Τραγούδι "Μπορντέλο"

[pepe]

@system

(Βασίλης)
Αυτό που έχω εγώ με τίτλο “μπορντελο” είναι με τον γιάγκο ψαμματιανό ηχογραφημένο μάλλον το 1911 μέσα σε κάποιο μπορντέλο της κωνσταντινούπολης και έχει τους ακόλουθους στοίχους.

και τότε τ’ αποφάσισα
εγώ να σε προσβάλώ
ανάμεσα στα σκέλια σου
τον ψώλο μου να βάλω.

Πράγματι, αυτός είναι ο Μανές Μπορδέλο. Ο ακριβής τίτλος (στην ετικέτα) είναι «Σμυρνέικο μανέ, Μπορδέλο», σύμφωνα με το sealabs (ακούμε και διαβάζουμε εδώ), και το δίστιχο λέει:

Ποτέ δεν αποφάσισα εγώ να σε προσβάλω,
ανάμεσα στα σκέλια σου τον ψώλο μου να βάλω.

@system

(Κ. Φ.)
Έχεις απόλυτο δίκιο, βασίλη, σ’ ευχαριστώ που με διόρθωσες. Αυτό που ανέφερα εγώ ήταν ο Χιώτικος Μανές, επίσης με τον Ψαμματιανό, που έχει μάλιστα το μελωδικό γύρισμα του Μανέ Καληνυχτιά.

Εδώ έχει γίνει μπέρδεμα. Ο Σμυρναίικος Μανές Μπορδέλο (δηλαδή ο παραπάνω), και όχι ο Χιώτικος, είναι που όχι απλώς έχει γύρισμα σαν του Μανέ της Καληνυχτιάς (δηλαδή του Σμυρναίικου Μινόρε) αλλά είναι το Σμυρναίικο Μινόρε αυτούσιο, σε μία από τις 40+ ηχογραφήσεις που του έχουν γίνει.

Ο ΧΙώτικος τώρα:

@system

(Κ. Φ.)
Νάμουνα ψύλλος νάμουνα
στην άκρ’ του φουστανιού σου
γιά νάσκυβα και νάβλεπα
την τρύπα του μ…ιού σου!

Αυτό είναι άλλο. Εδώ ο δισκογραφικός τίτλος είναι Χιώτικος Μανές (χωρίς «μπορδέλο»), και το ακριβές δίστιχο λέει:

Ας ήμουνα, τι να 'μουνα, γύρος του φουστανιού σου,
να έσκυβα να έβλεπα την τρύπα του μουνιού σου*.

Μεταφέρω από αλλού τις σχετικές πληροφορίες:

@pepe

Φέρεται να έχει ηχογραφηθεί 7 ή 9 φορές, όλες από τον Γιάγκο Ψαμαθιανό. Πιθανόν λοιπόν να είναι δική του σύνθεση. Εντόπισα στο ΥΤ πέντε ηχογραφήσεις:

1908 (Μη με χτυπάς με το σπαθί)
1909 (Τη θάλασσα την αγαπώ)
1911 (Χιώτικος Μπορδέλο Μανές: Ας ήμουνα τι να 'μουνα)
1929 α (Εγήρασα κι οι όμορφες)
1929 β (Το αχ με περικύκλωσε)

Αυτές που δεν εντόπισα είναι: «Γιατί αγάπη μου γλυκειά», με δύο χρονολογίες, 1906 και 1908, και «Το μόνο μου παράπονο», πάλι με δύο χρονολογίες, 1908 και 1910. Δεν έχω καταλάβει αν πρόκειται για διαφορετικές ηχογραφήσεις ή διαφορετικές κυκλοφορίες της κάθε ηχογράφησης.

Στις πέντε που άκουσα, πάντοτε συνοδεύει μια αρμόνικα, που ορισμένες φορές είναι δηλωμένα ο αδερφός του Βασίλης Ψαμαθιανός, και τις υπόλοιπες υποθέτω πως θα είναι πάλι ο ίδιος.

Ο Χιώτικος Μανές θα έλεγα ότι είναι μάλλον ένας οργανικός σκοπός, ανάμεσα στα θέματα του οποίου παρεμβάλλονται οι φράσεις ενός εντελώς υποτυπώδους μανέ, παρά το αντίστροφο. Η οργανική μελωδία είναι πάντοτε έρρυθμη, μάλλον χορευτική και δη πιθανώς μπάλος. Δεν είναι σταθερή από εκτέλεση σε εκτέλεση, αλλά μοιάζει τόσο ώστε τείνω να πιστέψω ότι πρόκειται για έρρυθμους αυτοσχεδισαμούς πάνω σε κάποιους κοινούς μελωδικούς πυρήνες. Πιθανολογώ μια συγγένεια με τον μπάλο «Μαστίχα», για την οποία επιφυλάσσομαι γι’ αργότερα.

Ο μανές είναι ο πιο στοιχειώδης που έχω ακούσει μέχρι στιγμής: δύο μόνο ενότητες όπως σ’ όλους όσους είδαμε μέχρι τώρα, χωρίς σπουδαίες διαφορές ανάμεσα στις δύο, και όλη του η μελωδική εξύφανση περιορίζεται μέσα σ’ ένα τετράχορδο Χιτζάζ.

Επομένως πρόκειται για τυποποιημένο μανέ, δηλαδή για σταθερή φωνητική σύνθεση και όχι για φωνητικό αυτοσχεδιασμό. Δεν παραδίδεται όνομα συνθέτη, αλλα΄θα μπορούσε κάλλιστα να είναι του ίδιου του Ψαμαθιανού.

Τέλος:

@system

(Μάρθα)
Κανονικά τα ρεμπέτικα τραγούδια, τουλάχιστον στο επίπεδο της ρητής διατύπωσης, δεν έχουν “τίποτε το σεχουαλικό” ή “frivolities” (δεν ξέρω τη σωστή ελληνική λέξη). Υπαινιγμούς υπάραχουν σίγουρα, αλλά δεν ξέρω αν οι ρεμπέτες είχαν και άλλα τέτοια που δεν τα ηχογράφησαν και μόνο τα τραγούδησαν προφορικά?

Δεν έχει εντιοπιστέι κανένα ηχογραφημένο ρεμπέτικο που να περιέχει αθυροστομίες. Ούτε, όσο ξέρω, κανένα τραγούδι από οποιοδήποτε είδος, εκτός από αυτούς εδώ τους συγκεκριμένους δύο μανέδες.

(Υπάρχει βέβαια ατελείωτο ρεπερτόριο αθυρόστομων δημοτικών τραγουδιών της αποκριάς, αλλά κανείς δεν είχε τολμήσει να τα ηχογραφήσει μέχρι που έσπασε το ταμπού η Δόμνα Σαμίου. Στα πρόσφατα χρόνια έχουν γίνει πολλές τέτοιες ηχογραφήσεις.)