Μιχαήλη καλημέρα, δυστυχώς μόνο απ’ το διαδίκτυο, και μάλιστα καθυστερημένα! Ευχαρίστως να σου δώσω και εγώ ό,τι πληροφορίες μπορώ και μπορούν να βοηθήσουν στην εργασία σου.
Κατ’ αρχήν θα σε παραπέμψω εδώ, αλλά και εδώ και εδώ. Όπως θα έχεις την ευκαιρία να διαπιστώσεις, το θέμα της ορολογίας, αλλά και της χρονολογικής και άλλων μορφών κατάταξης των επί μέρους ενοτήτων του ελληνικού αστικού λαϊκού τραγουδιού μας έχει αρκετά απασχολήσει εδώ μέσα, χωρίς δυστυχώς να καταφέρουμε να βρούμε κάποιαν οριστική άκρη. Τα παρατήσαμε και αφήσαμε τον Πετρόπουλο να τα ρυθμίζει, έστω και από εκεί που βρίσκεται.
Εκτός λοιπόν από το πρόβλημα ότι δεν έχουμε, οι Έλληνες, ακόμα κατασταλάξει στο τι θα ονομάζουμε ρεμπέτικο, τι σμυρναίικο, τι κουτσαβάκικο, τι μικρασιάτικο κλπ. κλπ., εσύ βάζεις, υποθέτω, και το πρόβλημα που εμφανίζεται με τη χρήση της λέξης “ρεμπέτικο” όπως αυτή παραλαμβάνεται από τους ξένους, των Τούρκων περιλαμβανομένων. Οι τελευταίοι αυτοί (αλλά και κάποιοι συγκεκριμένοι βορειοευρωπαίοι ερευνητές) συχνά τονίζουν, αναφερόμενοι στα “ρεμπέτικα” και περιλαμβάνοντας σε αυτά και τα σμυρναίικα, δηλαδή τα αστικά εκείνα λαϊκά τραγούδια που γράφτηκαν και ηχογραφήθηκαν στην Ελλάδα από συνθέτες που προέρχονταν από Σμύρνη και Πόλη, αλλά και τα προ καταστροφής ελληνόφωνα τραγούδια που ηχογραφήθηκαν σε Σμύρνη και Κων/λη κυρίως. Λένε λοιπόν πολλοί Τούρκοι εθνομουσικολόγοι ότι τα “ρεμπέτικα” έχουν τουρκική ρίζα, αφού είναι εμφανέστατη η μακαμίστικη και λόγιας οθωμανικής μουσικής κουλτούρας προέλευση πολλών από τα “πρώϊμα ρεμπέτικα”, όπως ονομάζουν αυτά που εγώ προτιμώ να λέμε Σμυρναίικα, όχι ρεμπέτικα. Η μακαμίστικη διάσταση πράγματι υπάρχει, αλλά το είδος είναι καθαρά ελληνικής ιθαγένειας.
Αυτό είναι το ένα. Το άλλο είναι η λαϊκή μουσική που υπήρχε από αιώνες στην “επαρχία” της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και στη Μικρασία, όπου υπήρχαν πληθυσμοί που είχαν πλέον, αρχές 20ού αιώνα, ελληνική εθνική συνείδηση, μουσική προερχόμενη από την ανώνυμη δημιουργία των πληθυσμών αυτών, χωρίς λόγιες παρεμβάσεις. Δεν ξέρω αν αυτό εννοείς, μιλώντας για Αϊβαλί, Προύσα κλπ. όπου όμως, εκτός από αυτή τη λαϊκή μουσική ακουγόταν και η μουσική παραγωγή των μεγάλων αστικών κέντρων.
Όπως και να ΄χει, η μουσική που ήταν σε χρήση από τους ελληνόφωνους πληθυσμούς τόσο των μεγάλων αστικών κέντρων όσο και της μιικρασιατικής επαρχίας, έχει τη δική της ιστορία, εντελώς ξεχωριστή από εκείνην του Μάρκου (“πατριάρχη του ρεμπέτικου”, μην ξεχνάμε), αλλά πράγματι αναφέρονται (σποραδικά, είναι η αλήθεια) προσδιορισμοί όπως “ρεμπέτικα τραγούδια” για τη μουσική που υπονοείς. Θυμίζω τους στίχους
Δε λείπουν τα ρεμπέτικα, πόχομε τόσο πλούτο
και που μυρίζουν μαχαλά τση Σμύρνης σαν ετούτο:
Δεν σου τώπα μια μες στην Αρμενιά
δεν σου τώπα δυο μες στο μπαρμπεριό
δεν σου τώπα τρεις να μην παντρευτείς
Βέβαια, αν ανατρέξεις στην πηγή, θα προβληματιστείς και εσύ για το αν ο συγγραφέας του στιχουργήματος θα χρησιμοποιούσε τον προσδιορισμό “ρεμπέτικα” και την εποχή που ζούσε στη Σμύρνη, προ καταστροφής. Δεν ξέρω πώς ακριβώς θέλεις να αναφερθείς στη μουσική αυτή, μέσα στην εργασία σου, αλλά αν χρησιμοποιήσεις τον όρο “ρεμπέτικα” θα συνιστούσα μπόλικη φειδώ. Η χρήση του “αστικό λαϊκό τραγούδι” μάλλον θα σε αποτρέψει από κάποιους κινδύνους παρερμηνείας, κάτι που επισημαίνουν και οι άλλοι που απάντησαν στο ερώτημά σου.