Πηλιορείτικη μουσική παράδοση

Συνέχιση της συζήτησης από το Για όποιον τον ενδιαφέρουν οι "πειραγμένες" μουσικές…:

Το τραγούδι «Θέλω να ταξιδέψω», και το σχόλιο «ένα από τα λίγα [πηλιορείτικα τραγούδια] που υπάρχουν», με παρακίνησαν να ρίξω μια ματιά για το τι είναι γενικώς γνωστό για τη μουσική του Πηλίου. Προσωπικά είχα υπόψη μου δύο ειδικώς πηλιορείτικους δίσκους, που τον ένα τον έχω, τον άλλο μόνο τον έχω δει στα ράφια, καθώς και μερικά τραγούδια μέσα σε δίσκους ευρύτερου (μαγνησιακού ή πανθεσσαλικού) περιεχομένου.

Και βρήκα και μερικά ακόμη.

Έχουμε και λέμε:

  1. Τραγούδια του γάμου και των πανηγυριών στο Πήλιο (επιμ. Θ. Δερβενιώτη). Ολόκληρος πηλιορείτικος δίσκος, με κομπανία κλαρίνο-βιολί-λαούτο, με τον πολύ χαρακτηριστικό τοπικό ήχο που κυμαίνεται κάπου μεταξύ Θεσσαλίας και Αιγαίου. Διάβασα μια καλή παρουσίαση εδώ. Να αναφέρω ότι περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και το «Θέλω να ταξιδέψω». Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για πάρα πολύ καλό δίσκο.

  2. Τραγούδια Θεσσαλίας, μέρος Β (συλλογή - επιμέλεια Σ. Καρά, βινύλιο). Καταγραφές μάλλον δεκαετίας '70, στο γνωστό ανυπέρβλητο επίπεδο των δίσκων του Καρά. Περιλαμβάνονται τρία τραγούδια από το Πήλιο, από δύο διαφορετικά χωριά. Ο ίδιος χαρακτηριστικός ήχος. Το ένα από τα τρία τραγούδια είναι και πάλι το «Θέλω να ταξιδέψω».

  3. Μαγνησία. Μια αξιολογότατη συλλογή (διπλό σιντί) με ηχογραφήσεις πολλών ειδών (επαγγελματικές, ερασιτεχνικές, επιτόπιες καταγραφές, ιστορικές από 78 στρ. …) απ’ όλο τον νομό. Φυσικά, περιλαμβάνονται και μερικά πηλιορείτικα. Αν ανοίξετε το λινκ (είναι προς το μαγαζί του ΚΕΠΕΜ, το οποίο δε διαφημίζω - ο δίσκος είναι εξαντλημένος, όπως κατά σύμπτωση και όλοι όσοι περιλαμβάνουν πηλιορείτικα!), ακούγεται ένα δείγμα από τον δίσκο, από το οποίο το πρώτο κομμάτι είναι πηλιορείτικο και δείχνει αυτόν ακριβώς τον χαρακτηριστικό ήχο που έλεγα. Εδώ όμως το πιο ενδιαφέρον είναι ότι περιλαμβάνεται και ένα κομμάτι από την άλλη σημαντική παράδοση του Πηλίου, τους ζουρνάδες.

  4. Τα πηλιορείτικα που αγαπήσαμε. Άλλος ένας 100% πηλιορείτικος δίσκος, πάλι με το ίδιο είδος κομπανίας. Δεν τον γνωρίζω, τον βρήκα τώρα στην αναζήτηση. Σύμφωνα με το δείγμα, φαίνεται να έχει τη λίγο πιο σύγχρονη εκδοχή του ως άνω ήχου: πιο καθαρή αλλά και λίγο προς το ελαφρολαϊκό.

  5. Το δημοτικό τραγούδι στη Μαγνησία και

  6. Τα πηλιορείτικα -1993 - Διασκευές τραγουδιών του Πηλίου από Μαρίνα Σαμαρά- Μπαρούτα & Στέφανο Μπαρούτα: Δύο δίσκοι που βρήκα σ’ αυτό το μπλογκ και δεν τους γνωρίζω. (Ο δεύτερος και πάλι περιλαμβάνει το «Θέλω να ταξιδέψω»). Η ανάρτηση είναι, ακριβώς, αφιέρωμα στην πηλιορείτικη δισκογραφία. Περιλαμβάνει κι άλλους δίσκους, μεταξύ των οποίων και μερικοί από τους προαναφερθέντες. Σε άλλη ανάρτηση έχει και μερικά δείγματα.

  7. Ένας δίσκος με τραγούδια από τους Μάηδες, πρωτομαγιάτικο πηλιορείτικο έθιμο, γονιμικό, αποκριάτικου τύπου. Στους Μάηδες πρωταγωνιστούν οι ζουρνάδες. Εδώ δεν έχει ζουρνάδες, έχει διασκευές. Τον έχω δει σε δισκάδικα, στην αρχή μού τράβηξε το ενδιαφέρον, όταν τελικά κατάλαβα περί τίνος πρόκειται δεν τπν πήρα, και τώρα δεν τον βρίσκω στο ίντερνετ αλλά δε νομίζω πως χαλά κι ο κόσμος.

  8. Σημαντικότατο ντοκιμαντέρ της Δόμνας Σαμίου για τους Μάηδες, γυρισμένο στη Μακρινίτσα το 1976. Το είχα δει παλιά στο αρχείο της ΕΡΤ, το οποίο νομίζω ότι έχει αλλάξει δομή από τότε που έχω να μπω και δεν ξέρω να το ξαναβρώ (ή τέλος πάντων δεν προσπάθησα). Πάντως εδώ υπάρχει όλη η μουσική της ταινίας, και μια γραπτή σύνοψη του τελετουργικού του εθίμου.

  9. Όσα δείχνει το ντοκιμαντέρ της Σαμίου δε νομίζω ότι θα τα δει πια κανείς ποτέ με τα μάτια του. Εντελώς απροσδόηκτα όμως βρήκα αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόσφατο βίντεο, με ζουρνάδες και χορό στην πλατεία (δε λέει σε ποιο χωριό):

Οι πληροφορίες της πολύ καλής περιγραφής ταιριάζουν λίγο με μια αφήγηση της μάνας μου για το πανηγύρι της Μακρινίτσας, κάποια χρονιά που το είχαμε επισκεφτεί μαζί αλλά ήμουν δύο χρονών και φυσικά δε θυμάμαι τίποτα.

Η σύνθεση της ζυγιάς φαίνεται σε όλες τις λιγοστές πηγές να είναι η ίδια: ένας και όχι δύο ζουρνάδες, και ένα νταούλι. Και ντόπιοι, όχι Γύφτοι. Όσο για το ρεπερτόριο (του δείγματος) και το ύφος, θυμίζουν διάφορα αλλά σίγουρα όχι ζουρνά!

1 «Μου αρέσει»

Ωραίο ταξίμι ο ζουρνατζής! Είναι στην πλατεία του Αγίου Λαυρεντίου, της οποίας σχεδόν μπορώ να αναγνωρίσω κάθε πέτρα και κάθε πόρτα, μετά από περίπου δέκα συμμετοχές στις εκδηλώσεις του “Μουσικού χωριού”. Πράγματι υπήρχε σοβαρή παράδοση ζυγιάς ζουρνάς – νταούλι στο χωριό, το όνομα του ζουρνατζή βεβαίως (Λαυρέντης) δεν είναι τυχαίο…

και με την ευκαιρία, και μία φωτογραφία από εκδήλωση του Μουσικού Χωριού στην ίδια πλατεία:

(ο βιντεολήπτης της «πατινάδας» στεκόταν σχεδόν στο ίδιο σημείο απ’ το οποίο πάρθηκε η φωτογραφία, τα φύλλα του ίδιου πλάτανου φαίνονται)

Νομίζω Νίκο ότι θα πρέπειι να ρίξεις και μια ματιά στο λινκ προς Δόμνα Σαμίου (το υπ’ αριθμόν 8 στο πρώτο μου μήνυμα). Απ’ όλο αυτό το καθαρά αποκριάτικου τύπου έθιμο, που όμως δε γίνεται τις Απόκριες, πιστεύω ότι θα σ’ ενδιαφέρει η λεπτομέρεια με τα ζεϊμπέκια.

Την ξέρω τη λεπτομέρεια, και έψαχνα το σχετικό μου άρθρο στην κλίκα όπου αναφέρεται το δρώμενο των ζεϊμπεκιών, αλλά η κλίκα αυτή τη στιγμή δεν ανοίγει.

Εντωμεταξύ, απ’ ό,τι βρίσκω συνεχίζοντας την περιδιάβαση, οι Μάηδες τελούνται ακόμη, τουλάχιστον στη Μακρινίτσα. Πολύ πιο φολκλορικά βέβαια, αλλά νομίζω ότι ένα δρώμενο δεν μπορεί παρά να έχει κάποια οργάνωση, είτε αυτή είναι σήμερα από τον πολιτιστικό είτε παλιότερα από …δεν ξέρω, μια παρέα; Πάντως εντελώς χύμα και αυθόρμητο δε νομίζω πως νοείται, από τη στιγμή που υπάρχουν ρόλοι και σενάριο.

Και οπωσδήποτε οι ζουρνάδες που είδα σε βιντεάκια είναι αληθινοί! Το δε τοπικό ύφος παιξίματος το καταλαβαίνει κανείς ολοκάθαρα διά της αντιπαραβολής, όταν ακούσει τοπικό κπομμάτι παιγμένο από ξένους ζουρνάδες (δηλαδή χωρίς το ύφος, με άλλο ύφος), όπως εδώ σε αναπαράσταση στη Δ. Στράτου που παίζουν Ναουσαίοι.

Ναι, δεν γίνονται στις απόκρηες τα δρώμενα των «Μάηδων» του Πηλίου, αλλά όπως έλεγα και στην εργασία μου Η εμμονή στους χορούς Ζεϊμπέκικο και Χασάπικο στο «πειραιώτικο» και μεταγενέστερο ρεμπέτικο τραγούδι ( * ), τα έθιμα αυτά συνδέθηκαν με επίκληση γονιμότητας, που βεβαίως επιτελείται κατ’ εξοχήν την αποκρηά, αλλά και ο Μάης άνετα μπορεί να συνδεθεί με τη γονιμότητα έστω των φυτών, όταν όχι των ανθρώπων. Έλεγα, συγκεκριμένα:

Σε όσους έχουν ασχοληθεί με τη λαογραφία των Απόκρεω καθώς και συναφών περιόδων του κύκλου του χρόνου όπως το Δωδεκάμερο των Χριστουγέννων είναι γνωστή η συνήθεια, η ανάγκη θα λέγαμε, των ανθρώπων να μασκαρεύονται αυτές τις ημέρες, αλλά και να επιτελούν δρώμενα που έχουν θεατρικό ή μιμητικό χαρακτήρα. Πρόκειται για πανάρχαια έθιμα που σκοπό είχαν αρχικά την αποτροπή του κακού αλλά και την επίκληση της γονιμότητας που διαφαίνεται με την τροπή της ημέρας τα Χριστούγεννα ή την σαφή αναγγελία της επερχόμενης Άνοιξης τις αποκρηές. Τέτοια δρώμενα είναι συχνά σε αρκετές περιοχές όπως σε ολόκληρη την βόρεια Ελλάδα, στη Θεσσαλία, στους «Μάηδες» του Πηλίου, στην Κρήτη ή στα «Ζεϊμπέκια» της Σύρου ή της Ρόδου (Αρχάγγελος) (3). Συχνά οι μεταμφιέσεις περιλαμβάνουν και θεατρικά δρώμενα με ήρωες τον γιατρό, τον Εβραίο, τον γαμπρό και τη νύφη, τον αράπη και άλλα κατά τόπους.

( * ) δημοσιευμένο στην “Κλίκα” αλλά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει πρόσβαση, ώστε να μπορέσω να παραθέσω σύνδεσμο