Ο τραουϊστής!
Τα ακραιφνή καλύμνικα είναι δύσκολα κατανοητά. Καρτζά μ’ απαρηόρητη, παρηορού μονάση. Αλλά τελευταία φορά που πήγα, τόσο βαριά μιλούσαν μόνο υπέργηροι χωρίς γότζα (δόντια), οπότε ακόμη πιο δυσνόητα!
1 «Μου αρέσει»
Μου έλεγε ένας φίλος απ’ τη Σέριφο για τον παππού του, που ήφυε ναπ’ το νησί νωρίς κι ηπήε στην Αλεξάντρα. Γέρος σχεδόν, μετά από δεκαετίες, ξαναήρυσε. Εν τον καταλάβαιναν οι ντόπιοι, γιατί εκεί στα ξένα είχε κρατήσει τη λαλιά που ήξερε πριν φύει, ενώ εκείνοι άκουαν ΕΙΡ στο ραδιόφωνό τους…
1 «Μου αρέσει»
Το Νοέμβριο του 2016 γινόταν μια συζήτηση εδώ με τα κυπριακά και την Ουνέσκο. Σε ένα βίντεο που αναρτήθηκε σε εκείνη τη συζήτηση υπήρχε ο σκοπός του μπάρμπα Θοδωρή με άλλα λόγια (στο 19:08 του βιντεο).
(τότε είχα την αίσθηση ότι το είχα ακούσει σε μια πολίτικου ύφους πρόσφατη εκτέλεση αλλά δεν θυμόμουν. Είναι αυτή που βάζει εδώ ο pepe. Ησύχασα τώρα, 5.5. χρόνια μετά)
Νίκο Π., πού να τρέχεις στην Κάλυμνο; Είναι μακριά. Τρείς ώρες από τον Πειραιά με το συμβατικό είναι τα Θερμιά. Δεν ξέρω βέβαια αν ικανοποιούνται τα στάνταρντ σου αλλά εμένα μου αρέσει το όλο σκηνικό. Στην αρχή λένε και χορεύουνε το «Θ’ αφήσω γένια και μαλλιά» και μετά το εν λόγω. Εν τω μεταξύ, για τσάκισμα, αντί για “μπάρμπα Θοδωρή”, λένε «Αντριάννα μου». Μπορεί να είναι η Αντριάννα τού άλλου τραγουδιού. Αυτή, καλέ, από το Βατραχονήσι…
που τη “βοηθούν” στην πλύση…
και που για ελόου της ε μπάω πια στη μάνα μου.
Χαχα! Βρίσκω και δικό μου εμβριθές σχόλιο:
΄Κι όμως, τον μπάρμπα Θοδωρή της Καλύμνου τον ήξερα άριστα. Και τώρα να το άκουγα το κυπραίικο, μπορεί να μην έκανα την ταύτιση.
Οι Πολίτες (ο Μπαραμπούτης δηλαδή) και ακόμα περισσότερο οι Θερμιώτες παίζουν τον σκοπό όπως οι Αθηναίοι. Οι Λεροκαλύμνιοι τον διαφοροποιούν αρκετά, αλλά από το τσάκισμα καταλαβαίνεις ότι είναι ο ίδιος. Η Κυπραία τον διαφοροποιεί προς άλλη κατεύθυνση, και χωρίς το τσάκισμα.
Στην Αντριάνα δεν υπάρχει τέτοιος στίχος, «Αντριάνα μου / δεν πάω πια στη μάνα μου», ούτε και θα μπορούσε γιατί δεν ταιριάζουν τέτοιες συλλαβές στον σκοπό. Ωστόσο το κύριο μέρος του αθηναϊκού μπάρμπα Θοδωρή (δηλαδή όχι το τσάκισμα, το υπόλοιπο) θυμίζει αρκετά την Αντριάνα. Δικαιολογείται ένας συμφυρμός. Οπότε ναι, γιατί όχι; αυτήν θα εννοούν! 
Παρεμπιπτόντως, τέτοιο μέτρο, «μπάρμπα Θοδωρή / γιατί μας κάνεις τον βαρύ», «Αντριάνα μου / δεν πάω πια στη μάνα μου» κλπ. ταιριάζει σε λίγους σκοπούς. Ο μόνος άλλος που έχω υπόψη μου είναι το Θαλασσάκι: «Θαλασσάκι μου / και φέρε το παιδάκι μου».
Κάπου κυκλοφορεί και μια άλλη ηχογράφηση, όχι λεροκαλύμνικη, σαφώς όχι αθηναιοκανταδόρικη, ίσως και πάλι πολίτικη αλλά δεν κόβω τον λαιμό μου, με κάτι άκρως εντυπωσιακές μελωδικές παραλλαγές στο τσάκισμα. Το ‘χω μες στ’ αφτιά μου αλλά δε θυμάμαι στοιχεία…
Εδώ ταιριάζει και «τα μελιτζανιά/να μην τα βάλεις πια» (με έξι συλλαβές το β ημιστίχιο, βέβαια, αλλά τού προσθέτουμε δύο άμα θέμε) που φοριέται σε διάφορους σκοπούς. Από το «εμένα μου το είπανε» μέχρι τον «Καπετανάκη» (εμείς το ‘χουμε χώσει (και) στην Πασαλιμανιώτισσα).
Στον Μπάρμπα Θοδωρή έχω ακούσει να λένε (μπορεί να είναι και σε κανένα από τα σημερινά βίντεο):
Τα μελιτζανιά / να μην τα ξαναβάλεις πια
όπως και
Μες στα πετρωτά / μια χρυσοπέρδικα πετά,
Μες στην άμαξα / σ’ είδα, μικρή, κι εθάμαξα
και άλλες παρόμοιες παραλλαγές με δύο πρόσθετες συλλαβές στο δεύτερο, ή απλώς να κοτσάρουν ένα «καλέ».
Χωρίς να έχω σκοπό να χαλάσω το νήμα …
Το 2015 στη Κάλυμνο είχε ηχογραφηθεί αυτό:
Επομένως θα πρότεινα να παραμείνετε στην Αθήνα για λίγο ακόμα 
1 «Μου αρέσει»
Το τραγούδι που μπαίνει γύρω στο 0:40 (όπου αποκλείεται να έφτασε ο Νίκος!) είναι καλύμνικο! Οπότε υποθέτω ότι και στα λεπτά που ούτε εγώ έφτασα συνεχίζεται το τοπικό ρεπερτόριο, σ’ αυτή τη μασκαρεμένη μορφή.
Περί το 2005, στον όρμο των Αργινώντων είχα ζήσει πολλές εξωπραγματικές εμπειρίες αληθινού γλεντιού, όχι μόνο παραδοσιακού και μερακλήδικου αλλά και ζεστού, αγαπητικού. Μεταξύ των συνήθων πρωταγωνιστών ήταν ένας γερομερακλής, ο μακαρίτης Αντώνης Β., φωνάρα και μαέστρος στις μαντινάδες αλλά και στην απόδοσή τους, και παλαίμαχος τσαμπουνιέρης. Το κατά κόσμον επάγγελμά του όμως ήταν ιδιοκτήτης κέντρου, το οποίο τρεις-τέσσερις φορές τη βδομάδα μάς κέρναγε άλλες εξωπραγματικές -κι όμως, φευ, πραγματικότατες…- βραδιές με μουσική σαν του βιντέου του alko, με άπειρα ντεσιμπέλια, που από το στρατηγικό σημείο όπου ήταν χτισμένο το μαγαζί κάλυπταν όλο τον όρμο. Φαντάζεστε βέβαια ότι στο λάιβ είναι πολύ χειρότερα από την ηχογράφηση, χώρια που δεν έχει ούτε βόλιουμ να χαμηλώσεις ούτε στοπ.
Η τρέχουσα κατάσταση, όσο μπορώ να αντιληφθώ γιατί έχω και χρόνια να πάω, είναι ότι ένας βασικός πυρήνας από καμιά εικοσαριά χαρακτηριστικά καλύμνικα κομμάτια και σκοπούς παραμένει αγαπητός και σε πλήρη χρήση στο νησί, κυρίως με βιολιά και λαούτα, με παίξιμο λίγο πιο φλατ από αυτό του #194 αλλά και πάλι αναγνωρίσιμα καλύμνικο. Εκτός από οργανικό ίσσο και σούστα, τα υπόλοιπα είναι μερικά από τα πιο εύθυμα και εύκολα συρτά, καλαματιανά και τραγουδιστούς ίσσους, και από λοιπό ρεπερτόριο ίσως μόνο το Μέρα μέρωσε. Τα υπόλοιπα -πιο σπάνιοι σκοποί, όλα τα καθιστικά, η τέχνη να διαχειρίζεσαι το γλέντι ο ίδιος αντί να το αναθέτεις στον τραγουδιστή, ο πλούτος μαντινάδων και τσακισμάτων, η ευστοχία στην επιλογή τους ώστε να γίνεται διάλογος ή στην αυτοσχέδια σύνταξη καινούργιων, η άλλη τέχνη να κάνεις τον σκοπό δικό σου και να τον δουλεύεις διαφορετικά από τον διπλανό σου- όλα αυτά τα κραταγαν αρκετοί μεν, αλλά όλο ηλικιωμένοι, και από κοντά μια μικρή δράκα ρομαντικών σε νεαρότερες ηλικίες.
Σ’ αυτούς τους ρομαντικούς ανήκει η παρέα του παραπάνω βιντέου. Συμβαίνει οι ίδιοι να είναι και οργανοπαίχτες (και ο Χούλης που τραγουδάει αλλά εδώ δεν παίζει: τσαμπουνιέρης, ο μοναδικός τότε που να μην ήταν γέρος - θαρρώ πως έκτοτε βγήκαν και μερικοί ακόμα καινούργιοι), οπότε αντιστοίχως κρατάνε και τους ιδιωματισμούς του ντόπιου παιξίματος. Νομίζω ότι η ηχογράφηση πρέπει να έγινε στην Αμερική. Σίγουρα εκεί μένει ο Παναγιώτης (λαούτο, που δεν είναι Καλύμνιος αλλά είναι από το Τάρπον Σπρινγκς, 4η γενιά μετανάστης, έχουμε ξαναμιλήσει πολλές φορές γι’ αυτόν), νομίζω και ο Κάππας (βιολί), ενώ και ο Χούλλης, μόνιμος κάτοικος Καλύμνου παλιότερα, ή μετεγκαταστάθηκε «μέσα» (έτσι λένε την Αμερική) ή πηγαινόρχεται.
Κατά τα άλλα υπήρχε βέβαια λαϊκό, σκυλάδικο και σκυλονησιώτικο, αλλά η βασική μουσική μάστιγα ήταν το σκυλοκρητικό, τόσο από Κρητικούς που αλωνίζουν τα 12νησα γιατί στην Κρήτη δεν…, όσο και από Καλύμνιους που μαθαίνουν μια κακή μίμηση αυτής της κακής εκδοχής του κρητικού.
Στην τοπική τηλεόραση και στο ΥΤ υπάρχει ένας Σδρέγας που τρέχει να περισώσει ό,τι έχει απομείνει στο νησί, κι έχει ανεβάσει μερικά καλά βιντεάκια. Θα πρότεινα, σ’ όποιον άρεσε το στιλ, να αναζητήσει, εκτός από τους ίδιους αυτούς τρεις, τον Θοδωρή Χαλιπίλια (τραγούδι-λαούτο), και τον Μανώλη Φράγκο (βιολί). Φυσικά τρομερό βιολί είναι και ο Κίκιλης, αλλά απ’ όσο έχω αντιληφθεί παίζει πιο πολύ σε παραστάσεις και λιγότερο σε γλέντια. Και υπάρχουν και μερικοί ακόμη.
Ε, μου το χαλάσατε τώρα… ο Αλέξανδρος κυρίως (έφτασα στο τραγούδι, έφτασα!) αλλά και ο Περικλής με τις εμπειρίες του τις πολύτιμες! Και πάνω που είχα αρχίσει να ψάχνω για αγοραστή, να δώσω το σπίτι της Αθήνας….
Ναι, το ενδιαφέρον είναι ότι για την κανταδοποίηση η συνοδεία διατηρεί μεν το ρυθμό των 7/8 αλλά παιγμένα σαν χαμπανέρα.
Βιτάλης και Βιδάλης είναι εναλλακτικές γραφές του ίδιου ονόματος;
Τα αρμόνια με ρυθμούς με κάνουν να νοσταλγώ τις λαϊκές ορχήστρες της παιδικής μου ηλικίας που τουλάχιστο είχαν πραγματικό ντράμερ
Στην πολίτικη ηχογράφηση του #195 κάνουν και το άλλο:
- Πρόβαλε να ιδείς / κορμί που τυραννείς
- Πάπια του γιαλού / μην αγαπάς αλλού
Ούτε «καλέ», ούτε δύο κανονικές έξτρα συλλαβές, απλώς παρατείνουν την τελευταία συλλαβή του πρώτου στίχου. Λιγάκι ζαβολιά, αλλά ποιος θα το προσέξει…
Κάποια εποχή, αλλά δεν ξέρω αν ήταν τότε ή αργότερα, μεταπολεμικά, στο πλαίσιο της ελληνικής αστικής μόδας του ταγκό είχαν γραφτεί και εφτάσημα ταγκό. Όταν το πρωτοδιάβασα δυσπιστούσα, αλλά ανέφεραν ένα παράδειγμα που το βρήκα και το άκουσα, και όντως ήταν και εφτάσημο και ταγκό! (Με την ελληνική έννοια του όρου, όχι τάνγκο.)
Φαίνεται ότι το εφτάρι είναι πολύ βαθια ριζωμένο στην ελληνική κουλτούρα. Ή στην ελλαδική ίσως ακριβέστερα, γιατί η Κυπραία που λέγαμε παραπάνω (#199) δεν το καταφέρνει.
Το εν λόγω βιβλίο-ορόσημο τελικά μια χαρά το κατεβάζει κανείς από εκείνο το λινκ.
Και διαβάζω στον Πρόλογο ότι ο Καλομοίρης, σε μια ομιλία του του 1927, ανέφερε «ένα δημοτικό τραγούδι της Καρπάθου. Το τραγούδι αυτό που είνε γραμμένο επάνω σε μία από τις αγνότερες Αρχαίες Ελληνικές κλίμακες, την Αρχαία Δωρική, σήμερα σχεδόν άγνωστη στην ευρωπαϊκή μουσική και και σπανιώτατη και σ’ αυτή τη νεώτερη Ελληνική Δημοτική».
Ξέρει κανείς, που να έχει διαβάσει άλλα γραφτά του Καλομοίρη, σε ποιο τραγούδι μπορεί να αναφέρεται; Αφού του έκανε τόση εντύπωση, πιθανόν να το έχει μνημονεύσει και αλλού.
Θα πρέπει να είναι κάποιο που να δημοσιεύτηκε σε παρτιτούρα μέχρι το 1927. Όσο για τη Δωρική κλίμακα, δεν ξέρω τι μπορεί να ονόμαζαν τότε έτσι. Βλέπω στη Βικιπαίδεια ότι σήμερα ως αρχαίος Δώριος τρόπος (Dorian mode, χώρια από τον μεσαιωνικό και τον σύγχρονο) ορίζονται τρεις κλίμακες: μία εναρμόνιου γένους με τεταρτοτόνια που αποκλείεται εκ των πραγμάτων, μία χρωματικού που επίσης δεν την έχουμε στη μουσική μας, και μία διατονικού που είναι Κιουρδί, οπότε δεν ταιριάζει με την περιγραφή «σπανιώτατη».
Κάποιος που να ΄χει όρεξη, θα έπρεπε να ψάξει σε ολόκληρο το έργο του Καλομοίρη, μπας και εντοπίσει κάποιο κομμάτι βασισμένο σε δημοτικό τραγούδι, που να ταιριάζει κάπως στη σχετική περιγραφή. Ιδού, πεδίον δόξης λαμπρόν δι’ ενδιαφερομένους!..
Μα νομίζω ότι είχε και μουσικολογική παρουσία. Θα μπορούσε πιθανότατα να έχει κάνει μια ανακοίνωση ακριβώς μ’ αυτό το θέμα (μόνο του ή μεταξύ άλλων), απλώς λίγο αναλυτικότερα απ’ ό,τι το ανέφερε στην ομιλία: «Εντόπισα ένα τραγούδι από την Κάρπαθο, το τάδε, το οποίο…»
Δε χρειάζεται να ψάξει κανείς αν το χρησιμοποίησε ως βάση για δική του σύνθεση.
Πάντα υπάρχουν περισσότεροι από έναν δρόμοι, να φτάσεις εκεί που θές. Το δύσκολο είναι να μαντέψεις από πριν, ποιός από τους πιθανούς δρόμους θα είναι ο ευκολότερος.
Δεν τα καταφέρνει ειδικά επειδή είναι εφτάρι; Η γιατί ξέρει να τραγουδά μόνο α καπέλλα και δε μπορεί να ακολουθήσει το ρυθμό του λαούτου;
1 «Μου αρέσει»
Μα είναι προφανέστατο ότι η κοπέλα δεν ακούει το λαούτο, τραγουδάει χωρίς να το παρακολουθεί.