Το χασαποσέρβικο αποτελεί μετασχηματισμένο και διευρυμένο χορευτικό μοτίβο του χασάπικου, που επηρεάστηκε από τις μουσικές επιδράσεις, άλλων λαών της βαλκανικής και της Ανατολικής Ευρώπης.
Οι λαοί αυτοί ταξίδευαν στα μεγάλα αστικά κέντρα και στα λιμάνια της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης για λόγους εμπορικούς ή επαγγελματικούς. Περιπλανώμενοι μουσικοί, πολλοί εξ αυτών ήταν τσιγγάνοι που έπαιζαν στα καφέ-αμάν, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις αλληλεπιδράσεις της μουσικής, αλλά και του χορού των λαών της περιοχής.
Δεν υπάρχουν στοιχεία για τι ποιανού λαού μουσική επηρέασε ποιόν. Ο τύπος αυτού του γρήγορου χασάπικου μοιάζει δομικά με τον χασάπικο, αποδίδεται με μέτρο 2/4 και πολύ γρήγορη ρυθμική αγωγή 140- 160 χτύπων ανά μέτρο μουσικής.
Το βασικό μοτίβο του κατά διαστήματα παρουσιάζεται παραλλαγμένο, αλλά ταυτόχρονα συντονισμένο με μοτίβα που μοιάζουν σε αυτά των χορών των Σέρβων, των Ρουμάνων και των Σλάβων της Ανατολικής Ευρώπης. Ο χασαποσέρβικος είναι αναμφισβήτητα, χορός σλαβικής προέλευσης.
Δεν είναι τυχαίο που ο χασαποσέρβικος μοιάζει με κοζάκικος χορός. Ο Χασαποσέρβικος έχει πολλές ομοιότητες με τον χασάπικο.
Δεν ξέρω κατά πόσον έγκυρη είναι η πηγή αλλά δίνει καλή αφόρμηση για να το ερευνήσουμε περαιτέρω…
Δεν ξέρω πώς ήταν ο χασάπικος πριν δημιουργηθούν οι χορογραφίες που βλέπουμε συχνά, όχι μόνο σε χορευτικά αλλά και σε απλούς ιδιώτες που έμαθαν στον δάσκαλο.
Πόσο μάλλον, δεν ξέρω πώς χορεύονταν οι σκοποί εκείνοι που στους μεν παλιούς δίσκους ονομάζονται χασάπικα, αλλά με σημερινά κριτήρια θα τους λέγαμε μάλλον χασαποσέρβικα (δηλαδή τα γρήγορα χασάπικα - που μόνο αυτά υπήρχαν μέχρι κάποια στιγμή, το αργό πρέπει να είναι πιο πρόσφατο).
Έχω όμως την εντύπωση ότι ο κλασικός χασαποσέρβικος, αυτός που χορεύουν όλοι σήμερα (ακόμη και όσοι δε χορεύουν τίποτε άλλο) έχει τα ίδια βασικά βήματα όπως δεκάδες παραδοσιακοί ελληνικοί χοροί, αργοί και γρήγοροι, συρτοί και πηδηχτοί, κλπ… Οι ποικιλίες στην ακριβή κίνηση του κάθε ποδιού και του σώματος είναι πολλές, αλλά τα 3 βήματα (ή 6, αν μετρήσουμε χώρια το κάθε πόδι) είναι τα ίδια. Ή όχι;
Εγώ ξέρω από τα νιάτα μου, που χορεύαμε και ζεϊμπέκικο και χασάπικο και σέρβικο, ότι η λέξη χασαποσέρβικο απλά, δεν υπήρχε. Η λέξη σέρβικο ναι, σήμαινε έναν ρυθμό δίσημο αλλά σε σημαντικά γρηγορότερη αγωγή σε σχέση με το χασάπικο, καθώς και τον ανάλογο κυκλικής μορφής χορό, με πιάσιμο στους ώμους. Άλλωστε η λέξη Σερβικάκι χρησιμοποιήθηκε ως τίτλος κομματιών στη δισκογραφία, Περιστέρης και Παντελίδης μου έρχονται στον νου. Νομίζω ότι αργότερα, κάποια στιγμή, κάποιοι «ονόμασαν» χασαποσέρβικο ένα χασάπικο που χορεύεται με αναγκαστικά γρήγορα βήματα του κανονικού χασάπικου ενώ ακούγεται μουσική σέρβικου, κάτι που εγώ είχα «καταγράψει» ως κουλουριώτικο χασάπικο.
Πάντως, η «πολύ γρήγορη ρυθμική αγωγή 140 – 160 χτύπων ανά μέτρο μουσικής» (!), τη στιγμή που υπάρχει και χρόνος και αυτός μετριέται σε λεπτά κλπ, όχι σε μέτρα, καθώς και η αναφορά στον χορό συρτάκι χωρίς εισαγωγικά ή άλλη επεξήγηση, σαν να πρόκειται δηλαδή για κανονικό ελληνικό χορό, μειώνει για μένα την αξιοπιστία αυτής της πηγής.
Μάλιστα, το εντυπωσιακότερο για μένα ήταν το «μυστικό» που ψυθίριζε ο «πρώτος» του χορού στον δεύτερο, στη διάρκεια μίας ενδιάμεσης φιγούρας που τους έφερνε αρκετά κοντά, προκειμένου να του γνωστοποιήσει ποια φιγούρα θα είναι η επόμενη στη σειρά.
Νομίζω πως υπάρχουν και από άλλες περιοχές αντίστοιχα χασάπικα. Χαρακτηριστικό για εμένα στο νου (επειδή χορεύεται και στη Λέσβο) είναι το Ταταυλιανό χασάπικο. Στο παρακάτω βίντεο φαίνονται και οι δύο μορφές, αργό (Πολίτικο) και γρήγορο (Ταταυλιανό).
Tο «ταταυλιανό» πάντως (τον όρο εγώ τον ξέρω μόνο για συγκεκριμένη πολίτικη, δηλαδή μαυροθαλασσίτικη μελωδία) είναι σε αρκετά αργότερη χρονική αγωγή. Πάνω σε «σερβικάκια» το χορεύουν το γρήγορο στην Κούλουρη.
Είναι γνωστή η δραστηριότητα της Μέλπως Μερλιέ περί το 1930 που, αφού ηχογράφησε σε δίσκους γραμμοφώνου παραδοσιακούς ελληνικούς σκοπούς με λαϊκούς οργανοπαίκτες, στη συνέχεια έδωσε τους δίσκους σε μουσικούς για να καταγράψουν τη μουσική σε νότες. Για τη Σίφνο, ηχογραφήθηκαν πέντε σκοποί και τραγούδια που τους έπαιξαν ο Γιάννης Αντιλαβής (βιολί) και Δημήτρης Βλαχόπουλος (σαντούρι, τραγούδι). Οι τέσσερις σκοποί είναι συρτά και επανακυκλοφόρησαν το 2001 στο CD που κυκλοφόρησε το ΚΜΣ-ΜΛΑ (Τραγούδια της Σίφνου). Ο πέμπτος, που δεν συμπεριλήφθηκε στο CD και, φαντάζομαι, θα είναι στα αρχεία του κέντρου, είναι οργανικός και ονομάζεται “Χορός Σέρβικος”. Τους πέντε σιφνέικους σκοπούς ανέλαβε να καταγράψει ο Νίκος Σκαλκώτας. Ο Μάρκος Φ. Δραγούμης έγραψε σχετικό άρθρο με τίτλο “Πέντε Σιφνέικες μελωδίες από τη συλλογή Μέλπως Μερλιέ σε καταγραφή Νίκου Σκαλκώτα” για τις ηχογραφήσεις αυτές στο οποίο δημοσιεύονται και οι νότες από τους σκοπούς. Το άρθρο περιέχεται στον τόμο-συλλογή του ΜΦΔ “Η παραδοσιακή μας μουσική, Τόμος 1”, 2003.
Δεν ξέρω μουσική και έτσι δεν μπορώ να καταλάβω αν η μελωδία για τον Σέρβικο χορό παραπέμπει σε κάτι αναγνωρίσιμο. Ο ΜΦΔ σχολιάζει για τον Σέρβικο των Αντιλαβή-Βλαχόπουλου: “Ο σκοπός αυτός είναι ο κλασικός για το Σέρβικο χορό τόσο στη νησιωτική, όσο και στην ηπειρωτική Ελλάδα”. Άρα ίσως είναι κάτι γνωστό και τετριμμένο και για αυτό η ηχογράφηση των Αντιλαβή-Βλαχόπουλου δεν συμπεριλήφθηκε στην συλλογή του 2001. Τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως “κλασικός Σέρβικος χορός-σκοπός”; Αυτά που προαναφέρθηκαν;
Με βάση το σχόλιο του ΜΦΔ δεν μπορώ να ξέρω πώς ο Σέρβικος των Αντιλαβή - Βλαχόπουλου θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικός για τη Σίφνο στις ηχογραφήσεις της Μερλιέ. Εδώ που τα λέμε και ένας από τους άλλους σκοπούς (“πατινάδα της νύφης”) που έπαιξε το ντουέτο είναι ο γνωστός και ευρέως διαδεδομένος σκοπός του γάμου. Ο ΜΦΔ παρατηρεί ότι το ντουέτο αυτό ήταν το μοναδικό από τις Κυκλάδες σε όσες ηχογραφήσεις έκανε η Μερλιέ τότε (1930-1931).
Ο Σέρβικος χορός, πάντως, δεν ήταν άγνωστος στη Σίφνο και υπάρχουν μαρτυρίες ( π.χ. δεκαετία του 1950). Σίγουρα πάντως δεν είναι κρίσιμη και αναγκαία συνιστώσα του χορευτικού μέρους ενός γλεντιού.
Σώζεται ένας σκοπός που φαίνεται ότι έπαιζαν τα βιολιά όταν κάποιοι ήθελαν να χορέψουν (χασαπο)σέρβικο. Ένα μικρό απόσπασμα εδώ. Είναι από ραδιοφωνική εκπομπή (για αυτό και οι παρεμβολές) σε τοπικό σιφνέικο σταθμό περί το 1995. Στο βιολί είναι ο Αντώνης Κόμης-Μουγάδης και στο λαούτο ο Λευτέρης Λουκατάρης. Δεν ξέρω αν ο σκοπός αυτός θυμίζει κάτι.
Είναι «κλασική» θα έλεγα, «μαυροθαλασσίτικη» μελωδία, όπως αυτές πέρασαν στην Κων/λη του ύστερου 19ου και πρώιμου 20ού αιώνα, απ’ όπου μάλλον ήρθε και στη Σίφνο. Αυτό που θα είχε ενδιαφέρον, Γιάννη, είναι αν μπορέσουμε να μάθουμε από παλαιότερους, πώς χορευόταν αυτός ο Σέρβικος, βήματα ίσως αλλά και πιάσιμο των χορευτών, να δούμε αν συγκρίνεται με τον Σέρβικο του ρεμπέτικου.
(μόλις βρώ χρόνο, θα προσπαθήσω απ’ τη σελίδα του ΜΛΑ να βρώ το κομμάτι των ηχογραφήσεων που αναφέρεις)
Το “Κουλουριώτικο χασάπικο” ήταν το θέμα ενός εθνογραφικού ντοκιμαντέρ, το οποίο υλοποιήθηκε το 2022 απο το Λύκειο των Ελληνίδων Σαλαμίνας με την αιγίδα και την χρηματοδότηση της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
Μετά απο αυτό, είναι στις επιδιώξεις της τοπικής κοινωνίας η ένταξή του στον Εθνικό κατάλογο της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
