Καλημέρα σας
Είμαι νέο μέλος αλλά πολύ παλιός αναγνώστης της ιστοσελίδας σας, από την οποία έμαθα πάρα πολλά!
Εραστής αμετανόητος της παραδοσιακής μουσικής και του ρεμπέτικου (με πολλές όμως “μουσικές παλλακίδες”), θα ήθελα να αναφερθώ και να ζητήσω την συνδρομή σας σε ένα, κατά κοινή ομολογία, κεφαλαιώδους σημασίας θέμα. Αυτό που αφορά στα “μεάνια” .
Όπως γνωρίζετε, στη μουσική της “καθ’ ημάς ανατολής”, υψηλής αξίας κριτήριο σύνθεσης και αυτοσχεδιασμού ήταν η κατάλληλη και κατά περίπτωση ποιο αρμόζουσα χρήση του/των μεανιών. Η μακρά εμπειρία των μουσικών έδειξε οτι κάθε δρόμος “αγαπάει” ιδιαίτερα κάποιο συγκεκριμένο μεάνι.
Στη μουσική μας, υπάρχει μία προφορική, συνειδητή ή υποσυνείδητη, μετάγγιση αυτών των γνώσεων (οι ρεμπέτες μουσικοί τα χρησιμοποιούσαν κατά κόρον και…καμάρωναν για τη γνώση τους). Δυστυχώς, η γνώση μετατράπηκε σε περιουσιακό στοιχείο και δεν συνοδεύεται από την απλοχεριά και αρχοντιά του μοιράσματος/κοινωνίας. Όπως την εποχή που “ξανα-ανακαλύφθηκαν” τα ντουζένια. Κρυψίνοια!!! Ο Γιάννης Λεμπέσης είπε κάποια πράγματα (προς τιμήν του ) που τα έμαθε από παλιούς που τα έμαθαν από παλιότερους… Όμως τέχνη χωρίς συστηματική γνώση δεν έχει μέλλον. Όσο για την εμπορευματοποίηση της γνώσης, αποτελεί κοινωνική αθλιότητα!
Το ερώτημά μου είναι σαφές: κατέχει κάποιος φίλος αυτή τη γνώση, ώστε να μας πει σχηματικά και λακωνικά ποιο μεάνι ταιριάζει σε κάθε δρόμο?
Αν ξέρει και περισσότερα (μουσικολογικά τεκμηριωμένα)…ακόμα καλύτερα!
Σας ευχαριστώ που με δεχτήκατε.
Με εκτίμηση
ΜΠ
Καλωσήρθες λοιπόν και στην ενεργή πλευρά του φόρουμ!
Τι είναι τα μεάνια; Πρώτη φορά τ’ ακούω. Το γκούγκλαρα κιόλας, και το μόνο που βρίσκω είναι μια φευγαλέα αναφορά στο Σίλαμπς (οι μπουζουξήδες του ωδείου δεν ξέρουν τα μεάνια, ή κάπως έτσι) που θεωρεί τον όρο γνωστό και δεν τον εξηγεί.
Ευχαριστώ πολύ
Το δυτικό ανάλογο του όρου “μεάνι” φαίνεται να είναι “μετατροπία” κρατώντας όλες τις επιφυλάξεις και τους περιορισμούς που επιφυλάσσει κάθε αντιστοιχία ανατολικής-δυτικής μουσικής. Προς Θεού μην πιαστούμε απ’ αυτόν τον όρο και χαθούμε…
Κάποια παραδείγματα που προσφέρουν οι Γ. Λεμπέσης -Θ. Τζινέλλης:
• ο δρόμος Ρε Χιτζάζ θέλει ως μεάνι (ένα σύντομο πέρασμα, λίγες νότες) το Σολ Χουζάμ.
• Ο δρόμος Ρε Σαμπάχ θέλει ως μεάνι το Λα Σαμπάχ,
Τι γίνεται με τους άλλους δρόμους;
Η θεωρία της ανατολικής μουσικής κάνει λόγο, αλλά από τη δική της σκοπιά. Η δυτικο-ανατολική Ελλάδα, μετουσίωσε όλα αυτά και τα προσάρμωσε στις δικές της απαιτήσεις, προφέροντάς μας έναν εξαιρετικό μουσικό πλούτο και μια ευαισθησία που κινδυνεύουν να χαθούν
Αυτά ψάχνω…
Ευχαριστώ
η λέξη που μπορώ να σκεφτώ ως προσωρινό χρώμα διαφορετικού τρόπου είναι το çesni, δηλαδή μια προσωρινή “μετατροπία”. Γεύση λοιπόν, όπως λένε οι Τούρκοι, χωρίς να εδραιωθεί το ξενο χρώμα.
Τώρα: Να βοηθήσω έτσι όπως τα γράφεις, δεν μπορώ. Οι ονομασίες των δρόμων είναι ήδη χαλασμένο τηλέφωνο απο τα Τούρκικα μακάμια, ρίχνουμε τωρα και έναν όρο που ακούγεται κάπως Βυζαντινός. Θα μπλέξουμε τα μπούτια μας.
Το φαινόμενο που αναζητάς συναντάται πολύ σε όλο το Τούρκικο μακάμ και καλύτερος τρόπος να το μάθεις είναι το ιδιο το ρεπερτόριο.
Αν πχ δεις 10 κομμάτια ουσσακ να κανουν ραστ συμπεραίνεις οτι είναι στη συμπεριφορά του συγκεκριμένου τρόπου…
Α, οκέι, κατάλαβα. Ευχαριστώ.
Και μιλάμε για λαϊκούς δρόμους ή για κλασικό μακάμ; Για το μακάμ νομίζω τα εκθέτει ο Μαυροειδής στην ενότητα του κάθε συγκεκριμένου μακαμιού.
Στους λαϊκούς δρόμους συμβαίνει το εξής ιδιαίτερο, που δυσκολεύει να δοθεί μια ευσύνοπτη απάντηση (όπως και για άλλα παρόμοια ερωτήματα, π.χ. εναρμόνισης):
Τους λαϊκούς δρόμους και τη διαχείρισή τους τους ξέρουμε από τότε που υπάρχει δισκογραφία. Αρχές 20ού αιώνα. Δεν είναι πολύς καιρός. Πρόκειται όμως για μια μουσική που εξελίσσεται πολύ γρήγορα. Δεν έχει την αυτάρεσκη μονολιθικότητα ορισμένων άλλων, πιο συντηρητικών παραδόσεων, για τις οποίες το «όπως οι παλιοί» αποτελεί αυταξία. Έτσι, από τους Σμυρνιούς μέχρι τους Πειραιώτες, από τους προβαμβακαρικούς μέχρι τον Βαμβακάρη, μέχρι τον Παπαϊωάννού, μέχρι τον Τσιτσάνη, μέχρι τον Χιώτη κλπ. όλη την ώρα εισάγονται καινοτομίες, που πολλές πιάνουν και γίνονται «παράδοση» για τους επόμενους. Μιλάμε τώρα για μουσικούς που συνυπήρξαν, και που μπορεί να είχαν ελάχιστες δεκαετίες διαφορά ηλικίας.
Το να βγει μια γενική θεωρητική περιγραφή της λαϊκής μουσικής θα ήταν ενδιαφέρον αίτημα, αλλά εξαιρετικά απαιτητικό.
Καλώς όρισες, ΜΠ.
Έχουμε ξανασυζητήσει για τον (ανύπαρκτο και κακοχωνεμένο) όρο “μεάνι”, που νομίζω μια και μοναδική φορά αναφέρθηκε από τον Λεμπέση στον Τζινέλλη. Η υπόλοιπη συζήτηση αναφέρεται στο μπέρδεμα με το παλιό και το νέο ζεϊμπέκικο (ζήτημα τέμπο πρώτα απ’όλα και όχι χτυπημάτων της κιθάρας).
Επίσης, “σχηματικά και λακωνικά” δεν γίνεται κουβέντα για μουσική, πόσο μάλλον για την κορύφωση της σύνθεσης ή του αυτοσχεδιασμού.
Ευχαριστώ alk για την απάντηση.
Συμφωνώ. Πλούτος μέγας τα μακάμ και η ακρόαση των συνθέσεων και ταξίμ αποτελούν υψηλού επιπέδου απόλαυση.
Εγώ όμως ψάχνω πώς αυτό προσαρμόσθηκε από την παράδοση σε ελληνική γεύση.
Δηλαδή υπάρχουν τροπικά παραδείγματα που δεν ακολουθούν την θεωρία του Μακαμ;
Ε ναι, δεν είναι όλη η λαϊκή / παραδοσιακή μουσική μας μακάμ αυτούσιο. Η κυριότερη διαφορά είναι ότι οι παραδοσιακοί αλλά και οι ρεμπέτικοι σκοποί είναι απλοί, σύντομοι, χωρίς μεγάλο περιθώριο να ξεδιπλώσουν όλες τις ιδιαιτερότητες του καθενός από τα εκατοντάδες μακάμια της οθωμανικής μουσικής. Πολύ σημαντικό ποσοστό δημοτικών μελωδιών έχει έκταση όχι πάνω από μια 5η ή 6η.
Κι ύστερα: έχουμε τρόπους πεντατονικούς. Έχουμε μελωδίες λιγότερο κι από πεντατονικές. Έχουμε αρκετά συχνά τρόπους που κάθονται στο Σι (βαθμίδα σεγκιάχ) χωρίς όμως έλξη της υποκείμενης βαθμίδας. Έχουμε διάφορα τέτοια από δω κι από κει, μελωδίες δηλαδή που ένας μακαμίστας θα τις καταλάβαινε μεν αμέσως και εύκολα, αλλά που αν τις έγραφε ο ίδιος δε θα ήταν έτσι.
Επίσης, όσο περνάμε από τις αδέσποτες μελωδίες του μπουζουκιού στην επώνυμη δημιουργία των μπουζουξήδων, μετατοπίζεται το βάρος από την τροπικότητα στην αρμονία. Οπότε ατονούν κάποια χαρακτηριστικά των μακαμιών και ενισχύονται αντίστοιχα κάποια χαρακτηριστικά που προέρχονται από την αρμονία.
Μια αναφορά ξεκρέμαστη έχει ο Καλφόπουλος (βλ. Σχορέλη Δ’ τόμο, σελ. 385):
“Ποιος θα πει αργότερα στους νεώτερους τι θα πει δρόμος; Τι είναι ταξίμι; Τι είναι το μεάνι του;”
Επίσης στη διπλωματική του Δ. Παππά ΨΑΛΤΙΚΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ. ΤΑ ΨΑΛΤΟΤΡΑΓΟΥΔΑ ΩΣ ΤΑΥΤΟΤΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΝΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ. Η ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΣΧΕΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ (2022) στη σελ. 40 όσον αφορά τα οθωμανικά şarkı, επεξηγεί:
“Πρόκειται για µορφή τραγουδιού µε τέσσερις οίκους-µέρη, η οποία είναι βασισµένη σε µικρούς ρυθµούς. Συνήθως το ποίηµα που τραγουδιέται έχει τέσσερις στροφές, µία για κάθε οίκο. Ο πρώτος οίκος λέγεται ζεµίν (zemin), εκτελείται µε το βασικό µακάµ και αποτελεί την εισαγωγή του. Ο δεύτερος οίκος λέγεται νακαράτ (nakarat), όπου το µακάµ αλλάζει προς κάποιο συγγενικό µακάµ, όµως στο τέλος καταλήγει στις φωνές του βασικού µακάµ. Στον τρίτο οίκο, τον µεγιάν (miyân), το µακάµ επανέρχεται στην βασική του µορφή, γενικά όµως στις ψηλές φωνές του, δηλαδή απλώνεται στο πάνω µέρος της κλίµακας. Τέλος, στον τέταρτο οίκο τραγουδιέται η τέταρτη στροφή του ποιήµατος µε την µελωδία του πρώτου οίκου, δηλαδή του νακαράτ. Κανονικά, κάθε στροφή έχει τη δικιά της µελωδία. Συχνά όµως η δεύτερη και η τρίτη στροφή έχουν την ίδια µελωδία. Στο: Τσιαµούλης Χ. - Ερευνίδης Π., ΡΩΜΗΟΙ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
(17ος - 20ός αι.), Εκδόσεις Δόµος, Αθήνα 1998, σ. 294.”
στο κείμενο είδα τη λεξη miyân.
Τουρκικα τι σημαίνει?
Ευχαριστώ liga_rosa
Σκέπτομαι πως αν οι Γ. Σούλης, Ν. Σαραγούδας, Σ. Καλφόπουλος μπορούσαν να τα μεταδώσουν “σχηματικά και λακωνικά”, ίσως θα μπορούσε και κάποιος άλλος που να τα κατέχει σε βάθος, να μας τα δώσει σύντομα και λειτουργικά. Βέβαια απαραίτητη προϋπόθεση γι αυτό είναι η βιωματική γνώση τους.
Ας ελπίσουμε
Ευχαριστώ
Α! Meyan μάλλον. Λέξη που περιγράφει το αποκορύφωμα αυτοσχεδιασμού ή σύνθεσης
Παρά την κάποια αντίφαση (συνδυασμοί μακάμ ή επιστροφή στη βασική μορφή;), αυτή πρέπει να είναι η αρχική, κυριολεκτική σημασία του όρου. Νομίζω δε ότι η δομή «τέσσερις οίκοι + τεσλίμ/επωδός» είναι κλασική σε πολλές φόρμες της οθωμανικής μουσικής, όπως σε πολλές φόρμες της δυτικής κλασικής μουσικής ακολουθείται η δομή σονάτας, και όχι μόνο στην ίδια τη σονάτα.
Αλλά φαίνεται ότι έχει πάρει κι άλλη έννοια, της αλλαγής από το μακάμι όπου κυρίως βρισκόμαστε σε άλλο. Δεν ξέρω αν όντως υπάρχει αυτή η έννοια ή το είπε κάποιος κουτουρού και έκτοτε το επανέλαβαν και άλλοι, αλλά πάντως το τι ρωτάει ο @Mar_Pan έχει γίνει σαφές.
Κύριε Σπύρο, στο Karl Signell, Makam: Modal Practice In Turkish Art Music (1986) διαβάζω:
An important structural device is miyan ( midpoint ), at which a modulation is expected. The miyan is common to all these vocal forms , as well as to the instrumental taksim .
Ρωμηοί συνθέτες της Πολης, επίμετρο 4 , Οι Μορφές της κλασικής μουσικής της Κωνσταντινούπολης (Τσιαμούλη)
Στον δεύτερο οίκο το πεσρέφι περνάει σε ένα άλλο συγγενές μακάμ. Στον τρίτο οίκο που λέγεται μεγιάν οι τόνοι του μακάμ είναι αρκετά ψηλά, τις περισσότερες φορές είναι το πρώτο τετράχορδο του ήχου μια οκτάβα ψηλότερα
Άρα έχουμε ηδη μπλέξει τα πράγματα.
ο φίλος @Mar_Pan ανέφερε την λέξη Μεάνι η οποία δείχνει να είναι η λέξη Meyan. Αυτό που αναζητάει όμως είναι η λέξη Çesni, δηλαδή τον τρόπο που διακλαδώνονται μεταξύ τους Μακάμ ως μέρος κάποιας τυπικής τους συμπεριφοράς.
Μπορούμε να τον κατευθύνουμε;
Δύσκολο.
Υπάρχουν όμως κάποιοι άγραφοι κανόνες τους οποίους πιο άμεσα θα μάθουμε απο ρεπερτόριο.
Οτιδήποτε τραγούδι με παραπάνω απο 1 μακάμ μέσα, μας διδάσκει πιθανούς τρόπους μεταπήδησης μεταξύ τρόπων.
Το τί θα πει δρόμος, το ξέρουν φαντάζομαι όλοι σχεδόν οι νεότεροι. Το τί είναι ταξίμι, επίσης.
Για το «μεάνι»:
Στο λεξικό μου, meyan σημαίνει μεσοδιάστημα, μέση, τρόπος και υπάρχει και το παράγωγο meyanci = μεσάζων.
Άρα, σε ένα ταξίμι κάποιας όχι ιδιαίτερα μικρής διάρκειας, το «μεάνι» είναι ένα τμήμα του, κάπου ενδιάμεσα. Τόσο απλά.
Άλλη η σημασία μιας λέξης στην καθομιλουμένη, που θα την καταγράψει το λεξικό, άλλη η σημασία της στην ορολογία μιας συγκεκριμένης τέχνης ή επιστήμης, που θα καταγραφεί στα γλωσσάρια κλπ των ειδικών βιβλίων.