Η σκληρή δουλειά, η καθημερινή δουλειά είναι το πιο βασικό συστατικό επιτυχίας όχι μόνο στο να μάθει κανείς ένα όργανο αλλά σε όλους τους τομείς. Κάτι επίσης που παίζει μεγάλο ρόλο είναι η ηλικία που κάποιος θ’ αρχίσει. Φαίνεται ότι ο άνθρωπος αποχτά με το γνωστικό αντικείμενο μία άνεση, μια πιο φυσική επαφή όταν είναι μικρός. Αυτά τα συμπεράσματα είναι νομίζω επιβεβαιωμένα.
Τώρα το ταλέντο είναι μια άλλη υπόθεση. Και θέλει πολύ προσοχή γιατί είναι πολύ δύσκολα μετρήσιμο (αν είναι μετρήσιμο). Και αυτό πολύ απλά γιατί η επίδοση σε κάτι είναι συνάρτηση πολλών άλλων πραγμάτων που δεν έχουν σχέση με αυτό που λέμε έμφυτο ταλέντο. Για παράδειγμα, στο μουσικό όργανο έχει νομίζω σχέση με το τι μουσική ακουγε κάποιος όταν μικρός, πόσο μουσική ακουγε, αν ασχοληθηκε με άλλα πράγματα που βοηθάνε έμεσα στη μουσική, και η λίστα είναι ατελείωτη. Παρόλ’ αυτά, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπως ο Σοπέν, ο Μότζαρτ, ο Παγκανίνι, και σε εμάς ο Τσιτσάνης ή ο Μάρκος και ο Χιώτης, όπου αυτό το μυστήριο πράγμα που λέγεται ταλέντο μας χαμογελάει αναιδέστατα και μας λέει πάνω κάτω ότι… “ότι και να κάνεις, αυτήν την κορυφή δε θα μπορέσεις να την πιασεις ποτέ όσο και να δουλέψεις”…
Αφήνοντας λοιπόν το ταλέντο θα ήθελα να πω για το πάθος. Έχω την εντύπωση ότι το πάθος, η λαχτάρα να πιάσεις το όργανο, ο έρωτας για τα πλήκτρα ή τις χορδές είναι η κινητήρια δύναμη για να πιάσεις τις απαιτούμενες ώρες πτήσεις που χρειάζονται για να γίνεις δεξιοτέχνης. Νομίζω ότι το πάθος έχει δύο πλευρές. Μία αλτρουιστική που έχει σχέση με την αγάπη για την τέχνη και την ανάγκη να τη μεταφερει κανείς στους άλλους, και μία ναρκισσιστική, όπου ο καλλιτέχνης επιβεβαιώνεται και υπάρχει μέσα από την αποδοχή των άλλων. Οταν η ανάγκη για επιβεβαίωση ή η περιέργεια και η αγάπη για την τέχνη μειώνεται για διάφορους λόγους ή πολύ απλά η καθημερινή ζωή δεν του το επιτρέπει (παιδιά, δουλειά, ελλειψη χρόνου), δε μπορεί κάποιος να συνεχίζει να δουλεύει τις απαιτούμενες ώρες.
Οι επαγγελματίες αυτό το καλό έχουν. Οπως είναι η δουλειά τους, και τις ώρες πτήσεις καλύπτουν, και το πάθος πολύ συχνά αυτοτροφοδοτείται στο πάλκο ή με τις συζητήσεις με άλλους μουσικους.
Υστερα από όλα αυτά, θα ήθελα να καταλήξω ότι το ταλέντο, υπάρχει δεν υπάρχει, είτε ως έννοια, είτε σε κάποιον, λίγη σημασία έχει, αφού ερχεται τελικά για τη συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού τελευταίο στη λίστα των πραγμάτων που χρειάζονται για ένα μουσικό. Αν αφαιρέσουμε το πάθος και τη δουλειά, πολλοί μουσικοί που θαυμάζουμε και αγαπάμε δεν μπορούν να υφίστανται όπως τους ξέρουμε.