Θα ήθελα να ρωτήσω τη χρονολογία έκδοσης αυτού του βιβλίου.
Μπορούμε να δώσουμε βάση σ΄ αυτή την ετυμολογία, επειδή είναι του Νικολάου Πολίτη.
Μια άλλη ερμηνεία ίσως είναι λόγω της στάσης “προσοχή” που έχουν τα εικονιζόμενα λιοντάρια του Αγίου Μάρκου και ίσως αυτή να ήταν η προτροπή: “καθήστε σε στάση προσοχής όπως το λιοντάρι” και κατ επέκταση. “μη μιλάτε”.
Ο συγκεκριμένος β’ τόμος, από όπου και η παραπομπή, εκδόθηκε το 1921.
Βρήκα στο γλωσσάρι μια λέξη που έψαχνα,
Σταυρωτής
[i]περιφρονητικά ο αστυνομικός, επίσης ο βασανιστής, ο τύραννος.
Ακούγεται στο τραγούδι: “Ο σερέτης” (1935)
Στ. - μουσ. : Μοντανάρης
Ερμην.: Γ. Κάβουρας
“…Μα σα μου λάχει σταυρωτής,
ευθύς την αμολάω…”
[σταυρώνω][/i]
αλλά θα ήθελα παραπάνω εξηγήσεις. Είμαστε σίγουροι 100% ότι είναι από το “βασανίζω-σταυρώνω-τυραννάω”;
Μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ αυτό, Μπάμπη. Στο μεσοπόλεμο, ακολουθώντας ένα λαϊκίστικο είδος μόδας που προωθούσε τη φιγούρα του “μάγκα” απλά γιατί “πούλαγε”, πάρα πολλοί στιχουργοί τραγουδιών (αλλά και κειμενογράφοι επιθεωρήσεων) χρησιμοποίησαν εκφράσεις λαϊκές ή λαϊκότροπες (πολύ πιθανά δημιουργημένες και από τους ίδιους) που γρήγορα ξεχάστηκαν, χωρίς να προλάβει να τις καταγράψει λεξικογράφος. Έτσι και για το “σταυρωτής”, που εκτός από το συγκεκριιμένο τραγούδι, δεν ξέρω να έχει απαντηθεί και κάπου αλλού, σε τραγούδι, κείμενο ή άλλη γραπτή πηγή. Δεν προφτάσαμε να ρωτήσουμε τον Μοντανάρη σχετικά.
Το “σταυρωτής” απαντάται και σε άλλο τραγούδι που πρόχειρα έρχεται στη μνήμη μου:
“Στο κουτούκι του Γιαβρή”
“…Χάρε μπαμπέση, σταυρωτή…”.
Με την ίδια έννοια, αυτού που βασανίζει, που τυραννά.
Τόσο το “σταυρωτής” όσο (και ακόμα περισσότερο) η φράση “μη με σταυρώνεις” είναι πολύ συνηθισμένη και απαντάται αρκετά και αυτή, με την ίδια έννοια.
Βρε παίδες,
ψάχνω να βρω τη σημασία του “μπιρ ταμαμ” και του “τσίμπι ρίμπι γιάλα” που αναφέρεται στο Γυφτοπούλα στο Χαμάμ.
Γενικότερες γνώσεις πάνω σε αυτό το τραγούδι αν ξέρει κανείς…
Bir tamam = όλα εντάξει (τούρκικα)
τσίμπι ρίμπι γιάλα = μάλλον επιφώνημα ό,τι λάχει, ας το πούμε «ποιητική αδεία» (το συνήθιζε ο Μπάτης…)
Για το bir tamam επιφυλάσσομαι λίγο λόγω συμφραζομένων.
Γυφτοπούλα στο χαμάμ και εγώ πλήρωνω μπιρ ταμαμ.
μπίρ σημαίνει ένα και ταμ σημαίνει ολόκληρο.Μπίρ ταμάμ μπορεί να έχει την έννοια της μιας λίρας (υπάρχει και μισή και 1/4), όπως το συζήτησα εδώ με έναν φίλο.
Εκτος αν πρόκειται πάλι για ποιητική αδεία του Μπάτη.
Υ.Γ1:. ταμάμ σημαίνει εντάξει. Αλλά μπιρ ταμάμ = ολα εντάξει δεν το έχω ξαναδεί, ούτε μου κολλάει
Υ.Γ.2 Ο στίχος “να σε βλέπω μπιρ ταμάμ” έχει προστεθεί αργότερα από την Γλυκερία, και είναι χωρίς νόημα.
Άσε που ο Μπάτης, αν ήταν, θα έλεγε “να σε γλέπω”. Διονύση, ενδιαφέρον έχει να το ψάξεις το μπιρ ταμάμ.
Απαντώ με επιφύλαξη (*) και με βάση την ερμηνεία ενός Τούρκου κουρδικής καταγωγής που γνωρίζω.
“Μπιρ ταμάμ” σημαίνει, με ελεύθερη απόδοση, “ακριβώς όσο χρειάζεται”, “όσα όσα” , όπως λέει και ο Μπάτης.
Δηλαδή:
"…κι εγώ πληρώνω, [(μπιρ ταμάμ) όσα όσα]
όσα όσα [επανάληψη, για να τονίσει τα συναισθήματά του] τα πλερώνω
να σε βλέπω, [(μπιρ ταμάμ) όσα όσα].
Όλο μαζί, συμφωνώ ότι έτσι μου φαίνεται. Το “γιάλα” από μόνο του όμως κάτι πρέπει να σημαίνει. Το ακούμε σε πολλά τραγούδια, είτε σκέτο είτε ως αμάν γιάλα, μπινταγιάλα (αυτό το δεύτερο νομίζω υπάρχει έτσι ίδιο σε δύο διαφερτικά τραγούδια), είτε ακόμη ως κυριολεκτικό επιφώνημα εκτός στίχου να το πετάει η τραγουδίστρια.
Αν δεν το ξέρει κανένας τουρκομαθής, μήπως είναι αραβικό;
Νίκο δεν μπορώ να το ψάξω περισσότερο, η αίσθηση μου είναι ότι συνδέεται με τη μια ολόκληρη λίρα, και σε ελεύθερη απόδοση να είναι αυτό που λέει ο φίλος της Ελένης
Ο δεύτερος στίχος έχει μπει εκ των υστέρων δεν υπάρχει στην πρώτη εκτέλεση. Να σε βλέπω μπιρ ταμάμ είναι επινόηση των φίλων της Γλυκερίας που κολλήσανε ένα δεύτερο στιχάκι γιατί δεν τους πηγαινε αδειανό όπως το είχε ο Μπάτης
Οσο για το γιάλα, δεν χρησιμοποιείται πλέον στην Τουρκία, πλην κάποιων εξαιρέσεων. Στο Παρίσι είχα γνωρίσει έναν Τούρκο όπου μου έλεγε συχνα πυκνά “γιάλα” κουνώντας μάλιστα και το δεξί του χέρι για να υποδηλώσει καταστάσεις όπου παίρνουμε μια θέση αδιάφορη σε καταστάσεις που δεν ελέγχουμε ή που δε μας ενδιαφέρουν.
Το πιο κοντινό που μπορώ να βρω σε ελληνική απόδοση είναι το “δε βαριέσαι”, μέχρι το “χέσε μέσα”
Το πιό κοντινό σε τούρκικο είναι το “bos ver” που σημαίνει “άστo” και στα γαλλικά το “laisse tomber”
Μάλλον είναι αραβικής προέλευσης.
Ακριβώς, κι εγώ σε ολόκληρη την έκφραση αναφερόμουν.
Σωστά.
Συμφοιτητές λιβανέζοι (προ αμνημονεύτων ετών) το έλεγαν επίσης κουνώντας το χέρι, αλλά σε κατάσταση ευθυμίας και μερακλώματος, κάτι σαν «ώπα!».
Το πιθανότερο…
Παιδιά, εγώ το yalla το ξέρω με τη σημασία του “έλα, άιντε”, π.χ. “γιάλα, πάμε!”. Το λένε πολύ τα μεταναστόπουλα εδώ, και έχει σχεδόν μπει σαν κανονική λέξη στη γλώσσα μας, τουλάχιστο στη γλώσσα των νέων.
Εύα
Ελένη, πριν ο φίλος σου χρησιμοποιήσει την “ελεύθερη απόδοση” για να ερμηνεύσει το συγκεκριμένο, ποιάν ερμηνεία είχε δώσει; Διονύση, αν δεν βρίσκεις άκρη, μήπως να τονίσεις ότι πρόκειται για έκφραση που ήταν σε χρήση στις αρχές του προηγούμενου αιώνα; Ο Μπάτης όλα αυτά μάλλον θα τα είχε “μάθει” από τους πρόσφυγες, δεν νομίζω να υπήρχαν αυτές οι εκφράσεις στα αρβανίτικα της βορειοανατολικής Πελοπονήσου.
Το γιάλα, παρ’ ό,τι και εγώ δεν ξέρω τι ακριβώς σημαίνει, μάλλον για αραβικής προέλευσης και εγώ το μυρίζομαι. Και στο λινκ της Εύας, κάτι σαν “έλα!” μοιάζει να είναι, και αραβικό. Κανένας Ελληνολιβανέζος; Αιγυπτιώτης; Και υπάρχει και νεώτερη χρήση του, περίπου με την ίδια σημασία που είχε το αμάν γιάλα του μεσοπολέμου, σε ηχογράφηση δεκαετίας ΄60: στο τραγούδι “Έλα χανουμάκι μου”, από το δίσκο Λύρα XLP 3224 η Μπέλου, με φερόμενο ως δημιουργό την ίδια, τραγουδάει “Τα θυμάμαι και πονώ – Γιάλα! μελανούρι μου γλυκό”.
Μάλλον εννοείς αυτό το τραγούδι, που φέρει τον Ροβερτάκη ως συνθέτης:
Στης Σμύρνης το παλιό τσαρδί
χανούμι μου εγώ και συ
θυμήσου τα γλεντάκια μας
τα όμορφα μεράκια μας
Τα θυμάμαι και πονώ
Γιάλα !
μελανούρι μου γλυκό
έλα χανουμάκι μου
-Γιάλα !
στο παλιό κονάκι μου
Έβγαλες και το φερετζέ
και είσαι σαν το Γκιούλ μπαχτσέ
έλα και είμαι μόνος μου
και μεγαλώνει ο πόνος μου
Εδώ το γιάλα σίγουρα σημαίνει “έλα”, “πάμε”. Το έχω ακούσει κι από Ισραηλινούς, Άραβες και Εβραίοι (από τους οποίους τουλάχιστο οι μισοί ήρθαν από τις Αραβικές χώρες) με ακριβώς αυτήν την έννοια.
Εύα
Είναι δύσκολο να το επαληθεύσω αυτό Νίκο. Θα το ψάξω όμως όσο μπορώ.
Ναι Εύα, αυτό ακριβώς εννοούσα. Στο δίσκο υπάρχουν και άλλα τραγούδια που αναφέρουν τον Ροβερτάκη ως συνθέτη / στιχουργό, αλλά σε αυτό εμφανίζεται “Σωτηρία Μπέλου”. Ε, δεν είναι η πρώτη φορά που έχουμε τέτοια… Ο δίσκος πάντως είναι το πρώτο της άλμπουμ, που επανέφερε τη Μπέλου στο προσκήνιο της δισκογραφίας μετά από πολλά χρόνια.
Διονύση, μάλλον θα μείνουμε με το ερωτηματικό, αν και η εξήγηση του γνωστού της Ελένης μοιάζει αρκετά λογική.
Καμία…
Δυστυχώς, δεν μπορώ να βοηθήσω περισσότερο στο συγκεκριμένο σημείο.
Αραβικής προέλευσης είναι. Ίσως από το “ya allah”, με αρχική έννοια, “μα τον Αλλάχ”. Χρησιμοποιήθηκε ως προτρεπτικό κίνησης και εφόδου, το συναντάμε και με τη σημασία του “έλα”, “άντε” και νομίζω ότι στα τραγούδια χρησιμοποιήθηκε περισσότερο για γέμισμα του στίχου και για τις τζαλκάντζες των τραγουδιστών.
Ναι, το γιάλα ετυμολογείται βεβαίως από τη βικιπαίδεια ως σχετιζόμενο με τον Αλλάχ. Δεν μπορεί όμως ο Τούντας, γνώστης των τουρκομερίτικων εκφράσεων, να αποδέχτηκε το “αμαν γιάλα μπίντα γιάλα” στο ομώνυμο τραγούδι, χωρίς να ξέρει τη σημασία αυτού του συνδυασμού. Και δεν είναι εδώ σκέτο γέμισμα, είναι σχεδόν συστατικό του κυρίως στίχου.
Δεν φαίνεται να μπορούμε να βρούμε άκρη, ούτε σε αυτό ούτε στο μπιρ ταμάμ. Ξυπνήσαμε πάρα πολύ αργά.