Χρειάστηκε σήμερα να χρησιμοποιήσω το δημοφιλέστατο (και πληρέστατο!!) αρχείο “Ρεμπέτικο γλωσσάρι”. Ψάχνοντας για το λήμμα που μ΄ ενδιέφερε, έπεσα κατά τύχην στο (κοντινό) λήμμα “καλντερίμι”, οπότε δράττομαι της ευκαιρίας αυτής για να σχολιάσω σχετικά με την επεξήγηση που δίνουμε.
Λέει, λοιπόν, η πρώτη ( και πρωταρχική) ερμηνεία: Λιθόστρωτος δρόμος, συνήθως στενός, με ακανόνιστες στο σχήμα και τη μορφή πέτρες ή πλάκες. Ναι, συμφωνώ, αλλά μόνο για καλντερίμια σε αρυμοτόμητους, παραδοσιακά χτισμένους οικισμούς ορεινών στεριανών αλλά και νησιώτικων κοινοτήτων. Υπάρχουν όμως (ακριβέστερα, υπήρχαν, γιατί στην συντριπτική τους πλειοψηφία τα έχει αντικαταστήσει άσφαλτος εδώ και μπόλικες δεκαετίες) και καλντερίμια αστικά, σε μεγάλες πόλεις, ελληνικές αλλά και δυτικοευρωπαϊκές, όπου ο δρόμος δεν είναι καθόλου στενός, οι δε πέτρες καθόλου ακανόνιστες. Τέτοια καλντερίμια, όπως π.χ. εκείνο που εύστοχα μνημονεύεται από τα Κόκκινα φανάρια, έτυχε (λόγω ηλικίας!..) να τα έχω ζήσει κι εγώ στον Πειραιά, στο λιμάνι, όταν παιδάκι μικρό πήγαινα με την οικογένειά μου να μπώ στο καραβάκι για την Αίγινα. Ομολογώ, η εμπειρία μου αυτή δεν συγκρίνεται καθόλου, μα καθόλου, με εκείνες των άμοιρων κοριτσιών που “έκαναν καλντερίμι” το βράδυ (όταν εμένα με είχαν υποχρεώσει να πάω για ύπνο), στον ίδιο λιμανίσιο δρόμο (Ακτή Τζελέπη, Ακτή Μιαούλη κλπ.), όμως αν κάποια από αυτές τις (τότε) κοπέλες ζη ακόμα και ρωτηθεί, τα ίδια ημικυκλικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα θα είχε στο νού της συγκρατήσει όπως κι εγώ, βλέποντας τις αριστοτεχνικά τοποθετημένες κυβικές πέτρες του οδοστρώματος. Και δεν ήταν μόνο ο Πειραιάς, και στη Θεσσαλονίκη (κάποια χρόνια αργότερα) ξαναείδα το ωραίο μοτίβο των ημικυκλίων, που αργότερα ξανασυνάντησα στο Μόναχο και σε άλλες δυτικοευρωπαϊκές πόλεις.
Να επισημάνω, βέβαια, ότι η διάσταση που δίνεται στην επεξήγηση Νο 2 (προσπάθειες πόρνης, πελάτες κλπ.) δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί παρά μόνο σε αστικό, όχι στεριανό ή νησιώτικο παραδοσιακό περιβάλλον…
Έχεις δίκιο, Νίκο, τα πιο σύγχρονα καλντερίμια είναι πλέον στρωμένα με κατεργασμένες πέτρες ή πλάκες και όχι στενά, οπότε θα διορθωθεί και το λήμμα.
Έχω την εντύπωση πως καλντερίμια που υπήρχαν σε νησιώτικους οικισμούς (π.χ. Λέσβο) και σε ορεινούς (π.χ. Ήπειρο) είναι καλοδιατηρημένα και μάλιστα - σε μερικές περιπτώσεις - επεκτείνονται, ακόμα και με διαφορετικά υλικά από τα πρωταρχικά.
Σωστά, Ελένη, μόνο που στην (προοδευτική!!!) Ελλάδα του ΄50 τα καταργήσαμε, τα σύγχρονα αστικά καλντερίμια, ως «κατάλοιπα Τουρκοκρατίας», τρομάρα μας… Θα καταργούσαμε (οι επί μέρους δήμαρχοι δηλαδή) και τα καλντερίμια ορεινών και νησιώτικων κοινοτήτων, στρώνοντας μοντέρνο μπετουδάκι στη θέση τους, αλλά κάποια γλύτωσαν και σήμερα τα «επανανακαλύπτουμε», γιατί κι εγώ ακούω ότι πλέον, ευτυχώς, σε πολλά μέρη γίνονται σωστές «σωστικές επεμβάσεις» στα παλιά καλντερίμια και επαναφέρονται όπου είχαν αντικατασταθεί από μπετόν ή μπετόσκαλες.
στο χωριο μοου υπαρχοουν ακομα τα καλντεριμια απο γρανιτολιθους παραληλογραμου σχηματος που ειχαν αντικαταστησει τις ακανονιστες λευκες πετρες σαν αυγα…παρολαυτα υπαρχουν ακομα αυλες με το παλιο καλντεριμι! σε λιγο θα βγαλω φωτο να δειτε την διαφορα!!
εδω ειναι το καλντεριμι με γρανιτι…το αλλο π ειπα δυστυχως επειδη δεν κατοικειται το σπιτι π ειναι με πετρα εχει γεμισει χορτα κ δεν φαινεται!
Ε, ναι, έτσι θυμάμαι τους παλιούς κεντρικούς δρόμους μεγαλουπόλεων στην κεντρική Ευρώπη (ε, ΄ντάξ’, λιγάκι πιο περιποιημένη εμφάνιση… 
).
Εμείς στο χωριό μου τα λέμε ντουσεμέδες, όχι καλντερίμια.
Το 90% των δρόμων μέσα στο χωριό είναι έτσι. Είτε φαρδιοί, είτε στενοί, είτε με σκαλοπάτια, είτε ευθείες.
(μάλλον βγήκα εκτός θέματος ε; )
Εγώ πρώτος βγήκα εκτός θέματος, Αλέξανδρε, αφ’ ης στιγμής άνοιξα συζήτηση για κάτι όχι μόνο εκτός ρεμπέτικου, αλλά εκτός μουσικής γενικά… Όμως, όπως άνθρωπος ουκ επ’ άρτωι μόνωι ζήσεται, και ρεμπετόφιλοι ουκ επί ρεμπετίκωι μόνωι ζήσονται!
Κυριε ΝΙκο δεν εχετε βγει εκτος θεματος…ειναι καποοια παραματα να θυμουνται οι παλιοι και να μαθαινουν οι νεοι…οπως κ τα τραγουδια…ολα φερνουν αναμνησεις!
Μ`αυτούς τους κυβόλιθους, όπως τους λέω και εννοώ πέτρες σχήματος παραλληλόγραμμου, ήταν στρωμένη η Αγίου Δημητρίου, Απ.Παύλου και σχεδόν όλοι οι δρόμοι της Σαλονίκης τον παλιό εκείνο τον καιρό και τους λέγαμε καλντερίμια, ενώ δεν ήταν στην ουσία… Αλλά και να ήταν, κρατούσαν μια γραφική άποψη, έναν χαρακτήρα σαν δρόμοι… Πλέον, καμμένη γη…
Άιντε να περπατήσεις με δωδεκάποντο εδώ πάνω και να ξαπλωθείς κάτω σαν μικρή Τερέζα…
Νομίζω πως άλλη η έννοια του καλντεριμιού και άλλη του πεζόδρομου που πολλές φορές συγχέεται.
Το καλντερίμι έχει να κάνει κυρίως με το ακανόνιστο ή έστω ελαφρά ακανόνιστο σχήμα πέτρας και συνδέεται κυρίως με παλαιότερα χρόνια.
Οι σημερινοί ίδιοι αισθητικής κυβόλιθοι εκ Κίνας κλπ που στρώνονται οι δρόμοι σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας είναι απλά πεζόδρομοι και όχι καλντερίμια.
Οι δρόμοι του Παρισιού μέχρι το 68’ ήταν στρωμένοι με πέτρες που στην εξέγερση ξηλώθηκαν και έγιναν πυρομαχικά. Από τότε πλάκωσε η άσφαλτος για περισσότερη …“ασφάλεια”.
Το θέμα άπτεται κυρίως στην ιστορία της αρχιτεκτονικής νομίζω αλλά δεν πειράζει…
υγ. Δεν γνώριζα ότι στους χώρους της “μαγκιας” ο όρος καλντερίμι σήμαινε όταν η πόρνη έβγαινε και έψαχνε για δουλειά.
Το γκούγκλ (δεν έχω εδώ το λεξικό μου) μεταφράζει το kaldırım ως πεζοδρόμιο . Έχει όμως και το λήμμα kaldırım mühendisi που μεταφράζει ως μηχανικός πλακόστρωσης . Άρα, το καλντερίμι μάλλον υπονοεί το πλακόστρωτο πεζοδρόμιο, όπου ο δρόμος θα μπορούσε είτε να είναι άσφαλτος είτε χώμα, σε παλαιότερες εποχές. Στα χωριά μας πάντως, ιδίως στα ορεινά που διαθέτουν άφθονη πέτρα, ο δρόμος, που είναι ένας και για τους πεζούς και για τα ζώα, πλακοστρώνεται όχι με πλάκες, που τα ζώα θα γλύστραγαν απάνω τους όταν υπάρχει κλίση μεγάλη, αλλά με τις γνωστές ακανόνιστες πέτρες.
Κι εγώ, Βλαδίμηρε, δεν γνωρίζω την παραμικρή αναφορά της λέξης καλντερίμι ως χώρου αναζήτησης πελατών από εκδιδόμενες γυναίκες, εκτός από τη γνωστή φράση “Του λιμανιού το καλντερίμι όσοι δεν ζήσανε” που ενσωματώθηκε σε τραγούδι του θεατρικού / κινηματογραφικού έργου “Τα κόκκινα φανάρια” που γράφτηκε μιαν εποχή όπου οι μάγκες, όπως και η “δική τους γλώσσα” είχαν αρχίσει να σπανίζουν αρκετά… Πιθανότατα ο στιχουργός θυμόταν, και αυτός, τα παλιά καλντερίμια στους δρόμους του λιμανιού στον Πειραιά. Να σημειώσω όμως ότι η έκφραση “κάνω πεζοδρόμιο” είναι πασίγνωστη και εκτός ¨μάγκικου κυκλώματος".
Μετάφραση από τα γαλλικά, νομίζω. Trottoir, το πεζοδρόμιο (κυριολεκτικά) και το «πεζοδρόμιο» (κάνω πεζοδρόμιο). Από κει και η τροτέζα.
Το καλντερίμι το συναντάμε στο τραγούδι “Σαν πουλί πετώ” του Αχ. Μαντζίρη
«…με τη γκόμενα στο πλάι σαν πουλί πετώ
όσα βγάζει καλντερίμι τα ‘χω στο λεπτό…»
Ως καλντερίμι εννοούμε ένα λιθόστρωτο δρομάκι στρωμένο με ακατέργαστες μικρές πέτρες /δρόμο στενό και ανηφορικό, λιθόστρωτο.
Εδώ όμως έχουμε την έκφραση: «όσα βγάζει καλντερίμι» η οποία παραπέμπει και στην εδώ συζήτηση. Πώς να το διευκρινίσουμε;
Μια ιδέα:
“όσα βγάζει καλντερίμι”: η αναζήτηση στο δρόμο (στο καλντερίμι) πελάτη στον οποίο προσφέρεται έρωτας επί χρήμασι.
Πού το βρήκες, Ελένη μου, το τραγουδάκι αυτό; Ούτε στο γτ είναι, ούτε στο σήλαμπς, ούτε στο στίχοι ινφο…. Είναι σίγουρα ρεμπέτικο; Δεν τον ξέρω τον κ. Αχ. Ματζίρη, την κόρη του ξέρω γιατί φλερτάραμε στην Ύδρα τη δεκαετία ΄60….
Άγνωστο πότε ακριβώς το έγραψε, επί 20 χρόνια συνέθετε τραγούδια, δισκογραφήθηκε πάντως το 1983.
Ας μην το εντάξουμε στο γλωσσάρι, δεν είναι αυστηρά ρεμπέτικο.
Ας μείνει η συζήτηση για όποιον αναζητήσει πληροφορίες για τις λέξεις που ακούγονται.
Ο θεός ας τους κάνει ρεμπέτες, αν τα καταφέρει…
(ανφάν γκατέ δεν ξέρω αν είναι, αλλά έχουν και μπουζούκια και μια κυρία μαζί, που γουστάρει… )