Στο προπολεμικό ρεμπέτικο, που σε σημαντικό βαθμό είναι περιγραφικό του κόσμου της μαγκιάς, αφθονούν τα τραγούδια, όπου οι γυναίκες έχουν μια απελευθερωμένη και αντισυμβατική συμπεριφορά. Όχι μόνο το γλεντάνε σε ταβέρνες και τεκέδες οι ηρωίδες κάποιων τραγουδιών, αλλά δεν διστάζουν να ορθώσουν κι ανάστημα στους ζόρικους αρσενικούς.
Μεταπολεμικά, παρότι δεν λείπουν παρόμοια διασκεδαστικά τραγούδια, π.χ η Ντεμπερντέρισσα του Τσιτσάνη, νομίζω ότι καθώς διευρύνεται η κοινωνική αναφορά του ρεμπέτικου,αυτό κατ’ εξοχήν θα εκφράσει τη λαϊκή συνείδηση, το αυστηρό λαϊκό ήθος της εποχής.
Έτσι στη χαρακτηριστικότατη ξελογιασμένη ο Μάρκος με αυστηρότητα και δίχως ίχνος κατανόησης καταδικάζει τη μάνα, που δεν ντράπηκε να είναι ερωτευμένη. Στην προκειμένη περίπτωση ο αυστηρός και άτεγκτος Μάρκος φαίνεται να διερμηνεύει την αγανάκτηση όλης της κοινότητας, όλης της γειτονιάς για την ‘‘παραστρατημένη’’.
Η ελευθεριάζουσα συμπεριφορά κατακρίνεται, έτσι πολλά μελαγχολικά τραγούδια, όπως η παραστρατημένη του Καλδάρα, η πεταλούδα του Μητσάκη, με πίκρα θα αναφέρονται σε γυναίκες που έχουν πάρει τον δρόμο τον κακό, ενώ άλλα, όπως η άπονη μάνα του Ανέστη Αθανασίου θα γραφούν για μάνες, οι οποίες δεν φάνηκαν αντάξιες της ιερής αποστολής τους.
Το αγνό και ηθικό κορίτσι είναι το πρότυπο της εποχής και ο στίχος ‘’ μα έχω προίκα την τιμή, που πιο πολλά αξίζει’’ από το Άσε με, άσε με των Παπαϊωάννου/Μάνεση ενδεικτικός των αξιών της εποχής όσον αφορά τη γυναικεία ηθική.
Σίγουρα υπάρχουν και πολλά τραγούδια, που προβάλλουν διαφορετικά πρότυπα γυναικείας συμπεριφοράς, πάντως έχω την αίσθηση μιας, ας πούμε, συντηρητικοποίησης και μεγαλύτερης ‘’ ηθικής αυστηρότητας’’ του μεταπολεμικού λαϊκού τραγουδιού.
Και θα έπρεπε να περιμένουμε τον Άκη Πάνου, για να πει και στο συγκεκριμένο θέμα τα πράγματα με το όνομά τους. ‘’ Όταν κάνει μια γυναίκα τη ζωή της/για τον άντρα θεωρείται προσβολή,/θεωρείται προσβολή να σεργιανίσει/ξένα χείλη να φιλήσει, προσβολή!/Μα ο άντρας ξενυχτάει και γλεντάει/και το δίκιο του το λεν εγωισμό./Βασανίζει εκείνην που τον αγαπάει/και δε δίνει πουθενά λογαριασμό.
Πριν λίγο καιρό είχε γίνει μιά συζητησούλα γιά το βιβλίο του κ. Σκαμπαρδώνη γιά το Μάρκο και είχαν εκφραστεί κάποιες απόψεις ενάντια στη μυθιστοριοποίηση ανθρώπων του ρεμπέτικου.
Έχοντας διαλέξει μιά φυσιογνωμία που βρίσκεται στο απυρόβλητο (από το αρχείο του Ηλ. Πετρόπουλου), όπου εικονίζεται κάποιος που ο Πετρόπουλος λέει πως ήταν νταβατζής, έκανα μιά μικρή άσκηση λόγου που βρίσκεται δημοσιευμένη σε ένα από τα blogs μου. Σκέφτηκα, με όλες τις καλές διαθέσεις, να τη μεταφέρω και εδώ:
Θ… ο νταβατζής
Μού΄χει σφηνώσει η φάτσα σου στο κεφάλι… Εκείνο το χαζογέλιο στο στόμα σου, καθώς βλέπεις τα καραγκιοζλίκια του Μπάτη. Είσαι πολύ νέος. Πόσο νά΄σαι; Ανάμεσα στα 25 και 26; Μαγκάκι. Κάθεσαι εκεί σταυροπόδι, μισός στον ήλιο, μες τη ζέστα που κάθεται σα βαρύ, υγρό σύννεφο πάνω απ΄τον Περαία. Περνάς την ώρα σου, έτσι; Δε βιάζεσαι, γιατί να βιαστείς; Νιάτα έχεις, «αθάνατος» είσαι, νταλκάδες πολλούς δεν έχεις στο κεφάλι. Άλλες «δουλεύουν» γιά πάρτη σου. Η Νίτσα, η Κούλα, η Φωφώ. Γυναικάκια μιά σταλιά, τροφαντά και τσαχπίνικα, που τα βρήκες στις φτωχογειτονιές Δυό απ΄τα νησιά και μιά προσφυγούλα. «Ξένο» κρέας, μεγαλύτερη η περιέργεια γιά τους πελάτες.
Τη Νίτσα τη βρήκες καθώς άπλωνε τη μπουγάδα. Περνούσες από κει και σου γυάλισε. «Τώρα θα σε φτιάξω», σκέφτηκες. «Έλα δω, ρε πιτσιρικά. Δως μου λίγο το καθρεφτάκι σου…». «Τί να το κάνεις, ρε κύριος; Είναι δικό μου το καθρεφτάκι». «Έλα δω ρε, δε θα στο φάω, να…», έβαλες το χέρι στη ****τσεπη. «Τσάκα αυτό το παστέλι. Δικό σου. Να στο δανειστώ θέλω μόνο, δε θα στο πάρω». Ο πιτσιρικάς άρπαξε το παστέλι και τό΄χωσε όλο στο στόμα του, μη τυχόν και μετανιώσεις. «Δε θα μου το φας το καθρεφτάκι, θα με κυνηγάει η αδρεφή μου». «Όχι ρε, θ΄ανέβω εκεί και θα στο ξαναδώσω σε λίγο…».
Σκαρφάλωσες στην απέναντι ψευτοταράτσα που έζεε απ΄τις κουτσουλιές των περιστεριών. Να, η μύγα. Γύρισες το καθρεφτάκι προς τον ήλιο κι έφερες το φωτεινό στίγμα πάνω στ΄απλωμένα ρούχα της μικρής. Το κουνάς πέρα-δώθε. Δε παίρνει πρέφα. Το φέρνεις πάνω της, στο τσίτι που φοράει. Το πας στο λαιμό της, το κατεβάζεις στα στήθια της και τα χαϊδεύεις με φως. Το πας πιό κάτω, στην κοιλιά της. Κλείνεις τα μάτια κι απ΄το φάρυγγά σου βγαίνει ένα ευχαριστημένο «μμμ…». Με μιά απότομη κίνηση το φέρνεις στα μάτια της και την τυφλώνεις. Σηκώνει τ΄αδύνατό της μπράτσο, να προφυλαχτεί απ΄τη λάμψη. Κοιτάζει ολόγυρα. Αρχίζεις να την παίζεις κι εκείνη εκνευρίζεται. «Έλα, κόφτε το παιχνίδι κι αφείστε με να κάμω τη δουλιά μου», φωνάζει στο κενό. Σηκώνεσαι όρθιος, τεντώνεις το σώμα σου, βάζεις τα χέρια στη μέση. «Γειά σου, μορφονιά», της πετάς. Τα υπόλοιπα γίναν γρήγορα. Σε βλέπει, χαμογελάει, κατεβαίνεις, πας κοντά της κι αρχινάς το πίτσι-πίτσι. Το βράδυ βγήκατε βολτίτσα. Εύκολη ήταν. Χαζό. Δε πήρε παραπάνω από μήνα να την ψήσεις. Λογάκια, υποσχέσεις, αισθηματάκι, «γιά λίγο καιρό μόνο, έτσι, να μαζέψουμε μερικά ψιλά για τις ανάγκες μας, γιά να πάμε παραπέρα…» Πάει αυτή. Η Νίτσα…
Η Κούλα ήταν σκληρό καρύδι. Σε τυράνισε. Δε τσίμπαγε σε τέτοια. Σε γούσταρε, αλλά δεν… Έβαλες τα δυνατά σου, τίποτα. Ώσπου, ένα δειλινό, σε μιά απόμερη γωνιά, της έβαλες τον κόφτη στο λαιμό και της σφύριξες στ΄αυτί: «κοίτα, εγώ σου ξηγιέμαι καλά. Αν θες αλλιώτικα, σ΄έφαγα. Θα σε κάνω φέτες κι ας με κλείσουν μέσα!» Λύγισε. Φοβήθηκε. Τα μάτια της υγράθηκαν. Ε, καί; Η ντουντού Τασώ την πήρε με τα σορόπια. «Δες, τι καλά που σου στέκεται στη μέση. Δαχτυλίδι η μεσούλα σου…αχχχ, νιάτα… Πάρτο, δικό σου είναι. Κοίτα, μόνο γιά 3-4 φορές. Μου έφυγε μιά Μυτιληνιά και μ΄άφησε ρέστη. Ώσπου νάβρω μιά άλλη… μόνο γιά 3-4 φορές. Κανείς δε θα μάθει τίποτα. Στα μουλωχτά. Πάρε κι αυτό». Της έχωσε ένα διπλωμένο χαρτονόμισμα στην παλάμη. Εσύ στεκόσουν στο πλάι κι έσκαγες χαμόγελα. Πάει κι αυτή…
Η Φωφώ… Η Φωφώ ήταν το λουλούδι σου, το σπλάχνο. Στον Παράδεισο σε πήγαινε σα σε κρατούσε στην αγκαλιά της. Από το Μπουνάρμπασι σου έλεγε πως ήταν, ή κάτι τέτοιο…Είχε ένα ελαττωματάκι αλλά, πάει στο διάολο. Κάτι πάθαινε στα καλά καθούμενα, σφιγγόταν κι άρχιζε να τρέμει. Βρε καλή μου, βρε χρυσή μου, τίποτα. «Θα ηπεράσει», σού΄λεγε, «μην ανησυχείς, δε φταις εσύ. Είναι από τότε…» Ήταν εντάξει το Φωφάκι και ζουμπουρλούδικο. Προστασία χρειαζόταν, προστασία της έδωσες και με το παραπάνω.Ορφανή ήτανε, βολική περίπτωση. Μιά μάνα που πρωί-βράδυ ξενόπλενε κι ένα σκαταδρεφάκι μαραμένο, δε μετρούσε. Ήταν και κάποιος άλλος που την τριγύριζε, ένας μισή μερίδα. Έφαγε μερικές σβουρηχτές, έκανε στη μπάντα.
Κι έτσι, τις έκανες τρεις. Δεν είναι κι άσχημα. Το πουγγί άρχισε να γεμίζει. Οι Κυριακές όμως ήταν γιά τη Φωφώ. Φτιαχνόταν το Φωφάκι, στολιζόταν και σε περίμενε σα τον άγγελο. Την πήγαινες εκεί, στου Μελέτη κοντά στη θάλασσα. Ουζάκι, σαρδελίτσα στα κάρβουνα, δε ζήταγε πολλά. Κι όλο σε κοιτούσε στα μάτια. ΄Οταν κρύωνε την έπαιρνες αγκαλιά κι εκείνη κούρνιαζε και γουργούριζε σα περιστέρι. Ήταν εντάξει το Φωφάκι. Ότι και να της ζητούσες θα τό΄κανε. Σίγουρη.
Όταν έφτασε η στιγμή να της το ρίξεις, την πήγες στη Ραφήνα. Το συνδύασες με το που σού΄χε ΄κονομήσει κάποιος φίλος φίνο μαυράκι. Ήταν πολύ χαρούμενη κείνο το βράδυ. Έστριψες ένα τσιγαρλίκι. «Τί το θέλουμε αυτό; Κι έτσι καλά δεν είμαστε;», σου ψιθύρισε τρυφερά. Καααλά… Την έπιασε το μαυράκι. Όταν της τό΄ριξες, έγινε άσπρη σα το πανί. Ζάλη, κούρνιασμα, τρυφεράδες, πέταξαν μακριά. Μαζεύτηκε κι έκλεισε σαν όστρακο. Εσύ όμως τα κουμαντάρεις αυτά. Το δίπλωσες από δώ, το τύλιξες από κει, το κατάπιε. Όταν γυρίζατε με τον Πανάγο που σας είχε φέρει, δεν έβγαζε «κιχ». Κράταγε μονάχα το κομένο σου δάχτυλο και τα χέρια της τρέμαν. Τί να γίνει; Η ζωή είναι δύσκολη, έχει απαιτήσεις. Η ζωή δεν είναι περβόλι στρωμένο με λούλουδα…
Έεετσι λοιπόν με τα γκομενάκια. Και τώρα, κάθεσαι ανέμελλος και κάνεις χάζι με τα κόλπα του Μπάτη. Ευχαριστημένος με τον εαυτό σου και πως τά΄χεις βολεμένα. Πιάνει ο Μπάτης το μπαγλαμαδάκι και νταρι-νταντρά, παίζει το δικό σου τραγούδι «Στου Μπεζεστένη την αυλή» του άλλου μόρτη, του Σωτήρη του Γαβαλά. «Έτσι μπράβο, ρε μάγκα», του λες βραχνά και σηκώνεσαι και ρίχνεις και τις βολτίτσες σου.
Κρέμεται το βαρύ σύννεφο της ζέστας πάνω από τον Περαία που βράζει. Τα περιστέρια ολόγυρα χοροπηδάνε, τσιμπολογώντας. Λίγο πιό πέρα, μέσα στα νερά της παραλίας, τα φύκια πανε κι έρχονται με αργές, λικνιστικές κινήσεις. Τί καταλαβαίνουν τα φύκια: Τίποτα δε καταλαβαίνουν… Τί να καταλάβουν δηλαδή; Δε τά΄φτιαξε ο Θεός γιά να καταλαβαίνουν. Γιατί τά΄φτιαξε άραγες; Σάμπως ήξερε κι αυτός; Πάντως, ένα είναι το σίγουρο, ότι δε σκαμπάζουν γρυ. Σάμπως όλ΄αυτά τα κορόιδα στα Λεμονάδικα σκαμπάζουν; Τον κακό τους τον καιρό. Μιά ζωή μες τα λεμόνια… ουστ! Τράβα ΄συ, ρε Θ…, τράβα το δρόμο σου όπως ξέρεις. Ας τους κοροιδόμαγκες και, τράβα στο δρόμο σου. Έτσι και βρίσκαμε πεντέξη γυναικάκια ακόμα, θά΄ταν πρίμα. Ποιός μας έπιανε μετά… Θ’ ανεβοκατέβαινα με κούρσα στα καμπαρέ στην Αθήνα, με απλωμένες τις αρίδες. Μιά σήμερα, άλλη αύριο. Τί λέω; M΄άλλη θα ανέβαινα και μ’ άλλη θα κατέβαινα στον Περαία. ΄Κείνα τ΄αμπέλια της θειάς, που θα μου πάνε… Τι τα θέλει, γριά γυναίκα; Oύτε παιδιά έχει, ούτε σκυλιά. Δώστα, μωρή καρακάξα στ΄ανηψάκι σου που είναι μες τη βράση του… Τι ****ζέστη… Θα πα να ρίξω έναν υπνάκο, νά΄μαι φρέσκος το βραδάκι όταν θα πάω στα κορίτσια να μαζέψω τη σοδειά, να δω πως τα πάνε. Μετά, στο σινάφι, να τα κοπανίσουμε.
Σήμερα είναι Τρίτη, 18 του Αυγούστου του ΄34. Όλα παν μιά χαρά. Ποιός ο λόγος γιά νταλκάδες;
Διάβασα όλη (!!!) τη συζήτηση με σχετική προσοχή.
Η αίσθησή μου είναι, ότι ακόμα κι αν υπήρχε κάποια γυναίκα κάθε φορά που έδινε την αρχική έμπνευση στο τραγούδι - η “τρελή ξανθιά” ή το “μελαχροινό” - κατέληγε να αντιπροσωπεύει ένα σύνολο θηλυκών ιδιοτήτων, που «διέτρεχε» με καταλυτικό τρόπο το αξιακό σύστημα του ρεμπέτη. Ένα φίλτρο που έτεμνε πυκνά τη διάταξη που σχημάτιζαν στο συνειδητό μα και στο ασυνείδητό του οι αρχές και οι επιθυμίες του.
Έτσι, ζούσε αναγκαστικά σαν φαντασίωση, «έξω» από τον έλεγχό του. Που δεν μπορούσε ούτε να το δεχθεί – μια και τον βασάνιζε - μα ούτε και να το απορρίψει. Ο Τσιτσάνης το 'λεγε από πηγαία διορατικότητα «γυναίκα του μπελά»! Γυναίκα ιδιαίτερη για τον καθένα.
Φαντάζομαι ότι αυτό αλληλοτροφοδοτείτο από τις γυναίκες του περίγυρού τους. Τις διαμόρφωνε και αυτές επαναπροσδιόριζαν στην πορεία τις νέες επιθυμίες που προσωποποιούντο στα τραγούδια τους και ούτω καθ’ εξής.
4 αναρτήσεις διαχωρίσθηκαν σε ένα νέο νήμα: Ποιό είναι αυτό το τραγούδι; (Όταν στα κέντρα σε πηγαίνω)
Δεν είναι βολικό να παραθέσω όλο το σεντόνι, αλλά με καταεντυπωσίασε. Είχα καιρό να νιώσω αυτή την αίσθηση ότι κάτι που δε μου 'χε ποτέ περάσει από το μυαλό, κάτι εντελώς καινούργιο, ανατρεπτικό και διαφωτιστικό, είναι συνάμα τόσο αυτονόητο …όταν μου το πούν.
@Kostas_Ladopoulos, ποιος είσαι; Πού είσαι; Γιατί δε γράφεις πια;
Έβλεπα πρόσφατα ένα ντοκιμαντέρ (. πιστεύω ότι λεγόταν οι δρόμοι του ρεμπέτικου αν δεν απατωμαι ) στο οποίο έλεγε πως οι ρεμπετισσες ήταν σκληρες γυναίκες ισάξιες με τους άνδρες ικανές να προστατεύουν το ευατο τους ανεξάρτητες και να χορεύουν ζεϊμπέκικο χωρίς καμία κατάκριση και ότι οι σημερινές φεμινίστριες της δύσης δεν πιανουν μια ( και βλέποντας οτι βλέπουμε κάθε μέρα στο διαδίκτυο θα συμφωνήσω)
το ζήτημα δεν είναι να απαιτούμε από τα θύματα να είναι “δυνατά” όντας δεδομένο ότι θα είναι θύματα, αλλά από τους θύτες να μην είναι θύτες.
Ποιάς εποχής, περίπου, ήταν αυτό το ντοκιμαντέρ, φίλε @Johnkosguit; Ρωτάω γιατί την εποχή που γράφονταν ρεμπέτικα τραγούδια οι γυναίκες όχι, δεν χόρευαν ζεϊμπέκικο. Όσο για το κατά πόσον ήταν εκείνες οι γυναίκες σκληρές και ισάξιες με τους άνδρες, ικανές να προστατεύουν τον εαυτό τους, θα παραπέμψω στα #10, #43 και #45 παραπάνω, σημειώνοντας πάντως ότι, ενώ δεν έχω βρεί μέχρι σήμερα ικανοποιητική απάντηση στις τότε απορίες μου, μάλλον κλίνω προς αυτό που εκφράζει το #45: Η (γυναικεία!) εκδίκηση (της γυναίκας του Εϊτζιρίδη), που παρατίθεται ως wishful thinking, κι ας μη βρήκα ακόμα την κατάλληλη ελληνική έκφραση, χρόνια μετά τη λήξη της δίωρης προθεσμίας επέμβασης σε ήδη δημοσιευμένο μήνυμα, που προέβλεπε η τότε πλατφόρμα του φόρουμ.
ευσεβής πόθος, ευχολόγιο
αυτό είναι το ντοκιμαντέρ βέβαια μια διόρθωση τσιφτετέλι ήταν ο χορός απολογουμαι για το λαθος
Το ΄χω ξαναδεί αυτό το ντοκιμαντέρ, τώρα που το ξανάειδα το θυμήθηκα. Ναι, ήταν μία εποχή που το θέμα «πουλούσε» και βγήκαν αρκετά παρόμοια, στο δρόμο που χάραξε ο Φέρρης και ακολούθησαν αρκετοί.
Πολλά, πράγματι, αφηγήθηκε ο κ. Γιάννης Γαϊτάνος (συγγραφέας των κειμένων, τον ξέρει κανείς; εγώ, όχι) αλλά πάντως δεν βρήκα σε κανένα σημείο να γίνεται λόγος για σκληρές γυναίκες που χορεύουν, είτε ζεϊμπέκικο, είτε τσιφτετέλι, είτε άλλον τι. Κάπου ελέχθηκε κάτι για τσιφτετέλια, χασάπικα και άλλα, χωρίς όμως να υπάρξει τέτοιου είδους σύνδεση.
η νταίζυ σταυροπούλου πάντως, αναφέρει ότι πριν τον πόλεμο της έμαθε ζεϊμπέκικο ο καρυδάκιας. μάλιστα το χόρευε ως θαμώνας στα μαγαζιά, αυτό βέβαια το λέει για πολύ αργότερα που είχε αποσυρθεί από τους δίσκους. δεν διευκρινίζει αν τα τραγούδια του ανέστου τα χόρευε στις παρέες ή μόνο μεταξύ τους.
Για τη Νταίζη Σταυροπούλου, όλοι θα αποδέχονταν να σηκωθεί να χορέψει, ακόμα και τότε.
Το να έχει κερδίσει μια γυναίκα τον σεβασμό όλων σε βαθμό ώστε να κάνει ακόμη και πράγματα που δε θεωρούνται ταιριαστά για γυναίκα, χωρίς αυτό να δημιουργεί προβλήματα, δεν είναι θέμα ρεμπετοσύνης. Σε επίπεδο μεμονωμένων ατόμων, και αστές υπήρξαν, και αριστοκράτισσες ακόμη, που πρώτες έσπασαν διάφορα άβατα σχετικά με τα παντελόνια, το κάπνισμα, την οδήγηση και δεν ξέρω τι άλλο.
Βασικά, δεν είναι καν θέμα φύλου. Μερικοί άνθρωποι έχουν έναν τρόπο που δε σηκώνει αντιρρήσεις ή σχόλια.
είναι θέμα φύλου με την έννοια ότι οι γυναίκες πρέπει να παλέψουν ενάντια σε όλη την πατριαρχική προκατάληψη για τα “αυτονόητα” προνόμια των ανδρών.
Έτσι ακριβώς είναι, απόλυτα συμφωνώ και έτσι ακριβώς ήταν πάντα, και προπολεμικά. Η Σταυροπούλου όμως, η Διαμάντω, η μόρτισσα η Κική και άλλες (αν πράγματι υπήρξαν), πάλεψαν και κέρδισαν. Σήμερα, ενώ παλεύουν κάποιες (και κάποιοι, έτσι; ) χωρίς ακόμα αποτέλεσμα, για το δικαίωμα στην πίστα απλά δεν απαιτείται πάλη, που τότε απαιτείτο.
Βέβαια ακόμα υπάρχουν πολλοί που επιμένουν ότι η γυναίκα δεν έχει δικαίωμα να χορεύει ζεϊμπέκικο, και τσακώνονται γι’αυτό στο φβ. Δεν ξέρω αν θα είχαν το θάρρος να το απαγορεύσουν σε κάποια την ώρα που θα πήγαινε να χορέψει, γιατί οι πραγματικές σφαλιάρες πονάνε πιο πολύ από τις γραπτές.