σίγουρα, είναι πολύ χαμηλού επιπέδου το άρθρο. πέρα όμως από την (αστεία και μάλλον φανταστική) ιστορία με την ξαφνική έμπνευση, είναι ενδιαφέρουσα η πληροφορία ότι πήρε στοιχεία από τις ταινίες του καινούριου τότε ομιλούντος κινηματογράφου.
… πριν λίγο καιρό, συλλέγοντας πληροφορίες για κατασκευή lap steel (επίγονος της Χαβάγιας) είχα βρει κάποια στοιχεία. Οι πρώτες “Χαβάγιες” ήταν δημιουργίες ενός Σκανδιναβού μετανάστη (στην Αμερική), κατασκευαστή harp guitars. Η Χαβάγια ήταν ένας συνδυασμός harp guitar με κούφιο μπράτσο (hollow neck) - επαναλαμβάνω την αμερικάνικη ορολογία. Δεν έχω στοιχεία, αλλά νομίζω ότι το όνομα προέρχεται από το Χαβανέζικο Koa (ξύλο), το υλικό κατασκευής των πρώτων οργάνων (Hawaiian Koa guitar → Hawaiian).
Περισσότερα εδώ για όποιον ενδιαφέρεται
4 «Μου αρέσει»
Έχουμε κάποιες ενδείξεις, γιατί αυτές οι κιθάρες έπρεπε να είναι από το συγκεκριμένο χαβανέζικο ξύλο;
(από τον σύνδεσμο που κοινοποίησε ο Μάνος Τουρπάλης)
Κεντρικά απάνω, ένα μοντέλο που πιθανότατα επηρέασε τον «εφευρέτη» κάποιας « κρητικής μαντόλας» όπως ο ίδιος την ονόμασε (Καρακάση, Ελληνικά μουσικά όργανα, Αθήνα 1970, σελ. 163), η φωτογραφία εδώ:
3 «Μου αρέσει»
Την φωτογραφία αυτήν την είχα βρει σε μια σελίδα αφιερωμένη στα όργανα του Knutsen
http://www.minermusic.com/cc/whitexmas.htm
όπου έχει πάρα πολλές φωτογραφίες, αρχεία, πατέντες κτλ., πολλές αναφορές στο σχεδιασμό αλλά δυστυχώς πολύ λίγες πληροφορίες για υλικά - ακόμα και το αρχείο οργάνων πού δημοσιεύεται έχει πολλά ερωτηματικά (?).
http://www.harpguitars.net/knutsen/inventory.htm
Πιθανολογώ ότι το koa, ήδη μεγάλης (και συμβολικής) αξίας στην Χαβάη (*), γνωστό μεταξύ άλλων και για χρήση για μουσικά όργανα [(από τους Πορτογάλους, πριν τους Αμερικάνους σύμφωνα με αυτό (**)] είχε γίνει προσιτό στην Αμερικάνικη αγορά περίπου ταυτόχρονα με την προσπάθεια του Knutsen να εδραιωθεί ως κατασκευαστής (βλ. harp guitars patents 1896-1898) - ενώ η προσάρτηση της Χαβάης έγινε το 1898 - και άρχισαν να ανοίγουν (ή να διευρύνονται) οι εμπορικές συναλλαγές. Ίσως χρησιμοποιήθηκε για να προσδώσει αξία στα όργανα ως κάτι εξαιρετικό και ταυτόχρονα “νέο”. Για την ιστορία, ο Weissenborn - του οποίου το όνομα ταυτίστηκε με τις Χαβάγιες - ξεκίνησε την καρριέρα του δουλεύοντας στον Knutsen.
(*) https://martinandmacarthur.com/blogs/news/the-history-of-hawaiian-koa-wood-a-true-story
(**) https://www.thaliacapos.com/blogs/blog/know-your-tonewoods-hawaiian-koa)
3 «Μου αρέσει»
Δηλαδή μαθαίνουμε ότι:
Πρώτον, η χαβάγια δεν είναι χαβανέζικο όργανο.
Δεύτερον, ότι είναι μια τόσο ιδιαίτερη κατασκευή και όχι απλώς μια κιθάρα παιγμένη με σλάιντ (το «σιδεράκι» του άρθρου) σε θέση ξαπλωτή.
Δε γνώριζα κανένα από τα δύο (αν και ο Μπέζος μάλλον μια κοινή κιθάρα έπαιζε ως χαβάγια).
Για τη μαντόλα που αναφέρει λίγο παραπάνω ο Νίκος, έχουμε κάνει ειδική (και συναφή) συζήτηση εκεί: Κρητική «μαντόλα»
2 «Μου αρέσει»
Δεν την θυμόμουν αυτή τη συζήτηση! Ξαναδιαβάζοντάς την τώρα, σημειώνω ότι είχε τότε «παίξει» και η πιθανότητα, να μιμείται το μυτερό κομμάτι, το σχήμα του μπράτσου της αρχαίας ελληνικής λύρας, κάτι που εμένα δεν με είχε πείσει, αφού δεν έχει την ίδια λειτουργικότητα και θα ήταν και «μισό». Βλέπουμε τώρα όντως, ότι ο κατασκευαστής απλά μιμήθηκε τον Knutsen, που τότε δεν τον ξέραμε. Το όνομά του πάντως μνημονεύεται και στην παλαιότερη συζήτησή μας: Στο Νο. 9 της, δημοσιεύεται φωτογραφία του Βλαχάκη με την «μαντόλα» του, παρμένη από κάπου αλλού, όπου ο ίδιος μεν αναφέρεται ως “a guy from Crete”, ο δε πρωτοδημοσιεύσας την αναφορά υποθέτει, λογικά βέβαια, ότι ο guy μάλλον δεν είδε ποτέ του όργανο του Knutsen ή του Mozzani (να που υπάρχει και άλλος!). Βέβαια ο Βλαχάκης είχε δει το όργανο σε φωτογραφία ξένου περιοδικού στη δεκαετία ΄40 (!) και το αντέγραψε, όπως κατέθεσε στον μουσικολόγο του Καρακάση.
Καλά, και τη φωτογραφία με τη μαντόλα πάνω στον καναπέ μου πού τη βρήκες;;;
1 «Μου αρέσει»
Copy paste από τον καναπέ σου, μέσω γκουγκλαρίσματος κρητική μαντόλα, επιλογής Images for κρητική μαντόλα και επιλογής της φωτογραφίας που θεώρησα ότι μου έκανε καλύτερα. Τώρα που ξανάκανα τη δουλειά, για να γράψω αυτό το μήνυμα, βλέπω ότι τη φωτογραφία που επέλεξα, την είχε επιλέξει το γκουγκλ πριν από μένα για μένα, μέσα από το Ρεμπέτικο Φόρουμ!
(Αν είχες, στο συγκεκριμένο θέμα του φόρουμ μας, ανεβάσει φωτογραφία όχι της μαντόλας πάνω στον καναπέ σου, αλλά π.χ. μιάς «λυροκιθάρας», από κείνες που κι εσύ, όπως κι εγώ, θεωρείς καρακιτσαριό, η λυροκιθάρα αυτή θα ήταν πιθανότατα αυτή τη στιγμή μία από τις κρητικές μαντόλες που φιγουράρουν στο Images. Φυσικά, εγώ δεν θα είχα προτιμήσει να διαλέξω αυτήν. Προσοχή, λοιπόν, με το διαδίκτυο, αλλά αποδεικνύεται ότι το φόρουμ μας τουλάχιστον είναι αξιόπιστη πηγή!!!)
2 «Μου αρέσει»
Προσωπικά δεν παίρνω ποτέ εικόνες απευθείας από το Γκούγκλ - ίματζες, αλλά περνάω πρώτα από την ιστοσελίδα όπου με παραπέμπει η κάθε εικόνα (εκείνην απ’ όπου δημοσιεύτηκε), που συνήθως όλο και κάποια πληροφορία θα δίνει ώστε να καταλάβω αν είναι όντως αυτό που ψάχνω. (Καλά, προφανώς όταν ξέρω πώς μοιάζει αυτό που ψάχνω δε χρειάζεται τόση σχολαστικότητα).
(Να, για παράδειγμα, βλέπω τώρα ότι η αναζήτηση “κρητική μαντόλα” στο Γκουγκλ ιματζες έχει όντως μερικές μαντόλες, αλλά επίσης λύρες, μαντολίνα, λαούτα, μπουλγαριά, και όσο κατεβαίονω προς τα κάτω εμφανίζονται επίσης ψάρια, ξηροί καρποί και άλλα μειούμενης συνάφειας.)
2 «Μου αρέσει»
Δεκαπέντε χρόνια μετά το παραπάνω σχόλιο, ας αποκαταστήσουμε την αλήθεια.
Ο Κωστής Μπέζος είχε σίγουρα ηχογραφήσει τουλάχιστον 20 τραγούδια με χαβάγιες, πριν ο Τέτος Δημητριάδης του προτείνει και ο Μπέζος το δεχτεί να ηχογραφήσει τα περίφημα 12 τραγούδια για την Victor και την Orthophonic.
Τα πρώτα από τα τραγούδια αυτά της Αμερικής, ηχογραφήθηκαν τον Μάϊο του 1930. Ο Μπέζος όμως ήδη από το 1929 είχε ηχογραφήσει τραγούδια για την ODEON, για την Parlophone, και για την Columbia. Πιθανόν και για την HMV.
Έτσι
δεν ισχύει με τα σημερινά δεδομένα που έχουμε.
1 «Μου αρέσει»
Να κατασκευάσει και ακολούθως να ηχογραφήσει (*). Έχει σημασία αυτό, γιατί πολλοί νομίζουν (εσφαλμένως!) ότι τα τραγούδια αυτά ήταν της ανώνυμης δημιουργίας και τα οικειοποιήθηκε. Μόνο κάποιους, ελάχιστους,προϋπάρχοντες στίχους πήρε και τους ενσωμάτωσε στις δικές του δημιουργίες.
(*)με την εξαίρεση του Γιάννη χασικλή, που είναι του Γιάννη Δραγάτση (Ογδοντάκη)
ε καλά, το ήσουνα ξυπόλητη και η υπόγα είναι η κλασική μελωδία του σαμπάχ που περιέχεται στο αϊβαλιώτικο (πχ το μωρό μου - δούσας), μάλιστα η ξυπόλητη βασίστηκε σε υπάρχοντα δίστιχα. το σχολείο είναι οι ψαράδες, επίσης με κλασικά δίστιχα. αντίστοιχα και για αρκετά άλλα.
δεν είναι κακό, ίσα ίσα που δείχνει την εγγύτητα του μπέζου με αυτήν την παράδοση παρά τις αστικές καταβολές του. και μάλιστα ξεδίπλωσε την παιχτική του ικανότητα στα δύο οργανικά.
1 «Μου αρέσει»
Και βέβαια προϋπήρχαν και μελωδίες συγγενικές με αυτές που χρησιμοποίησε ο Μπέζος και, βέβαια και τέτοιες χρησιμοποίησε. Όμως το (κανονικό) Αϊβαλιώτικο ζεϊμπέκικο, το Ayvalik Zeybegi των Τούρκων, έχει μία σειρά από επιμέρους μελωδίες, πάρτες που λένε, που τηρούνται αυστηρά σε κάθε επανεκτέλεση, ενώ και ο Δούσας και ο Μπέζος «αυτοσχεδιάζουν» με επιλογές και μετακινήσεις μουσικών θεμάτων και, καλά κάνουν βεβαίως. Ανάλογα συμβαίνουν και με τους στίχους, από κει όμως, μέχρι να υποστηρίζουν κάποιοι ότι στίχοι σαν το
Από την πόρτα σου περνώ, μου κάνεις την κορόϊδα
κι αμέσως το ανθίστηκα πως έχεις φάει σκόρδα
είναι γνήσια λαϊκά στιχουργήματα, πάει πολύ….
προφανώς και μιλάω για αυτό ή για τις ζαλάδες, που στιχουργικά είναι κάτω του μετρίου και φωνάζουν πως είναι “δήθεν” κατασκευάσματα.
1 «Μου αρέσει»
Γι’ αυτές τις δύο ταυτίσεις μελωδιών (ξυπόλητη = υπόγα και κάηκε κι ένα σχολείο = ψαράδες) ακούω και διαβάζω από τότε που πρωτοέμαθα τα συγκεκριμένα τραγούδια (στα σχόλια των δίσκων «Το ρεμπέτικο τραγούδι 1 έως 5 - παραδοσιακά τραγούδια ηχογραφημένα στις ΗΠΑ» ή κάπως έτσι). Τότε πίστευα ότι λόγω δικής μου απειρίας μού διαφεύγει η ταύτιση. Πλέον είμαι βέβαιος ότι δεν υπάρχει ταύτιση, αν και βέβαια υπάρχει ομοιότητα.
Αλλά τουλάχιστον στο σαμπάχ υπάρχουν πολλά τραγούδια που να μη μοιάζουν;
Δίστιχα σαν το ήσουνα-τι ήσουνα προϋπήρχαν των ηχογραφήσεων αυτών.
Νομίζω ότι γενικώς την έχουμε ξανακάνει αυτή τη συζήτηση (και με τον Τσακατσούκα, και με τα μουρμούρικα του Γιώργη Παπάζογλου…), άρα πιθανόν να έχω ξανααναφέρει (αλλα΄πιθανόν και όχι) ότι στη Σύρα τα δίστιχα της Παξιμαδοκλέφτρας τραγουδιούνται σ’ ένα τοπικό σκοπό, συρτό, της τσαμπούνας.
τί να σου πω, εμένα ψαράδες/πάλι τα’κοψε η μαμά σου και σχολείο μου φαίνονται ίδιες μελωδίες που απλά ο μπέζος τράβηξε λίγο προς τα πάνω την μελωδία στην αρχή.
όντως στο σαμπάχ δεν υπάρχει μεγάλη ποικιλία στις μελωδικές γραμμές, αλλά υπόγα/ξυπόλητη το παρακάνουν.
Έχουμε όμως και μεταπτώσεις, σπάνιες βέβαια, που πάντως εμπλουτίζουν τις μελωδίες. Ένα πρόχειρο παράδειγμα, το μικρασιάτικο «μήνυσέ μου να σου στείλω λαδεδάκι’ απ΄το βουνό» (Τζιβαέρι, λένε κάποιοι), που στον επόμενο στίχο (να τα βάλεις στο ποτήρι) γίνεται ουσσάκ, για να ξαναγυρίσει στο σαμπά αμέσως μετά με το “να θαρρείς”. Το αντίστροφο συμβαίνει και στην εκκλησιαστική μουσική, με τις μεταπτώσεις από πρώτο ήχο σε νάο.