Ο χαρκίτικος στην Αντιμάχεια της Κω

Μεταξύ 19 και 24 Μαΐου ήμασταν για δεύτερη φορά στην Κω, στα χωριά Αντιμάχεια και Καρδάμαινα, με σκοπό την καταγραφή της μουσικοχορευτικής παράδοσης των δύο χωριών. Μεταξύ των πληροφορητών ήταν και ο Φίλιππος και η Ευφημίδα Θεοφιλίδη, 2 εξαιρετικοί πληροφορητές και τραγουδιστές της Αντιμάχειας. Ο μεν Φίλιππος μεγαλωμένος δίπλα στους πιο φημισμένους μερακλήδες της Αντιμάχειας, η δε Ευφημίδα καφετζού από 9 χρονών, μεγαλωμένη δίπλα στους οργανοπαίκτες και στους τραγουδιστές μέσα στο καφενείο. Τραγουδάει με το στόμα σειρά τα μοτίβα (τους κάντους, όπως τους λένε στην Αντιμάχεια) του σιανού και της σούστας, λες και είναι βιολί. Ένας οργανοπαίκτης χωρίς όργανο, όπως εύστοχα παρατήρησε ο Νίκος Παναγιώτου, ο οποίος συμμετείχε στην αποστολή. Η φωνή της εξαιρετική, αν και πλέον αρκετά σπασμένη.

Δείτε ένα δείγμα από μία πρόχειρη ηχογράφηση με τον Φίλιππο και την Ευφημίδα στον χαρκίτικο σκοπό, ο οποίος στην Κω τραγουδιέται κατά την πορεία από το σπίτι του γαμπρού προς το νυφοστόλι (σπίτι των νεονύμφων), όταν ο γαμπρός πάει να πάρει με τα όργανα τη νύφη για να πάνε στην εκκλησία. Τραγουδιέται βέβαια και σε κάθε άλλη περίσταση γλεντιού. Εδώ τραγουδάει κυρίως ο Φίλιππος Θεοφιλίδης. Βιολί παίζει ο αντιμαχείτης Κυριάκος Παππούλης και λαούτο ο καρδαμιώτης Νικολιός Χατζηνικολάου.

2 «Μου αρέσει»

Εξαιρετικό Δημήτρη. Εύγε. Βέβαια ο τραγουδιστής φαίνεται λίγο κομπλαρισμένος.

Ο Χαρκήτικος σκοπός λέγεται στα περισσότερα Δωδεκάνησα. Προχείρως μπορώ να θυμηθώ Κάσο, Κάρπαθο, Κάλυμνο, Αστυπαλιά, Κω, Λέρο, Τήλο. Κάπου όμως είχα διαβάσει ότη στην ίδια τη Χάρκη (Χάλκη) ήταν άγνωστος μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες. Όταν άκουσαν οι Χαρκήτες το σκοπό και έμαθαν ότι σ’ όλα τ’ άλλα νησιά τον θεωρούν δικό τους (των Χαρκήτων), αυτό συντέλεσε στο να γίνει και στη Χάρκη σουξέ! Αυτοεκπληρούμενη προφητεία…

Σημειωτέον ότι στα περισσότερα νησιά τον ξέρουν κιόλας με το όνομα Χαρκήτικος, πράγμα σχετικά σπάνιο. Συνήθως οι σκοποί μεγάλης διάδοσης έχουν διαφορετικό όνομα σε κάθε νησί (π.χ. Βοσκίστικος Κάσου-Καρπάθου = Γαλανούαινα ή Κασιώτικος Καλύμνου = Κώτικος Ρόδου και τελείως άσχετο από τον Κώτικο Καλύμνου, Διοσμαράκι Καλύμνου = Τζιβαέρι Λέρου και τελείως άσχετο από το Διοσμαράκι Καρπάθου, κλπ.).

(Για όσους δε γνωρίζουν: η Χάλκη είναι ένα νησάκι κοντά στη Ρόδο, με καμιά εκατοστή κατοίκους σήμερα -στις μεγάλες της δόξες άντε να 'χε πεντακόσιους-, και παρά ταύτα με ιδιαίτερη και πλούσια μουσική παράδοση.)

Μπράβο κι από μένα! Κι εγώ όμως θα προτιμούσα, το υλικό να είχε δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια κάποιου γνήσιου γλεντιού και όχι στα γραφεία της κοινότητας (σωστά μάντεψα;) ή του πολιτιστικού συλλόγου.

Εξαιρετικός παρά ταύτα ο τραγουδιστής, το ύφος του μου θυμίζει την μεγάλη Κώτισσα ;;; ;;;;;; (α, ρε εμμεντάλερ…)

Εγώ πιστεύω ότι η ηχογράφηση σε συνθήκες στούντιο έχει τη δική της αξία και χρήση και η ηχογράφηση σε γλέντι έχει τη δική της διαφορετική αξία και χρήση. Στην παρούσα φάση το μόνο που ήταν δυνατόν να γίνει ήταν αυτό που έγινε για πολλούς και διάφορους λόγους, κάποιοι από τους οποίους μάλιστα δεν δημοσιεύονται. Ξέρετε πώς είναι οι τοπικές κοινωνίες. Πέρα από αυτό, η συγκεκριμένη συνάντηση έγινε για να μάθουν τα όργανα σκοπούς οι οποίοι είναι παλιοί και δεν τραγουδιούνται πλέον στα γλέντια. Πετύχαμε λοιπόν να ηχογραφήσουμε 2 εξαιρετικούς παλιούς και άγνωστους στους περισσότερους Αντιμαχείτες σήμερα σκοπούς. Ο χαρκίτικος ηχογραφήθηκε παρεμπιπτόντως, γιατί ήθελε να τον πει ο κυρ-Φίλιππος…

Τώρα σε σχέση με το γλέντι, μακάρι σε επόμενη κάθοδο να μπορέσουμε να φέρουμε όσους ανθρώπους έχουν μείνει που τραγουδούν σε ένα τραπέζι. Δύσκολο μεν, αλλά νομίζω όχι ακατόρθωτο. Θα δούμε.

Σχετικά με τον χαρκίτικο είχα μία πληροφορία στην Κω ότι σε κάποιο νησί (και νομίζω μου είπαν στη Χάλκη) λέγεται κώτικος. Εν τω μεταξύ ο σκοπός αυτός στην Κω έχει εθιμικό χαρακτήρα. Και κάνω την σκέψη μήπως πράγματι λέει κάτι για την καταγωγή του σκοπού το ότι είναι εθιμικός στην Κω και μη εθιμικός (αληθεύει αυτό; δεν ξέρω) στα άλλα Δωδεκάνησα.

Ακούστε και κάτι εξαιρετικό! Μία παλιά ηχογράφηση του χαρκίτικου (γύρω στο 1974) στην Αντιμάχεια της Κω σε ζωντανό γλέντι. Πέραν του ότι ο ήχος είναι πολύ κακός, η ηχογράφηση αυτή έχει δύο εξαιρετικά και μοναδικά στοιχεία. Πρώτον, τραγουδάει ο Γιάννης Συνεσίου, ένας από τους πιο φημισμένους μερακλήδες και τραγουδιστές της Αντιμάχειας, ενώ παίζει το καλύτερο βιολί της Αντιμάχειας, ο Γιάννης Χατζηδημήτρης. Δεύτερον, η περίσταση είναι η εξής. Είναι στο κρεβάτι, στα τελευταία του, ο κατά γενικήν ομολογία καλύτερος τραγουδιστής-μερακλής της Αντιμάχειας, ο Ζαχάρης Συνεσίου. “Γλεντάνε” λοιπόν πάνω από τον ετοιμοθάνατο Ζαχάρη ο αδερφός του Γιάννης και ο γιος του Βασίλης. Στο κομμάτι που σας στέλνω διακρίνω το τσάκισμα:

Παναγιά του Μαστιχάρι,
βλέπε μού τον το Ζαχάρη.

Ενώ αργότερα (εκτός του κομματιού που ανεβάζω) ο γιος του Βασίλης τραγουδάει:

Παρακαλώ σε, Παναγιά, κουράγιο να μας δώσεις,
και εις τον άλλο, Παναγιά, πάλι να μας ενώσεις.

Ένα μοναδικό και συγκλονιστικό κατευόδιο στον Ζαχάρη…

Πολύ δύσκολο να διακρίνεις λόγια, και επομενως να νοιώσεις τη στιγμή. Κάποια στιγμή λένε κάτι για γάμο;;

Εν πάση περιπτώσει, έστω και υποκαθιστώντας τη μέθεξη της κατανόησης με την ανάγνωση της περιγραφής σου, Δημήτρη, είναι όντως συγκλονιστικό. Τεκμήριο από τις εποχές που οι άνθρωποι, υπό ομαλές συνθήκες, άρχιζαν και τέλειωναν τη ζωή τους στο σπίτι τους. Και που όταν κάποιος τέλειωνε τη ζωή του, απλώς αποχαιρετούσε και πέθαινε. Σήμερα και η είσοδος και η έξοδος είναι σε νοσοκομεία, και η έξοδος δεν επιτρέπεται αν δε σε καθυστερήσουν πρώτα όσο μπορούν…

τον χαλκήτικο σκοπό τον τραγουδούσαν οι χαλκήτες σφουγγαράδες, καθως και οι μαναδες-γυναικες τους. Αναθεμα σε μπαρμπαρια και εσυ παλιομαντρουχα- Μπαρμπαρια είναι μια περιοχή της Λιβύης και η Μαντρούχα η Marsha Madrouch παλι στη Λιβύη. Οι δωδεκανησιοι τον ακουσαν και τον μετεφεραν στα μερη τους, καθως ο καημος ηταν ιδιος. Σφουγγαραδες υπηρχαν απο ολα τα δωδεκανησα απλα τα νησια που έγιναν εξολοκληρου σφουγγαραδικα ηταν καλυμνος,χαλκη,συμη.

Της μπαρμπαριας τα κυματα θεε μου χαμηλωσε τα
να δω και γω το κρινο μου και παλι ψηλωσε τα
Βρυσακι μου μαντρουχιανο να χα το ριζικο σου
που ρχεται το πουλακι μου και πινει το νερο σου.

Τραγουδιεται σε ολα τα δωδεκανησα, με καποιες παραλλαγες απο νησι σε νησι, οπως το θυμοταν ο καθενας. Στην εκτελεση του Γιαννη Παυλίδη, το τραγουδουν ετσι στην Όλυμπο, αν και το χω ακουσει και λιγο διαφορετικο από το Μανώλη Λεντάκη και από το δίσκο του Μιχάλη Μιχαηλίδη-Νουάρου.