 1950 την υπʼ αριθμ. 124 Αστυνομική Διάταξη (βλ. ΦΕΚ Β΄ 119/29-7-50) με την οποία καταργείται η αντίστοιχη υπʼ αριθμ 12/1937 Αστυνομική Διάταξη, η οποία είχε αποτελέσει το νόμιμο έρεισμα απαγόρευσης των τραγουδιών μέχρι τότε. Κατά συνέπεια αιρομένου του νομίμου ερείσματος του 1937, αίρονται και οι μέχρι του 1950 απαγορεύσεις συγκεκριμένων τραγουδιών. Άρα, κενό; Όχι για πολύ: στις 28 Σεπτεμβρίου 1950, βάσει τώρα πια της φρέσκιας υπʼ αριθμ. 124 Αστυνομικής Διάταξης, απαγορεύονται και πάλι, όλα μαζεμένα και συναθροισμένα, τα 24 τραγούδια που βλέπει κανείς στη λίστα του 1950. Αυτός είναι ο λόγος που βλέπουμε στη λίστα αυτή να «επανεμφανίζονται», μεταξύ άλλων η «Βαρβάρα», «Οι αδικοπνιγμένοι» κλπ κλπ, αλλά και ο περιώνυμος «Υπομονητικός»…

68

Μανία με αυτές τις λίστες που σας έπιασε, τα έχουν δεν τα έχουν τα τραγούδια, τα έχουν όλες όλα ή μερικά κ.λπ. κ.λπ.!

Υπάρχουν τόσα τραγούδια: “Ο Κοχλαράκιας”, “Ο Νικοκλάκιας”, “Ο Σερέτης”, “Καραντουζένι”, “Σαν φουμάρω τσιγαρλίκι”… και άπειρα, για να μη γράφω μέχρι το βράδυ… τα οποία λέτε να μην ήταν “απαγορευμένα” και να ήταν το επιθεωρησιακό?

Και όμως, δεν χώρεσαν στις λίστες ε?

Άρα, διακινδυνεύω συμπέρασμα: ενδεικτικά μπήκαν κάποια, σίγουρα, κυνηγήθηκαν πολύ περισσότερα!
Ας τους ακούσουμε τους ερευνητές, δεν είχαν καμιά σκοπιμότητα να διαστρέψουν την πραγματικότητα.

Όσο για το “Κάνε υπομονή”, ο Γεωργιάδης δίνει άλλα στοιχεία γι’ αυτή την απαγόρευση, όχι τη λίστα με αυτά τα άσεμνα.

69

Μετά από όσα μας είπες ότι λέει ο ΑΝ 45/1936, χωρίς καν προηγουμένως να διαβάσεις τον νόμο να δεις εάν απαγορεύει όσα μας είπες ότι απαγορεύει, προσωπικά απέχω από κάθε σχετικό σχολιασμό μηνυμάτων σου αναφορικά με το θέμα που συζητούμε.

70

Παρασάνταλε, έτσι όμως δε γίνεται δουλειά. Ανάμεσα σ’ όλες τις λίστες των απαγορευμένων, σταδιακά εμπλουτίζεις κι εσύ τη λίστα των συζητητών στους οποίους δε θα απαντάς. Και πώς θες να γίνει συζήτηση;

Εξυπακούεται βέβαια ότι κάθε συζητητής είναι ελεύθερος να απαντάει ή να μην απαντάει, κανείς δεν μπορεί να σε υποχρεώσει να συμμετέχεις παραπάνω απ’ όσο κάνεις κέφι, αλλά μην ξεχνάμε και τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις μιας συζήτησης με ροή και με προσδοκίες αποτελέσματος. Αν αρχίσουμε όλοι «δε θα ξανααπαντήσω στον Χ», «δε θα ξανααπαντήσω στον Ψ», καληνύχτα.

71

Pepe, βρίσκω αυτόχρημα απροσδιόνυση την παρέμβασή σου, αλλά βαρύνομαι να επεκταθώ εδώ.

Επανερχόμενος στο σημαντικό θέμα που συζητούμε, συνοψίζω, κατʼ εμέ, τα πράγματα, όπως κατέδειξα ότι έχουν:

Το «Κάνε υπομονή» του Τσιτσάνη ουδέποτε απαγορεύτηκε, [u]διότι[/u]: 

α)ο Τσιτσάνης ουδέποτε ανέφερε ότι απαγορεύτηκε (ενώ ανέφερε ότι απαγορεύτηκαν τα άλλα δύο του, που όντως απαγορεύτηκαν), άρα ποτέ δεν ήγειρε ο ίδιος τέτοιο θέμα (έχω παρακαλέσει για αντίθετα τεκμήρια επʼ αυτού, αλλά δεν προσκομίστηκαν)

β)στην επικαλούμενη -από ρεμπετολόγους και μέλη του φόρουμ- λίστα του 1950 δεν περιλαμβάνεται τραγούδι με αυτό τον τίτλο. Επαναλαμβάνω εδώ ότι ήταν αυταποδείκτως κρισιμότατης σημασίας η ορθότητα του τίτλου, για να μη φάει το βόλι κάνας άσχετος με το επιλήψιμο άσμα δημιουργός, για αυτό και οι εκάστοτε κρατούντες αποδείχθηκαν πολύ προσεκτικοί σε αυτό το ζήτημα.

γ) το περιλαμβανόμενο στη λίστα του 1950 άσμα υπό τον τίτλο «Ο υπομονητικός» ανήκει στον Μαυρέα και κατέδειξα παραπάνω τη διαχρονική διαδρομή του και το πώς «επανεμφανίστηκε» στη λίστα αυτή.

Πώς λοιπόν και συνέβη όλη αυτή η παρασύνδεση και παρασύρθηκαν οι ρεμπετολόγοι (αντιγράφοντας ο ένας τον άλλο, όπως οι λεξικογράφοι στα λεξικά);

Διακινδυνεύω την υπόθεση ότι, δεδομένου ότι η σχετική επί της λογοκρισίας έρευνα δεν είχε προχωρήσει, είχαν προ οφθαλμών μόνο τη λίστα του 1950: έτσι, αγνοώντας την λογοκριμένη προϊστορία του «Υπομονητικού», και στη φούρια τους να βλέπουν παντού «απαγορευμένα» τραγούδια, «αποκωδικοποίησαν» αυθαίρετα τον τίτλο που έβλεπαν μπροστά τους και θεώρησαν ότι αφορά το τραγούδι του Τσιτσάνη, χωρίς καν προηγουμένως να μπουν στη λογική έστω διεργασία που μπήκε ο ΑΓΗΣ, ώστε να προβληματιστούν πως, εάν τυχόν για κάποιο ανεξηγητοπαράδοξο λόγο το τότε κράτος κώλωνε να ονομάσει το τραγούδι όπως λεγόταν πράγματι, το πλέον εύλογο θα ήταν να το βαφτίσουν «Ο ανυπόμονος».

72

Pepe, σωστή η παρέμβασή σου.
Θα μιλάμε με αυτιστικούς, τι θα γίνει?

Επί του θέματος: δεν υπάρχει βιβλιογραφία και οι πηγές, οι ιστορικές, αν και αναφέρονται εκτενέστατα σε τόσα θέματα σχετικά με τη δικτατορία του Μεταξά, δεν έχουν αναφορές στο επίμαχο θέμα, τη λογοκρισία στο τραγούδι.

Έτσι, αρκούμαστε σε αναφορές λογοκρισίας, σκόρπιες, όχι συγκεντρωμένες.
Πιστεύω λοιπόν πως μόνο με ψάξιμο (αλλά και πού;) μπορούμε να βρούμε μια άκρη.

73

Άλκηστη, μία αρκετά πλούσια πληροφόρηση για τα της Μεταξικής λογοκρισίας και τα προ αυτής, μπορείς να βρεις στο “Κώστας Βλησίδης, Όψεις του ρεμπέτικου, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2004”, όπου συμπεριλαμβάνεται μεταξύ άλλων η “όψη” “Το ρεμπέτικο στη δεκαετία του 1930 και ο Μεταξάς, μέσα από γραπτές συγχρονικές πηγές”. Ναι μεν δεν παρατίθενται οι ΑΝ 45 / 1936 και 1619 / 1939 αλλά, νομίζω, θα κατατοπιστείς αρκετά. Οι ίδιοι οι νόμοι βρίσκονται, βεβαίως, σε κάποιο ΦΕΚ (Φύλλο Εφημερίδος Κυβερνήσεως) ο καθένας, στην Εθνική Βιβλιοθήκη θα σε βοηθήσουν.

74

Ευχαριστώ, το έχω το βιβλίο.

Και κάτι όσον αφορά στη νομοθεσία τη σχετική με τη λογοκρισία: μην αναζητήσει κανείς στοιχεία που έδωσε ο παρασάνταλος, (14.7/1937, υπ’ αριθμ. 5247 Φ1/12 - - 28/9/ 1950, υπ’ αριθμ. 124 Α.Δ.

γιατί, απλά, ΔΕΝ αντιστοιχούν σε κάτι…

75

Επειδή αναφέρομαι ονομαστικά και «χρεώνομαι» με τα παραπάνω καταγγελλόμενα, διακόπτω την ειρημένη αποχή μου, για να παρακαλέσω το μέλος Άλκηστη εάν έχει την καλοσύνη να διευκρινίσει σε ποια ακριβώς στοιχεία αναφέρεται ότι έδωσα, τα οποία «απλά ΔΕΝ αντιστοιχούν σε κάτι…».

76

Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη, καταλαβαίνω πως θα έχετε κουραστεί με το συγκεκριμένο θέμα και ότι θα βγει μακρυνάρι και τούτο εδώ…

Επανέρχομαι στο θέμα της απαγόρευσης του τραγουδιού “Κάνε λιγάκι υπομονή” .

  1. Κατ’ αρχήν, η σχετική νομοθεσία γενικά για το θέμα:
    [με εύκολη αναζήτηση από το [b]“Εθνικό Τυπογραφείο”[/b] (και επειδή υπάρχουν λάθη σε προηγούμενες δημοσιεύσεις)]:
    α). Ν. 5060/30-6-1931, αρ. φυλ. 172, αρθρ. 29,30 “Περί ασέμνων δημοσιευμάτων”, γενικά.
    β) Α.Ν. 45/31-8-1936 “Περί συστάσεως Υφυπ. Τύπου & Τουρισμού”
    γ) Α.Ν. 1619/16-2-1939, άρθρ. 21
    (όπου ορίζονται ότι πριν από κάθε φωνοληψία υποβάλλονται προς έγκριση στίχοι, παρτιτούρες κ.λπ.)
    δ) ΦΕΚ 119/29-7-1950 Όπου όμως γενικά και αόριστα “απαγορεύονται άσματα δια δίσκων γραμμοφώνων καθαπτομένων θρησκείας, πατρίδος, ελληνικών ηθών και εθίμων…” χωρίς να αναφέρονται ποια είνι αυτά συγκεκριμένα.

Και από δημοσιεύσεις του Τύπου της εποχής, ενδεικτικά:
“Ο Τύπος”, 11/9/36 “Βαρβ…”
“Ο Τύπος”, 24/6/37, “Άσεμνα”
“Εμπρός”, 28/11/46 “Σταυροφορία κατά ασέμνων”
“Ελευθερία”, 28/9/50, “Τα 24 αυτά τραγούδια κρίθησαν άσεμνα και απαγορεύτηκαν” κ.λπ.

Δεν συμπεριλαμβάνεται το συγκεκριμένο, είναι γεγονός.

  • Όπως, όμως, δεν συμπεριλαμβάνονται και τα 36 του Παπάζογλου, τα οποία αυτόματα διαγράφτηκαν.
    (Εκτός και αν δεν το πιστεύουμε ούτε αυτό, επειδή δεν το είδαμε γραμμένο, ούτε την Αγγέλα που το ομολογεί ούτε και την κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει λόγω του αποκλεισμού του Β.Π. από τη δισκογραφία)
  • όπως άπειρα άλλα: “Καπνουλού μου όμορφη”, “Μπουφετζής” και γενικά, ένας ολόκληρος κατάλογος από τραγούδια γύρω από ουσίες, τα οποία αν και όλα τους απαγορεύτηκαν, δεν βρίσκονται σε κανέναν γνωστό - έως τώρα - κατάλογο.
  • όπως την ομολογία του Μπακάλη πως δεν υπήρχε περίπτωση να περάσει από τη λογοκρισία τραγούδια του με κοινωνικό περιεχόμενο (για να ξεφύγουμε από τις ουσίες) - π.χ. “Ζητάει να μάθει πού είναι ο γιος της”, “Μαύρη φτώχεια” κ.λπ. - αν δεν τύχαινε να έχει ένα γνωστό στην επιτροπή.

Τραγούδια με κοινωνικό περιεχόμενο μπήκαν επίσης στο στόχαστρο, όπως και αυτά με τις ουσίες.
Για το συγκεκριμένο, “Κάνε λιγάκι υπομονή”
-έχουμε τη μαρτυρία του Νέαρχου Γεωργιάδη (τον οποίο θεωρώ τον πιο αξιόπιστο στο χώρο των ερευνητών, αυτόν που ελέγχει πάντα τις πηγές του):
“…η απαγόρευση επαναλαμβανόταν με διαταγές αστυνομίας και μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο…
Οι χωροφύλακες έσπαγαν με λύσσα τις πλάκες, όπου το συναντούσαν…”.

  • τη σχετική, επίσης, μαρτυρία του Κουνάδη

  • του Κ. Χατζηδουλή: “…λίγες βδομάδες νωρίτερα είχε εγκριθεί -από την ίδια επιτροπή το “Κάνε λιγάκι υπομονή” … και όταν αντιλήφθηκαν οι κρατούντες ότι κάτι τρέχει μ’ αυτό το τραγούδι, άρχισαν να μαζεύουν τους δίσκους απ’ τα πρατήρια, ώσπου αργότερα (Σεπτ. 1951) το απαγόρευσαν επίσημα”.

  • Μαρτυρίες από τον Τύπο, 1951, 1952 (πρόχειρα, “Εμπρός”, 21/4/51 “…συνέρχεται η επιτροπή για να αποφασίσει για τα άσεμνα…” (γενικά, και πάλι)

    • άρα, οι επιτροπές λογοκρισίας συνεχίζονταν και τα μετέπειτα χρόνια.

  • Σ’ αυτές τις πηγές (που έχουν αναφερθεί έτσι κι αλλιώς και σε προηγούμενα ποστ) θα προσθέσω μια ακόμα, την οποία ανακάλυψα τυχαία, όταν έπεσε στα χέρια μου σήμερα ένα καινούριο βιβλίο,
    “Απομεσήμερο με τον Στέλιο”, μια αυτοβιογραφική διήγηση του Στέλιου Καζαντζίδη, από τους Παν. Υφαντή & Νίκ. Τζανιδάκη, εκδ. Πανός, 2015
    (συναρπαστική η αφήγηση, διαβάζεται απνευστί)
    όπου ο Καζαντζίδης επιβεβαιώνει την πληροφορία της απαγόρευσης του “Κάνε λιγάκι υπομονή”.

Και, βέβαια, δεν μπορούμε να του χρεώσουμε πως είναι προκατειλημμένος ούτε πως το διάβασε πιθανόν από το Νέαρχο ή το άκουσε από τον Κουνάδη.
Έτσι δεν είναι;

77

Η νομοθεσία θα αναφερόταν γενικά και αόριστα σε "άσεμνα τραγούδια, που προσβάλλουν πατρίδα, θρησκεία κ.λπ. " και από εκεί και πέρα οι αστυνομικές αρχές επενέβαιναν κατά πώς έκριναν, τι υποδείξεις είχαν κλπ.

Νομοθεσία για το τι ίσχυε το 1937 (δεν υπάρχει αντιστοιχία, σύμφωνα με προηγούμενα post) θα ήθελα να δω.

78

Ας μου συγχωρηθεί (ή και όχι) το ότι προσωπικά δεν αισθάνομαι την ίδια ανάγκη να ζητήσω συγγνώμη για την έκταση του παρόντος, διότι είμαι της γνώμης ότι οι επί των συζητούμενων εκάστοτε θεμάτων τοποθετήσεις θα πρέπει να εκτείνονται όσο το καλεί το ίδιο το συζητούμενο θέμα, προκειμένου να εκτεθούν στοιχεία και επιχειρήματα που να οδηγήσουν ει δυνατόν στην αποκάλυψη όλων των πτυχών του και στην κατάληξη σε μια ισχυρή θέση, ανεπίδεκτη κάποιας αξιόμαχης κριτικής. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για σημαντικό, θεωρώ, θέμα όπως αυτό που συζητούμε. (Θα ήθελα επίσης θερμά να προτρέψω, με την ευκαιρία, όσους κουράζονται / βαριούνται / τσαντίζονται με όσα γράφω ή με τον τρόπο που γράφω, να με παρακάμπτουν και να διαβάζουν κάτι άλλο από τα τόσα ενδιαφέροντα που έχει το Φόρουμ)

1)Κάποια σχόλια καταρχάς ως προς την αναφερόμενη, σχετική με το θέμα μας, νομοθεσία, η οποία παρουσιάζεται ελλιπώς και ανακριβώς στο # 76.
Κατά πρώτον, τα ακριβή στοιχεία του (δ) είναι «Αστυνομική Διάταξη αριθ. 124 (ΦΕΚ Β΄ 119/29-7-1950)». Επειδή υποστηρίζεται στο #76 το γεγονός ότι «γενικά και αόριστα» απαγορεύονται εκεί τα άσματα κλπ χωρίς να γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα, να ξεκαθαρίσουμε την υποκείμενη σύγχυση: η αστυνομική αυτή διάταξη, είπαμε ότι έρχεται και αντικαθιστά, καταργώντας την άλλη εκείνη κρίσιμη ομόλογή της υπʼ αριθ. 12/1937. Και εκείνη του 1937 και ετούτη η φρέσκια του 1950 θέτουν το γενικό κανονιστικό πλαίσιο, εντός του οποίου οφείλουν να κείνται τα άσματα, και ταυτόχρονα οι διατάξεις αυτές εμπεριέχουν την άγρια μπηχτή, η μία: «Επαφίεται ημίν το δικαίωμα, όπως διʼ αποφάσεων ημών απαγορεύομεν την χρησιμοποίησιν πλακών φωνογράφου, ών το περιεχόμενον κρίνεται παρʼ ημίν ως άσεμνον και προσβάλλει γενικώς τα χρηστά ήθη» (Αριθ. 12/1937), και τη δικιά της κρίσιμη μπηχτή η άλλη: «Διʼ αποφάσεων ημών δύνανται εκάστοτε να καθορίζωνται ειδικώτερον τα εις τας διατάξεις της παρούσης εμπίπτοντα άσματα […] δίσκοι γραμμοφώνου κλπ» (Αριθ. 124/1950). Κατʼ επίκληση των γενικού κανονιστικού πλαισίου διατάξεων αυτών είναι που γινόταν στη συνέχεια η εξατομικευμένη ή και ομαδοποιημένη απαγόρευση, όπως και πράγματι έγινε τον Σεπτέμβριο του 1950 με τα 24 απαγορευθέντα άσματα.

Κατά δεύτερον, υπάρχει πληθώρα διατάξεων που δεν αναφέρθηκαν στο #76:
α. Αριθμ. 162 (15-1-1931/13-2-1931) Αστυνομική Διάταξη «Περί απαγορεύσεως της χρησιμοποιήσεως εις δημοσίους τόπους πλακών φωνογράφων διακωμωδουσών ή σατυριζουσών την θρησκείαν». Μη μας ξαφνιάζει που αφορά τα της θρησκείας, διότι εδώ είναι που θα πατήσουν επόμενες διατάξεις για να φάνε λάχανο τραγούδια από το αστικολαϊκό φάσμα. Πράγματι, δεν προλαβαίνει να αναρριχηθεί ο Μεταξάς και εντός διμήνου εκδίδεται η παρακάτω τροποποίηση της παρούσας υπʼ αριθμ. 162 Αστυνομικής Διάταξης:
β. Στις 24/10/1936 εκδίδεται η, άρθρου μόνου, Αστυνομική Διάταξη υπʼ Αριθμ. 313 (ΦΕΚ Β΄/6-11-1936), που τροποποιεί και συμπληρώνει την αριθ. 162, ορίζοντας ότι: «Επαφίεται ημίν το δικαίωμα όπως διʼ αποφάσεων ημών απαγορεύομεν την χρησιμοποίησιν πλακών φωνογράφου, ων το περιεχόμενο κρίνεται παρʼ ημών ως άσεμνον και προσβάλλει γενικώς τα χρηστά ήθη» (ο εντοπισμό της οφείλεται στον Γ. Αγγελάκη, βλ. «“Αναχρονιστικά άσματα” και “θρηνωδία”: Η μεταξική λογοκρισία των “αμανέδων ρεμπέτικων” και παρεμφερών ασμάτων», Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολιτική Επιστήμη και ιστορία», Επετηρίδα 2012-2014, Πάντειο Πανεπιστήμιο).
γ. Με την ίδια ακριβώς διατύπωση («Επαφίεται ημίν κλπ κλπ») δημοσιεύεται η υπʼ Αριθμ. 12 Αστυνομική Διάταξη (ΦΕΚ Β΄/25-6-1937) «Περί απαγορεύσεως βλασφημιών και χρήσεως πλακών φωνογράφου σατυριζουσών την θρησκείαν», η οποία θα αποτελέσει το κρίσιμο νόμιμο έρεισμα αστυνομικής απαγόρευσης συγκεκριμένων τραγουδιών στη συνέχεια. Πράγματι, βάσει αυτής, εκδίδεται η:
δ. Αστυνομική Απόφαση αριθ. 52747 Φ. 1/12 (14/7/1937), σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται η χρησιμοποίηση «των κάτωθι φωνογραφικών πλακών ως περιεχουσών άσεμνα και ακατάλληλα διά το κοινόν άσματα: 1) “Απόστολος” (Κυριακού), 2) “Το δικαστήριον” (Μαυρέα), 3) “Υπομονητικός” (Μαυρέα), 4) “Της χήρας το καρπούζι” (Στελάκη), 5) “Πέσε πρώτη” (Στελάκη), 6) “Βαρβάρα”, 7) “Μεσολογγίτης στην Αβησσυνία”, 8) “Εορτολόγιον” και 9) “Ξήγα Θύμιο”».
ε. Απόφαση 65911/1937: απαγορεύονται οι «Αδικοπνιγμένοι» του Ρούκουνα
στ. Εγκύκλιος του Υφυπουργού Τύπου και Τουρισμού, που δημοσιεύθηκε στον Τύπο στις 29/11/1937, με την οποία σημειώνεται η έναρξη της προληπτικής μεταξικής λογοκρισίας. Βάσει αυτής απαγορεύονται όλοι οι δίσκοι με «άσεμνα άσματα ή που περιέχουν φράσεις αντικειμένας εις την κοινήν ευπρέπειαν ως και αναχρονιστικά άσματα (αμανέδες)». Ταυτόχρονα ανακοινώνεται ότι κανένα νέο τραγούδι δεν θα κυκλοφορεί πριν περάσει από την αρμόδια υπηρεσία ελέγχου.
ζ. Αστυνομική Απόφαση αριθμ. 60190 φ. 50/7/ 13-9-1938: απαγόρευση του τραγουδιού του Θ. Σακελλαρίδη «Η Μάρω».
ι. Ν.Δ. 1108/1942 (ΦΕΚ Α΄ 48/6-3-1942) «Περί τροποποιήσεως, συμπληρώσεως και κωδικοποιήσεως των περί ελέγχου θεατρικών έργων, κινηματογραφικών ταινιών, δίσκων γραμμοφώνου και βιβλίων διατάξεων».
ια. Ν. 485/1943 (ΦΕΚ Α΄ 267/16-8-1943) «Περί συμπληρώσεως και τροποποιήσεως των περί Τύπου και Ραδιοφωνίας διατάξεων».

2)Χαίρομαι που συμφωνήσαμε ότι το «Κάνε λιγάκι υπομονή» δεν περιλαμβάνεται στη λίστα του 1950. Από εκεί και πέρα όμως τα επιχειρήματα και πάλι δεν ευσταθούν, καθότι γίνεται σύγχυση μεταξύ λογοκρισίας και αστυνομικής απαγόρευσης. Άλλης τάξεως ζήτημα είναι το ότι το «Κάνε υπομονή» πήρε κανονικότατα άδεια από τη λογοκρισία (φέρεται επί της ετικέτας του δίσκου, άλλωστε) και ουδέποτε απαγορεύτηκε στη συνέχεια με αστυνομική απόφαση, άλλης τάξεως ζήτημα ότι το «Κάποια μάνα αναστενάζει» πήρε μεν άδεια από τη λογοκρισία αλλά από τη διαδρομή του στην πραγματική ζωή σκόνταψε πάνω στην εκ των υστέρων αστυνομική απαγόρευση, και άλλης τάξεως ζήτημα είναι π.χ. τα 36 τραγούδια του Παπάζογλου, οι καπνουλούδες και οι χασικλούδες και δεν ξέρω τι άλλο, διότι αυτά τα τελευταία «άπειρα» τραγούδια τα έφαγε άλλου τύπου μαρμάγκα: η καθολική απαγόρευση του 1937.
Όσα χασικλοέτσι ξέρω γω και συναφή άσματα είχαν κυκλοφορήσει πριν από την έλευση του Μεταξά, κυκλοφορούσαν βέβαια ελεύθερα (από νομοτεχνική άποψη). Από το 1937 όμως έχουμε την κρίσιμη τομή: σκάει μύτη η περίφημη Εγκύκλιος που ανέφερα (στ) και που γράφει αυτά που διαβάζουμε. Τι μας λέει, ξεκάθαρα μάλιστα, π.χ. για τους αμανέδες; Ότι, εγώ, ο Μεταξάς, δεν θέλω να ξανακούσω (δημοσίως) αμανέδες. Καμμία λίστα περιέχουσα τα άπειρα αμανεδοειδή δεν χρειάζεται να καταρτιστεί! Ο κάθε «κατεργάρης» (δισκογραφικές εταιρείες π.χ.) το παίρνει πρέφα μια χαρά πώς παίζεται εφεξής το έργο: η δική μου ανάγνωση είναι ότι από εκείνη τη στιγμή έχουμε μια καθολική απαγόρευση (με το βέλος του χρόνου και προς τα πίσω και προς τα εμπρός…) και οι εταιρείες φροντίζουν μάνι-μάνι να «μαζέψουν» ό,τι χασικλοειδές και αμανεδοειδές ή άλλο δυνητικά επιλήψιμο δισκογραφημένο υλικό είχαν παρακαταθήκη στα μαγαζιά και να το κλείσουν όμορφα όμορφα στις αποθήκες τους, προκειμένου να μη γευθούν τις συνέπειες. Από εκείνη τη στιγμή δε και μετά, ό,τι έμελλε να κυκλοφορήσει, έπρεπε πρώτα να περάσει από τον λογοκριτικό «πάγκο». Και ό,τι τυχόν διέφευγε τον «πάγκο» αυτό, κατά απίθανη συγκυρία (βλ. καλοκαίρι του 1946 τα 5 χασικλίδικα) καραδοκούσαν πάντα -κατά περιοχές δικαιοδοσίας- οι αστυνομικές διευθύνσεις, να «συμπληρώσουν» τα κενά…

Οπότε, συνιστά λογικό σφάλμα και αναχρονισμό να συμφύρουμε τραγούδια διαφόρων χρονικών περιόδων και περιεχομένων, ενόψει της συγκεκριμένης συζήτησης που κάνουμε, και των σκοπουμένων της. Τα προμεταξικά τραγούδια θα τα πραγματευθούμε σύμφωνα με τα προμεταξικά μέτρα και κριτήρια, τα επί Μεταξά τραγούδια σύμφωνα με τα Μεταξικά μέτρα και κριτήρια και τα μεταμεταξικά τραγούδια σύμφωνα με τα μεταμεταξικά μέτρα και κριτήρια (αλλά και τα προμεταξικά τραγούδια σύμφωνα με τα μεταξικά κριτήρια, από ορισμένη μεταχρονολογημένη άποψη…) . Άλλο το κανονιστικό πλαίσιο στην πρώτη περίπτωση, άλλο στη δεύτερη, άλλο στην τρίτη, άλλο στην άλλη. Για αυτό και είναι άκυρα επιχειρήματα του τύπου π.χ. το «Κάνε υπομονή» δεν συμπεριλαμβάνεται μεν σε λίστα αλλά ούτε τα 36 του Παπάζογλου περιλαμβάνονταν κλπ κλπ, διότι είτε ομαδόν είτε εξατομικευμένα, η τύχη των εκάστοτε τραγουδιών καθορίστηκε σύμφωνα με το εκάστοτε ισχύον κανονιστικό πλαίσιο.

3) Και επιστρέφουμε και πάλι στο συγκεκριμένο τραγούδι. Και πάλι στο # 76 συμφύρεται διαφόρου τάξεως και άνισης αξιοπιστίας υποστηρικτικό υλικό. Επίσης, να ξεδιαλύνουμε ότι άλλο πράγμα είναι ένας ισχυρισμός και άλλο μια μαρτυρία και άλλο μια πηγή μέσα από τον Τύπο.
Ας ξεκαθαρίσουμε πρώτα τις επικαλούμενες στο # 76 «μαρτυρίες» από τον Τύπο: το παραμικρό δεν αναφέρεται που να μας διαφωτίζει και να αποδεικνύει το οτιδήποτε σχετικά με το συγκεκριμένο τραγούδι.
Πάμε και στις άλλες «μαρτυρίες». Μιλάμε για ένα τραγούδι του 1948. «Μαρτυρίες» για αυτό δεν είναι δυνατό να καταθέσουν οι Γεωργιάδης, Κουνάδης, Χατζηδουλής και άλλοι όμοιοι ηλικιακά, διότι δεν συντρέχουν οι βιοτικές προϋποθέσεις. Κατά συνέπεια, πρόκειται απλώς για ισχυρισμούς, την εγκυρότητα των οποίων θα κρίνουμε βάσει του τεκμηριωτικού υλικού που επικαλούνται οι ισχυριζόμενοι για το οτιδήποτε ισχυρίζονται. Και για να μη λέμε τα ίδια, είδαμε τι επικαλούνται και τι προσάγουν ως απόδειξη των λεγομένων τους: τίποτα.

Τι έχουμε, ωστόσο, ως μαρτυρία, με την κυριολεκτική της έννοια; Μα, τη μαρτυρία του ίδιου του δημιουργού: «Τότε με τα τραγικά γεγονότα του εμφυλίου πολέμου ήταν πολύ δύσκολο να γράψεις εκείνο που ήθελες. Υπήρχε η λογοκρισία που δεν έδινε εύκολα άδεια για να γραμμοφωνήσεις τραγούδι. […]Τότε, το 1949, ή λίγους μήνες νωρίτερα, έγραψα μέσα στα άλλα, και ένα που του έβαλα αλληγορικά λόγια, ακριβώς από το φόβο της λογοκρισίας, αλλά η σημασία του φαίνεται καθαρά: Μην απελπίζεσαι και δεν θʼ αργήσει κλπ κλπ» (Β. Τσιτσάνης, Η ζωή μου, το έργο μου, Νεφέλη 1980: σελ. 134). Αυτή η μαρτυρία, σε συνδυασμό με την απάντηση που έδωσε στον Gauntlett παραπάνω σχετικά με τα 2 τραγούδια του που μόνο αυτά απαγορεύτηκαν (και στα οποία δεν περιλαμβάνεται το επίμαχο), από μόνες τους δεν υπερεπαρκούν ώστε να παράσχουν απόδειξη επί του συγκεκριμένου ζητήματος έναντι των πάσης φύσεως «μαρτυριών» τρίτων;;;

Ε, πόσω μάλλον που και όλο το υπάρχον πραγματολογικό και εμπειρικό υλικό που επικαλέστηκα συνηγορεί επίσης στο ότι ουδέποτε απαγορεύτηκε αυτό το τραγούδι.

79

Παρασάνταλος … αν και μπορεί για εσένα να μη μετράει η γνώμη μου, παρ’ όλα αυτά σου βγάζω το καπέλο. Αναλυτικότατος και στην ουσία είπες αυτά που γενικά υπονοούνταν αλλά κανείς δεν ανέφερε αναλυτικά. Βασικά, με τις 2 τελευταίες παραγράφους νομίζω εξαλείφεις κάθε αμφιβολία για το τι πραγματικά ισχύει.

80

Θα συμφωνήσω κι εγώ με τον Αλέξανδρο και μάλιστα θα υπερθεματίσω: Η τεκμηρίωση του #78 είναι υποδειγματική. Έχω όμως μίαν ένσταση, που βέβαια είναι υποκειμενικού χαρακτήρα: Νομίζω ότι ο Παρασάνταλος υπερτόνισε τη βαρύτητα της μαρτυρίας του Τσιτσάνη, ότι οι στίχοι στο “Κάνε υπομονή” επελέγησαν επίτηδες ώστε να λειτουργήσουν αλληγορικά. Ίσως να ήταν κι έτσι, αλλά με την πληθώρα των γραπτών συνεντεύξεων του Τσιτσάνη κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του, συχνά δημιουργούνταν στο μυαλό του αναδράσεις από συμπεράσματα της κοινωνίας που επιστρέφουν σ’ αυτόν και παρουσιάζουν τα πράγματα διαφορετικά απ’ ότι ήταν την εποχή που συνέβαιναν. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι κάποια αφήγησή του για την εικόνα μέσω της οποίας του ήρθε, λέει, η έμπνευση για τους στίχους της Συννεφιασμένης Κυριακής: “Μία συννεφιασμένη κατοχική Κυριακή, βλέποντας τα συμβαίνοντα στους δρόμους, μου ήρθε ξαφνικά η έμπνευση για τους στίχους”, λέει, ενώ ξέρουμε ότι δεν συνέβησαν έτσι τα πράγματα.