Ροδίτικη Λύρα - Δωδεκάνησα

[nikos_politis (Νίκος Πολίτης)]

Όχι, δεν ξέρω λεπτομέρειες από δωδεκανησιακή μουσική, σίγουρα όχι στο βαθμό που αυτές αναλύονται σε τούτο το θέμα. Αν καταλαβαίνω καλά από τα παραδείγματα, με τη λέξη “μελοποίηση” υπονοείς τον “εξευγενισμό” στο παίξιμο, προς την κατεύθυνση του εθισμένου στην ευρωπαϊκή πρακτική.

Όσο για τη διαφορά μεταξύ σούστας “για χορό” και σούστας “για ακρόαση”, εγώ δεν μπορώ να καταλάβω τις διαφορές της δοξαριάς, η μόνη διαφορά που είδα είναι το διαφορετικό τέμπο, γοργότερο στις ντόπιες ηχογραφήσεις. Δηλαδή, αν βρισκόταν ο Κυριάκος με μία παρέα σε κάποιο Μπωνιάτικο καφενεδάκι, ξέροντας φυσικά πολύ καλά ότι αν παίξει σούστα εδώ, πρέπει το τέμπο να γρηγορέψει, και του ζητούσαν να παίξει μία σούστα, δεν θα τη χόρευαν μόνο και μόνο επειδή το δοξάρι του δεν έχει κουδούνια που να τονίζουν τη ρυθμική αγωγή, αλλά και να είχε, δεν θα μπορούσε να τα κάνει να ηχήσουν; ή, δεν θα του ζήταγαν καθόλου να παίξει κάτι τοπικό;

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

Όταν κάποιος μαθαίνει βιολί, φτάνει σε ένα σημείο που πρέπει να διαλέξει ανάμεσα σε κλασσικό και παραδοσιακό βιολί. Παλαιότερα στα πανηγύρια που δεν είχαν μικρόφωνα, τα όργανα βρίσκονταν στο κέντρο του χορού και έπαιζαν όσο πιο δυνατά γίνεται. Αυτός όμως ο χειρισμός έδινε άλλο ήχο, έτσι έχουμε το βιολί του γκουβέντα που έπαιζε mezzopiano, δηλαδή μέτρια προς απαλά, και μετά την ηχογράφηση του Ισκά, που παίζει fortissisimo(πολύ δυνατά).
απλοποιημένα, αν ο Γκουβέντας ήταν στην Έμπωνα και έπαιζε βιολί, θα χόρευαν και θα αναγνώριζαν τη δεξιοτεχνία του. Άλλα ένα βιολί η μια λύρα στο χορό, πρέπει να ξέρει να παίζει με τα σωστά ‘ισχυρά’, να ξέρει να κάνει τσακίσματα. Οπότε φτάνουμε στο συμπέρασμα, οτι για να παίζεις σούστα είτε Ροδίτικη, είτε καρπάθικη είτε χαλκητικη κλπ, πρέπει να βρίσκεσαι στο χώρο και να δοκιμάζεις στη πράξη κάθε φορά που στήνεται χορός, η να έχεις το απίστευτο μεράκι να βάζεις στα ακουστικά σου ηχογραφήσεις και να παίζεις ταυτόχρονα μέχρι να το “πιάσεις”. Πρόκειται για μια σύνδεση χορού και μουσικής, που έχει χαθεί από τα περισσότερα μέρη. Στην Όλυμπο Καρπαθου ο καλός οργανοπαίχτης, παίζει συγκεκριμένα μοτίβα ανάλογα με τη φιγούρα του κάβου(πρωτοχορευτη). Το ίδιο και ο Κλαδάκης.

[pepe]

@Νίκος Τζέλλος

Παλαιότερα στα πανηγύρια που δεν είχαν μικρόφωνα, τα όργανα βρίσκονταν στο κέντρο του χορού και έπαιζαν όσο πιο δυνατά γίνεται.
[…]
Πρόκειται για μια σύνδεση χορού και μουσικής, που έχει χαθεί από τα περισσότερα μέρη. Στην Όλυμπο Καρπαθου ο καλός οργανοπαίχτης, παίζει συγκεκριμένα μοτίβα ανάλογα με τη φιγούρα του κάβου(πρωτοχορευτη). Το ίδιο και ο Κλαδάκης.

Στην Όλυμπο όμως και το μεγαλύτερο πανηγύρι, με εκατοντάδες στον κύκλο του χορού, γίνεται χωρίς μικρόφωνα. Και να θες, δύσκολα τη χάνεις τη σύνδεση χορευτή - μουσικού. (Που και πάλι, οι γέροι Ολυμπίτες μουσικοί παραπονούνται ότι χάνεται αυτή η σχέση από τους νέους. Αλλά σίγουρα όχι όπως όταν παίζεις στο μικρόφωνο και απευθύνεσαι σε όλους -χορευτές και καθήμενους- και σε κανέναν…)

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

Εννοείται οτι χάνεται, αφού οι λυράρηδες μαθαίνουν πάνω χορό από παρτιτούρα και όχι με το αυτί. σίγουρα θα μάθεις και απο παρτιτούρα, αλλά κάθε μέτρο έχει μια σημασία. Δεν μπορεί ο τραγουδιστής να λέει μαντινάδες, και ο κάβος να κάνει φιγούρες μπροστά. Ο καθένας στη σειρά του. Επίσης στο αποκορύφωμα της τσαμπούνας(ΜΙ-ΡΕ-ΜΙ-ΡΕ-ΜΙ-ΡΕ-…-) ο κάβος πρέπει να κάνει τη φιγούρα του. Είναι να ξέρει να ακολουθεί ο τραγουδιστής τον χορευτή και ο χορευτής τον τραγουδιστή. Η σύνδεση δεν εχει να κανει με το μικροφωνο, ολο αυτο είναι μέρος μιας τελετουργίας, αυτό την κάνει τελετουργία. Αν η λύρα παίζει ότι θέλει και ο χορευτής κάνει φιγούρα όποτε θέλει τότε είναι απλά ενα πανηγύρι.

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

Καλησπέρα σας με το πάντα επίκαιρο θέμα της Δωδεκανησιακής λύρας! Και στη δική μας περίπτωση, της Ροδιτικης!

Μια σπάνια μορφή που δεν παίζεται από κανέναν (ναι ούτε ο Κλαδάκης παίζει Ροδίτικη) διότι απλά ενώ υπάρχουν τα καλούπια, κάνεις καλός χριστιανός και μη, δεν δίνει τη λύρα του παππού-προπάππου του για ανακατασκευή και παραγωγή νέων πάνω στο πρότυπο. Πικρή ιστορία, δε πειράζει, ξέρουμε κι αλλο μονοπάτι.

Στην παραπάνω φωτογραφία βλέπουμε μερικούς Τριαντενούς(από το χωριό Τριάντα) εκ των οποίων ο ένας Λυράρης ονοματι Μάρκος Κουφού.

Αποτελεί μια πολύ καλή φωτογραφία για να παρατηρήσει κανείς το καλούπι της Ροδιτικης λύρας.

Χαρακτηριστικά:
-Είναι μεγάλη λύρα, 3χορδη και 4χορδη
-εχει μεγάλα μάγουλα, σε αντίθεση με τη Καρπάθικη, η Ροδίτικη μοιάζει όντως με αχλάδι.
-εχει βάθος το σκάφος της
-κουρδιζεται ποτε αλα φραγκα ποτε αλα τουρκα(samuel b.bovy - Δημήτρης Ποντικας/ τραγούδια των Δωδεκανήσων)

Στη πρώτη σελίδα της συζήτησης, θα δείτε φωτογραφία με τον Δημήτρη Γρηγοράκη να κρατάει μια Ροδίτικη Λύρα, ο επονομαζόμενος τελευταίος λυράρης της Ρόδου (αμφιβάλλω).

Ωστόσο, μεσα απο τον οικογένεια μου κύκλο ο οποίος συσχετίζεται με τη παραδοσιακή μουσική και χορό, έμαθα ότι ο Ολυμπιτης λυράρης, Ηλίας Αναστασιάδης, τον οποίο γνωρίζω προσωπικά από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, κατέχει μια Ροδίτικη λύρα. Το διερεύνησα, και ήμουν 99.9% σίγουρος οτι έχω δίκιο.

Πρόσφατα, συζητήσαμε με τον Ηλία, και μου επιβεβαίωσε οτι η λύρα αυτή είναι μια αυθεντική Ροδίτικη λύρα, και ανήκε στην οικογένεια του Κωστα Ισκα, βιολιστή από το χωριό Κοσκινού Ροδου.

Δειτε(ακούστε!) Τη Ροδίτικη λυρα στα παρακάτω βίντεο.

Σκοπός του γαμου Μονολιθου

Ηλίας Αναστασιάδης-παραδοσιακό τραγούδι Μονολίθου Ρόδου

Παρένθεση: αυτό για τον Περικλή, ο σκοπός του γάμου στη Μονολιθο είναι ίδιος με το σκοπό του Κυρ βοριά από την ανατολική Κρήτη- οπως το άκουσα από τον Γιάννη Βάρδα.

Χαλκήτικα με Ροδίτικη λύρα

- YouTube

----Χαλκήτικα με Χαλκήτικη λύρα (ετσι για να ειναι πιο κατανοητή η διαφορά)

ΣΟΥΣΤΑ ΧΑΛΚΗΣ - ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ

----Χαλκήτικα με Καρπάθικη λύρα(επίσης)

- YouTube

Επιστρέφοντας στη Ροδίτικη λυρα(οχι την ίδια με του Ηλία) με τον Γιαννη Κλαδάκη

ΣΟΥΣΤΑ ΜΠΩΝΙΑΤΙΚΗ - ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΛΑΔΑΚΗΣ

Βλέπουμε λοιπόν, ένα διαφορετικό ήχο, στη Ροδίτικη λύρα.
Η
Ειμαι ενημερωμένος για την ύπαρξη και άλλων λυρών, και καλουπιών.απο όλη τη Ρόδο, που όμως διαφέρουν.

Το νόημα της δημοσίευσης; Η λύρα της Ρόδου και της Χάλκης είναι υπό εξαφάνιση. Κάνεις δεν εχει καταφέρει να αναπαράγει σωστά τον ήχο αυτών των οργάνων και τα όργανα θα καταστραφούν με το χρόνο .
Υπάρχει κάποιος οργανοποιος που ισχυρίζεται ότι φτιάχνει, αλλά είναι απάτη, όπως και ένας στη Θεσσαλονίκη που ισχυρίζεται ότι έχει Χαλκιδική λύρα κατασκευής του παραπάνω οργανοποιούς όμως ο ήχος μόνο χαλκητικος δεν είναι.

Οι μουσικοι της Ρόδου κ λυράρηδες δεν ασχολούνται με την διάσωση της Λύρας μας. Μόνο μεγάλα ονόματα όπως ο Ηλίας Αναστασιάδης ο Γιάννης Κλαδάκης και ο Γιώργος παραγιός ( εχω ακούσει) κατέχουν ροδίτικες λυρες(για τον κλαδάκη δεν παίρνω όρκο) και αν δεν πραγματοποιηθεί μία δράση μαζί τους θα εξαφανιστούν και αυτές.

Είναι ένα μουσικό όργανο που κατά τη γνώμη μου υπερέχει των υπόλοιπων όμοιων της, όπως μπορείτε να ακούσετε στα παραπάνω βίντεο. Αυτή ωστόσο είναι η προσωπική μου άποψη.

[pepe]

Μπράβο ρε συ Νίκο, πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά!

Στην αρχική φωτογραφία έχει ενδιαφέρον και η συνύπαρξη της (τετράχορδης, προφανώς) λύρας με το βιολί.

Από τις διαφορές στον ήχο μεταξύ των ηχογραφήσεων δεν μπορώ να καταλάβω κάποια στάνταρ διαφορά ανάμεσα στους τύπους λύρας, αφού και μεταξύ καρπάθικων υπάρχουν διαφορές, όπως φαντάζομαι και μεταξύ ροδίτικων κλπ., επίσης παίζει ρόλο ο παίχτης, και σε κάποιο βαθμό και η ενορχήστρωση. Έτσι κι αλλιώς φαντάζομαι ότι σ’ ένα μεγάλο νησί σαν τη Ρόδο θα υπήρχαν τοπικές διαφοροποιήσεις (εδώ οι Καρπάθιοι μιλάνε για λύρα ολυμπίτικη - μισοχωρίτικη κλπ.), χώρια βέβαια τις ατομικές αποκλίσεις κάθε συγκεκριμένης λύρας.

@nikos_tzellos

κουρδιζεται ποτε αλα φραγκα ποτε αλα τουρκα(samuel b.bovy - Δημήτρης Ποντικας/ τραγούδια των Δωδεκανήσων)

Αν μιλάμε για 3χορδες, έχω ξανακούσει αυτούς τους όρους και δεν έχω καταλάβει τι σημαίνουν. Για τις 4χ φαντάζομαι πως θα σημαίνουν ό,τι και στο βιολί (αλά φράγκα = όλο πέμπτες, αλά τούρκα = τέταρτη μεταξύ των δύο ψηλότερων χορδών και πέμπτες τα υπόλοιπα). Εφόσον βέβαια οι χορδές πάνε με τη σειρά: αν είναι re-entrant, δηλ. η πιο μπάσα κάπου στη μέση, τότε αλλάζει το πράγμα.

@nikos_tzellos

Παρένθεση: αυτό για τον Περικλή, ο σκοπός του γάμου στη Μονολιθο είναι ίδιος με το σκοπό του Κυρ βοριά από την ανατολική Κρήτη- οπως το άκουσα από τον Γιάννη Βάρδα.

Για φαντάσου! Τον ήξερα τον ροδίτικο σκοπό, αλλά ποτέ δεν είχα παρατηρήσει την ομοιότητα (ο ροδίτικος είναι 3σημος, ο κρητικός είναι ψιλοτετράσημος με κάποιες εξαιρέσεις, αλλά με την ίδια μελωδία).

Ο σκοπός που ο Βάρδας λέει συνήθως τον Κυρ-Βοριά έχει και πολλά άλλα τραγούδια, και είναι επίσης γαμήλιος, όπως και ο μονολιθιάτικος. Τον λένε «σκοπό της τάβλας» (ενν. της γαμήλιας τάβλας) - υπάρχει και ο σκοπός της στράτας, δηλ. της γαμήλιας πομπής, με τραγούδια που συνδέονται πιο άμεσα με τη θεματική του γάμου, και πάλι όμως όχι ευχές και τέτοια, αυτά είναι με μαντινάδες.

---

Για να μείνουμε στο θέμα, τα τελευταία χρόνια βλέπω να έρχονται αρκετά πράγματα στο φως σχετικά με τις λύρες. Όλο και περισσότερο τεκμηριώνεται ότι μέσα στα 12νησα υπήρχαν διακριτοί τοπικοί τύποι, και επίσης όλο και εμπεδώνουμε ότι υπήρχαν από παλιά και οι 4χορδες, και όχι μόνο ως νεότερη εξέλιξη - υβρίδιο με βιολί.

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

@pepe

Αν μιλάμε για 3χορδες, έχω ξανακούσει αυτούς τους όρους και δεν έχω καταλάβει τι σημαίνουν. Για τις 4χ φαντάζομαι πως θα σημαίνουν ό,τι και στο βιολί (αλά φράγκα = όλο πέμπτες, αλά τούρκα = τέταρτη μεταξύ των δύο ψηλότερων χορδών και πέμπτες τα υπόλοιπα). Εφόσον βέβαια οι χορδές πάνε με τη σειρά: αν είναι re-entrant, δηλ. η πιο μπάσα κάπου στη μέση, τότε αλλάζει το πράγμα.

Ισχύει το ίδιο με το βιολί, η πηγή που έβαλα δεν είναι τυχαία, ο Δημήτρης Ποντίκας έπαιζε 4χορδη Ροδίτικη Λύρα!

Ξέρω ότι θα σαρεσει αυτή η φωτογραφία! Είναι από το προσωπικό ημερολόγιο του Samuel baud bovy, που εκδοθηκε φετος απο τον γιό του. Το πήρα αμεσως!

Στη φωτογραφία:
Γάμος στα Αφάντου 1930. Ο Δημήτρης Ποντίκας με τη λύρα του, συνοδεία 2 βιολιων, σαντουριού και κλαρίνου!

Σχετικα με το re entrant, ισχύουν και τα δύο! Ο Ποντίκας ηταν κουρδισμενος σαν βιολί! Ο Παυλίδης όμως από τη Κάρπαθο οταν εκανε τη τετραχορδη την αφησε με υψηλο ΣΟΛ.

Δωδεκανησιακη λύρα, τετραχορδη κουρδισμενη αλα τουρκα; Καλά μιλάμε για νεο μουσικό οργανο, αναρωτιέμαι τι δυνατότητες θα δίνει αυτό!

@pepe

Έτσι κι αλλιώς φαντάζομαι ότι σ’ ένα μεγάλο νησί σαν τη Ρόδο θα υπήρχαν τοπικές διαφοροποιήσεις

Έχω δείγματα, από λύρες με εντελως διαφορετικά καλούπια. Μάλλον είναι κακοτεχνίες.
Κάποιοι ειχαν και ξενα όργανα, πχ ο λυράρης Μαλανδρης που συνάντησε ο Μπω μποβυ ηταν Καρπάθιος, και ειχε καρπαθικη λυρα. Μια αλλη φωτογραφία απο γαμο στην Έμπωνα, ο λυράρης κρατάει Χαλκήτικη λύρα.

Η Ρόδος έχει δεχτεί και κατοίκους από άλλες περιοχές. Περιληπτικά:

1. Η νότια Ρόδος εχει πολλούς Χαλκιτες, Καρπαθιους, Κασιωτες. Ειδικά με τη Χάλκη, η μουσική είναι σχεδόν πανομοιότυπη.
2. η κεντρική- ορεινή Ρόδος, έχει πολλους Καλυμνιους-ιδιως το χωριό Απόλλωνα (Μπαιραμης,Μακαρουνας,Πονηρης κλπ), μετανάστες βοσκοί-τσαμπουνιερηδες από τη Κάλυμνο, εφεραν στη Ρόδο το γνωστό Αλα ρούτζα.
   3)η βορεια περιοχή εχει πολλούς Συμιακους, Τηλιακους, Μικρασιατες(εξου και η παράδοση της Αρχαγγελου).

Άρα, όλοι αυτοί εχουν διαφορετικές επιρροές και πολυ πιθανόν, και “ξενα” μουσικά όργανα.

Σύγχρονο παράδειγμα ειναι, οτι ο Κλαδάκης παίζει με λυρα Καρπάθικη-κατασκευης Μπαλασκα, στην οποία με πατέντα πειράζει τον ηχο ωστε να φέρνει στη Ροδίτικη. Σαφώς, δε κάνει κατι κακό, ίσα ίσα, αντιμετωπίζει και αυτός το ίδιο πρόβλημα στην παραγωγή Ροδιτικης λύρας.

[pepe]

@nikos_tzellos

Σύγχρονο παράδειγμα ειναι, οτι ο Κλαδάκης παίζει με λυρα Καρπάθικη-κατασκευης Μπαλασκα, στην οποία με πατέντα πειράζει τον ηχο ωστε να φέρνει στη Ροδίτικη. Σαφώς, δε κάνει κατι κακό, ίσα ίσα, αντιμετωπίζει και αυτός το ίδιο πρόβλημα στην παραγωγή Ροδιτικης λύρας.

Χωρίς να έχω τόσο ενδελεχή ενημέρωση, μου δίνεται η εντύπωση ότι ο Κλαδάκης πρέπει να σκέφτηκε και να ενήργησε ως εξής:

α) Θέλω να παίξω ροδίτικα με τη λύρα, το παλιό ντόπιο όργανο.
β) Λύρα στη Ρόδο δε βρίσκω. (Πιθανότατα να μην είχε υπόψη του και όλα αυτά με τις τοπικές μικροδιαφορές της λύρας που μισοξέρουμε τώρα.)
γ) Λύρα κρητικιά δε θέλω, άρα θέλω 12νησιακή.
δ) Οι Κασο-καρπάθιοι είναι αυτή τη στιγμή οι μόνοι που καλλιεργούν την τέχνη της λύρας (κατασκευή και παίξιμο) σε επίπεδο ενεργό, μάχιμο, εξελισσόμενο.

Κι έτσι να πήρε μια καρπάθικη λύρα, την οποία βέβαια παίζει με τρόπο σαφέστατα μη καρπάθικο.

[pepe]

Σχετικά με τα βίντεο:

Νομίζω ότι ο Αναστασιάδης (ίσως παλιότερα) είχε χαρακτηριστικά καρπάθικο χρώμα στα χαρκήτικα. Αυτό που θυμάμαι από διάφορα παλιά βίντεο, αυτό ξαναβρίσκω και στην εκπομπή του Μυλωνά, που προφανώς κι αυτή είναι παλιά αλλά δεν την είχα ξαναδεί. Στο άλλο βίντεο, που, όπως λες παίζει με χαρκήτικη λύρα, μάλλον έχει ψάξει περισσότερο το ύφος κι έχει αποβάλει την πολλή «κάρπαθο»: εδώ πράγματι ακούμε το ολόσκετο, αστόλιστο, ακραία λιτό χαρκήτικο ύφος και αυτό το απροσδιόριστο κατιτί στη δοξαριά που κάνει τα κουδουνάκια να ακούγονται διαφορετικα΄από τα καρπάθικα. Μπορεί βέβαια κι η ίδια η λύρα να τον βοηθάει σ’ αυτό, αλλά τελικά αυτό που μένει στο αφτί του ακροατή είναι πιο πολύ ό,τι κάνει ο παίχτης παρά αυτό καθ’ εαυτό το ηχόχρωμα του οργάνου.

Αντίστοιχα και με τον Κλαδάκη: το παίξιμό του είναι απαραγνώριστο. Ακούω το τελευταίο βίντεο και αμέσως λέω «Κλαδάκης, δεν υπάρχει αμφιβολία». Μετά παρατήρησα, είδα (με τα μάτια μου), ότι δεν έχει κουδουνάκια, και μόνον τότε το πρόσεξα και στον ήχο. Κανονικά αυτή είναι μια διαφορά πολύ έντονη, περισσότερο από το αν μια λύρα έχει μεγαλύτερο βάθος ή πλάτος από μιαν άλλη, κι όμως, πρώτα «έπιασα» τις δαχτυλιές και τις δοξαριές του συγκεκριμένου μουσικού και μετά την απουσία κουδουνιών. Πιστεύω ότι και πιάνο να 'παιζε ο Κλαδάκης (που λέει ο λόγος), πρώτα θα καταλάβαινα ότι είναι ο Κλαδάκης και μετά ότι δεν είναι λύρα.

Παρά τις παραπάνω επιφυλάξεις, οπωσδήποτε παραδέχομαι ότι τουλάχιστον τη χαρκήτικη λύρα, με τον χαρακτηριστικά «ρηχό» ήχο της, την αναγνωρίζω με το αφτί και σαν σκέτο όργανο. Σκέτο εννοώ πέρα από το πώς παίζει ο άλλος.

---

Μια λεπτομέρεια:

@nikos_tzellos

στο βιβλιο του baud bovy αναφερει οτι ο λυραρης που του παιξε σουστα στη Μονολιθο ηταν Κάρπαθιος, ενω στη καταγραφη εχει το ονομα μιχαλης μαλανδρης, που το επιθετο.μαλανδρης ειναι ροδιτικο, το γνωριζω και απο προσωπικές επαφες.

@nikos_tzellos

Κάποιοι ειχαν και ξενα όργανα, πχ ο λυράρης Μαλανδρης που συνάντησε ο Μπω μποβυ ηταν Καρπάθιος, και ειχε καρπαθικη λυρα.

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

@pepe

Μια λεπτομέρεια

Η οικογένεια Μαλανδρη κατάγεται από τη Μονολιθο, ωστόσο η ρίζα τους ειναι Καρπάθικη. Πολύ πιθανόν ο Μαλανδρης που κατεγραψε ο baud bovy να είναι από τις πρώτες γενιές, ή και ο πρώτος που ήρθε.

@pepe

Στο άλλο βίντεο, που, όπως λες παίζει με χαρκήτικη λύρα, μάλλον έχει ψάξει περισσότερο το ύφος κι έχει αποβάλει την πολλή «κάρπαθο»: εδώ πράγματι ακούμε το ολόσκετο, αστόλιστο, ακραία λιτό χαρκήτικο ύφος και αυτό το απροσδιόριστο κατιτί στη δοξαριά που κάνει τα κουδουνάκια να ακούγονται διαφορετικα΄από τα καρπάθικα

Σχετικά με αυτό κρατάω μικρό καλάθι. Ο Ηλίας παίζει 40 χρόνια στη Χάλκη. Είναι μουσικός που παίζει τα πάντα στη λύρα, αφού ήταν και μουσικός στο Θέατρο της Νέλλης Δημόγλου. Η λύρα που χρησιμοποίησε για την ηχογράφηση αυτή, είναι η ίδια με αυτή που ηχογράφησε ο Σιμων Καρας. Υπάρχουν κι άλλες, με λίγο διαφορετικο ηχο. Στο κανάλι μου εχω τέτοια βίντεο.

Στο παίξιμο: συμφωνώ απόλυτα. Ο Κλαδάκης, έχει ενα ιδιαίτερο τρόπο που παίζει. Παίζει μοτίβα παλιών βιολιων και κλαρινων, και τα μεταφράζει σε λύρα. Πάνω στη μετάφραση, δίνει το δικο του χρώμα. Εγώ όταν παίζω τα ίδια μοτιβα, ακούγεται αλλο πραγμα.

Είναι αλήθεια οτι συμπερασμα στον ήχο της Ροδιτικης δεν εχει βγει, και πρεπει να εξεταστούν και άλλες λύρες, και να συγκριθουν με τις αλλες.

Α! Ξεχασα.
Ο Ηλίας στα κουδουνάκια του δεν εχει το στάνταρ 5x3 και κρίκος.
Έχει 5x5 μικρά κουδουνάκια με άλλο ήχο, και στον κρίκο έχει ενα στολίδι από ασήμι, που δίνει αλλο ήχο. Τα δοξάρι το χαλκητικο δεν ξερω αν ειχε ιδιαιτερότητες στα κουδούνια, περα απο το οτι ηταν κυρτο.

Ναι μεν έχει ωραίο ήχο, αλλα προσωπικά ειμαι της παλιάς σχολής, χρησιμοποιώ τα στάνταρ κουδουνακια.

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

@nikos_tzellos

Σχετικά με αυτό κρατάω μικρό καλάθι.

Εννοώ επειδή, όπως ανέφερα πιο πάνω, ο Ηλίας κάνει πολλές πατέντες. Θεώρησε Περικλή, ότι σταθερό σημείο είναι ο λυράρης Ζαμπετουλας, και ότι ο Ηλίας είναι μια εξελιξη του ήχου. Καλό να αναφερθεί επίσης, ότι και στα 2 πανηγύρια της Χάλκης παίζουν Ολυμπιτες λυράρηδες, και πολλές φορές βάζουν μοτίβα του Πάνω χορού, ακόμα και του μεσοχωρίτικου, κάτι που για μένα είναι τελείως λάθος.

Δεν έχει αποβάλλει τη Κάρπαθο ο Ηλίας, αλλά στη συγκεκριμένη εκτέλεση, διατήρησε τα Χαλκήτικα μοτίβα, αν και έχει και άλλα πολλά που δεν έπαιξε.

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

Και να λοιπόν που φτάσαμε στο σημείο να σας παρουσιάσω με αυθεντική Ροδίτικη λύρα.

Έπειτα από έρευνα σχετικά με την προαναφερθείσα λύρα του Δημήτρη Ποντίκα, εντόπισα την οικογένεια που την είχε ως οικογενειακό κειμήλιο. Η οικογένεια με τη φιλοξενία, την ευγένεια και τη προθυμία τους , προσφέρθηκαν να με συνοδέψουν στον οργανοποιό και φίλο , Μανώλη Λεντάκη, όπου είδε τη λύρα, πήρε τα “μέτρα” της , έλεγξε τα είδη ξύλου, μέγεθος, ύψος καβαλάρη και τα υπόλοιπα σημαντικά στοιχεία που τη διαφοροποιούν από μια συγγενική της, καρπαθικη ή κασιωτικη.

Η λύρα του Ποντίκα

Σύγκριση με βιολολυρα κατασκευής Σταγάκη

Σύγκριση με καρπάθικη λύρα κατασκευής Μανώλη Λεντάκη

Ο κλώνος, το αντίγραφο της ροδιτικης λύρας, με επεξεργασμένο κεφάλι

Το αντίγραφο της ροδιτικης λύρας, έτοιμο

Η λύρα είναι κουρδισμένη ΣΟΛ ΡΕ ΛΑ ΜΙ , ενώ διαθέτει πιο πλατιά γλώσσα από τη πρωτότυπη για την καλύτερη εξυπηρέτηση των 4 χορδών.

Οι αρχικές αποστάσεις μεταξύ των χορδών.

(Οι αποστάσεις στη νέα λύρα)

Ηχητικό δείγμα

Ροδίτικη λύρα, δοκιμή ήχου

[alk]

πολύ ωραία πράματα.
Να ρωτήσω:Ξέρουμε αν το κούρδισμα του Πόντικα ήταν βιολιού και αν είχε τις εξωτερικές χορδές τυλιγμένες αντίθετα απο τις εσωτερικές, με τρόπο που τις φέρνει στον άερα, χωρίς πολύ ταστιέρα κάτω απο το χέρι;

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

Σύμφωνα με τον Baud bovy, ήταν κουρδισμενος ΣΟΛ-ΡΕ-ΛΑ-ΜΙ και άλλαζε σε ΣΟΛ ΡΕ ΛΑ ΡΕ.
Η γυναίκα του ιδιοκτήτη της λύρας, μου είπε ότι η λύρα είχε πρώτα, εντερινες χορδές οι οποίες εσπασαν με το καιρό.οι χορδες πανω στη λυρα ειναι νέες, εγω τις εβαλα για να την ακούσω.

Επίσης, είχαν σπασει τα παλαιά κλειδιά, και έφτιαξαν καινούρια, όπως ηταν τα παλια.

Η τρύπα ομως που εκαναν ηταν πολύ ψηλά στο κλειδί, και ετσι έγινε αδύνατο να παιξεις, αμα δ ν είχες “μισο μέτρο” νύχια.

Τώρα για τις χορδές, τις εδεσα έτσι… φοβόμουν μη κάνω καμιά ζημιά, και πηρα την ασφαλέστερη οδό. Πάντως οι χορδες ηταν πολυ κοντα μεταξυ τους…

[alk]

@nikos_tzellos Σε ευχαριστώ
Οι χορδές στην παλιά λύρα είναι τόσο κοντά που ένα μεσαίου μεγέθους αντρικό χέρι μπορεί να μη χωρούσε να παίξει παντού;

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

Οχι, χωράει το χερι. Το θέμα είναι εκει που παιζει το δοξάρι, οι χορδές ερχονται τόσο κοντά, που με δυσκολια παίζεις μια μια χορδη. Το δοξαρι της ωστοσο ήταν με κουδουνακια βεβαια.

Τη λύρα αυτή, τη πούλησε ο Ποντίκας στην οικογένεια που την εχει τώρα. Αρα απο την εποχή που επαιζε με αυτή εκείνον, έχει υποστεί μετατροπές το οργανο. Μπορει να παιξει, απλα θελει ενα καλό “ζυγισμα”…

[pepe]

Μπράβο Νίκο. Συναρπαστική ιστορία!

Όπως είναι αναμενόμενο, μου προξενούν εντύπωση και περιέργεια οι 4 χορδές. Το «δείγμα ήχου» είναι βέβαια παιγμένο σχεδόν βιολατόρικα. Προφανώς και οι παλιοί, αν όντως είχαν τέτοιες λύρες και έτσι κουρδισμένες, τέτοια θα έπαιζαν (και χωρίς κουδουνάκια, όπως βλέπουμε στο βίντεο και όπως είναι λογικό - δε θα ταίριαζαν με τέτοιο παίξιμο) - αλλά δε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτό είναι μετεξέλιξη κάποιας πιο παλαιινής λύρας, πλησιέστερης προς τις τσαμπουνόλυρες των άλλων νησιών;

@nikos_tzellos

Η γυναίκα του ιδιοκτήτη της λύρας, μου είπε ότι η λύρα είχε πρώτα, εντερινες χορδές οι οποίες εσπασαν με το καιρό.

Αυτό τώρα είναι άραγε υπεύθυνη πληροφορία; Εντέρινες χορδές που το κούρδισμά τους να καλύπτει σχεδόν δύο οκτάβες μόνο με τις ανοιχτές είναι αδύνατον να γίνει, αφού οι εντέρινες είναι ένα «νούμερο» όλες. Ακόμη και στις 3χ λύρες με Λα-Ρε-Σολ και με το Σολ μια οκτάβα πιο πάνω (=ένα τόνο κάτω από το Λα), η εντέρινη δεν αποδίδει καλά στο Ρε, τη χαμηλότερη χορδή, και έχει εγκαταλειφθεί υπέρ της μεταλλικής - εντέρινη στη μεσαία βάζουν μόνο οι Θρακιώτες που την έχουν μακρύτερη (με το συμπάθειο).

Μήπως μόνο κάποιες χορδές ήταν εντέρινες;

Ή, μήπως ήταν σαν παλαιινή τρίχορδη, Λα-Ρε-Σολ re-entrant όπως παραπάνω (ψηλό Σολ), και με επιπλέον μια τέταρτη χορδή Μι; Αυτό πιστεύω ότι θα ήταν εφικτό, έστω και με όχι άριστα ηχητικά αποτελέσματα (αποδεκτά πάντως).

Θυμίζω ότι ο Δημήτρης @kepem μάς έχει παρουσιάσει και μια 4χορδη κώτικη λύρα, που το κούρδισμά της είναι δύο φορές re-entrant - μήπως κι εδώ έπαιζε κάτι παρόμοιο;

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

@pepe

Όπως είναι αναμενόμενο, μου προξενούν εντύπωση και περιέργεια οι 4 χορδές. Το «δείγμα ήχου» είναι βέβαια παιγμένο σχεδόν βιολατόρικα. Προφανώς και οι παλιοί, αν όντως είχαν τέτοιες λύρες και έτσι κουρδισμένες, τέτοια θα έπαιζαν (και χωρίς κουδουνάκια, όπως βλέπουμε στο βίντεο και όπως είναι λογικό - δε θα ταίριαζαν με τέτοιο παίξιμο) - αλλά δε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτό είναι μετεξέλιξη κάποιας πιο παλαιινής λύρας, πλησιέστερης προς τις τσαμπουνόλυρες των άλλων νησιών;

Επειδή ήταν ηχητικό δείγμα, ήθελα να δείξω τις δυνατότητες του οργάνου, γιατί ο Μανώλης έκανε πραγματικά εξαιρετική δουλειά στο όργανο. Υπεύθυνα μπορώ να πω ότι έχει καλύτερη ακουστική και σταθερότητα στον ήχο της από πολλές κρητικές λύρες. Για αυτό και διαλέξα τον Πολιτικο και τονικότητα στη ΝΤΟ.

Η 4χορδη είναι όντως μετεξέλιξη, στη Ρόδο τουλάχιστον ήταν το επικρατέστερο όργανο, πριν επικρατήσει το βιολι. Τα 3/4 από τις φωτογραφίες που εχω με ροδιτικες λυρες, ειναι 4χορδες.

@pepe

Μήπως μόνο κάποιες χορδές ήταν εντέρινες;

Ή, μήπως ήταν σαν παλαιινή τρίχορδη, Λα-Ρε-Σολ re-entrant όπως παραπάνω (ψηλό Σολ), και με επιπλέον μια τέταρτη χορδή Μι; Αυτό πιστεύω ότι θα ήταν εφικτό, έστω και με όχι άριστα ηχητικά αποτελέσματα (αποδεκτά πάντως).

Όλες ηταν εντερινες πραγματι. Ο baud bavy ειπε για κουρδισμα αλα φράγκα και αλα τουρκα. Σολ ρε λα μι, σολ ρε λα ρε.

Εγώ προσωπικά την εχω κουρδισει Σολ (ψηλο) Ρε Λα Μι.
Το αλά τουρκα δεν το χω δοκιμάσει ακομα να δω τις δυνατότητες του.

[pepe]

@nikos_tzellos

Ο baud bavy ειπε για κουρδισμα αλα φράγκα και αλα τουρκα. Σολ ρε λα μι, σολ ρε λα ρε.

Το Σολ Ρε Λα Ρε δεν μπορεί παρά να είναι με κανονική σειρά, δηλαδή όχι re-entrant -τουλάχιστον για τις τρεις ψηλότερες- αφού αλλιώς θα είχε δύο ίδια Ρε, πράγμα περιττό.

Αλλά εξακολουθώ να βλέπω δυσκολία στο να κουρδιστούν σαν πλήρες βιολί οι 4 εντέρινες χορδές.

Θυμάμαι και μια ιστορία που έχω ακούσει από τον Κλαδάκη για κάποιον γέροντα που έφτιαχνε τις εντέρινες μόνος του, με μια διαδικασία που δε θυμάμαι (ούτε κι ο ίδιος ο Κλαδάκης τη θυμόταν με κάθε λεπτομέρεια) αλλά που σε γενικές γραμμές φαινόταν απλή. Οι τρέχουσες εντέρινες είναι ένα πάχος, κι αυτό αρκετά ακανόνιστο. Σίγουρα στον κόσμο των «παλαιών οργάνων» (μεσαιωνικές βιόλες και τέτοια) βρίσκονται και εντέρινες ακριβείας, αλλά αυτό δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με τα χωριά της Ρόδου!

Και μια ασήμαντη λεπτομέρεια:

@nikos_tzellos

ο Ποντίκας…

Ο Ποντίκας ή ο Ποντίκα; Θυμάμαι να τον έχω ακούσει κι έτσι, άκλιτο (όπως και τον Μικιού), και επειδή ήταν ασυνήθιστο το συγκράτησα.

[nikos_tzellos (Νίκος Τζέλλος)]

Ο Ποντίκας!!!

Ανέβασα ένα βιντεάκι με τα κουδουνάκια, σαν δεύτερο ηχητικό δείγμα.

Ααα

Προσπάθησα εδω , αλλά δε μου το επέτρεπε οπότε κοινοποιώ τον συνδεσμο.