Η κλητική «καλέ» -ως επιφώνημα άκλιτο επί παντών των γενών και αριθμών- πριν εντεθεί προσφυώς κατʼ εμέ στο επίμαχο τραγούδι, έχει ανέκαθεν καταλάβει κάθε πτυχή του νεοελληνικού προφορικού και γραπτού λόγου. Έχει αποδειχθεί ένα επιφώνημα εξαιρετικά πρόσφορο για ποικίλες χρήσεις του λόγου, που δεν…περισσεύει με τίποτα. Εάν θεωρηθεί ότι είναι περιττό και δείγμα κακής στιχουργικής οικονομίας το επιφώνημα αυτό μέσα στο τραγούδι, τότε ακριβώς για τους ίδιους μη-λόγους είναι εκβλητέο και εκτός αυτού, στη χρήση που του κάνουν οι ομιλητές και γράφοντες. Και αυτό γιατί και εκεί, στην εξωμυθοπλαστική πραγματικότητα, ανάλογους ρόλους επιτελεί αυτό το μικρό αλλά μέγα επιφωνηματάκι…Εάν «περισσεύει» ενδοκειμενικώς, «περισσεύει» και εξωκειμενικώς.
Αλλιώς έχουν τα πράγματα με τον στίχο «της βγάλαν τ’ όνομά της». Μπορεί κάποιος να θεωρεί ότι δεν σημαίνει τίποτα, αλλά αυτό ισχύει εκτός ποιητικού κειμένου. Εντός ποιητικού κειμένου, μπορεί κάλλιστα να νομιμοποιηθεί αισθητικά κατά το μέτρο της πρόσφορης δημιουργικής εξεργασίας που θα υποστεί. Όπως παρατήρησα και με άλλη αφορμή, το «επέστρεφε» π.χ. του Καβάφη είναι «λάθος» μόνο εκεί έξω. Μέσα στο ποίημα και εξαιτίας της δημιουργικής χρήσης που του γίνεται, κανονικοποιείται αισθητικώ τω τρόπω και υπηρετεί τις δημιουργικές αποβλέψεις.
«Ό,τι να ʽναι», μπορεί και να ʽναι τα λόγια των επιγενομένων. Του Παπάζογλου, όχι, αφού σαν πρόκες κάρφωσε τις λέξεις –να μην τις παίρνει ο άνεμος
Αντε, το “καλέ” να το δεχτούμε, που εγώ δεν το δέχομαι. Όμως το όνομα “της” δεν στέκει με τίποτα, μα με τίποτα. Θα συμφωνήσω με τον Περικλή ότι μπήκε γιατί ο στιχουργός δεν είχε άλλη, καλύτερη έμπνευση: Ενός ανθρώπου μπορεί να “του βγεί (το) όνομα”. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία ταύτισε το άτομο αυτό με κάποια συμπεριφορά και του “έβγαλε όνομα” που να ταιριάζει με αυτή τη συμπεριφορά, συνήθως μη αρεστή, μη αποδεκτή κλπ. Έτσι, μπορούμε π.χ. να πούμε “Της Άννας, της εβγαλαν (το) όνομα ότι είναι πουτανάκι”. Εντάξει, οπότε κολλάει και η συσχέτιση με φόρεμα ή ό,τι άλλο βάλει ο καθένας στο νού του. Όμως η φράση “Της το βγάλανε, της το βγάλανε, της Άννας τ’ όνομά της” δεν μπορεί να έχει καμμία άλλη ερμηνεία παρά ότι ενώ η φουκαριάρα είχε ένα όνομα, Άννα τη λέγανε, τώρα δεν λέγεται ούτε Άννα, ούτε ελαφρών ηθών ούτε τίποτα. Δεν έχει όνομα. Μα, δεν ήθελε αυτό ο Παπάζογλου! Αυτός ήθελε να τη δεί “πουτανάκι” και θα παρέμενε και Άννα. Ε, ο τύπος “το όνομά της” δεν κολλάει, για μένα, με τίποτα. Είναι θυσία μιάς στρωτής και αποδεκτής λαϊκής φραστικής διατύπωσης για χάρη ενός στιχουργικού μέτρου που δεν βγαίνει αλλοιώς.
Δηλαδή Γιώργο υποστηρίζεις ότι το «καλέ» δεν το έβαλε λόγω απορίας ψάλτου αλλά επειδή στον προφορικό λόγο μπαίνει παντού;
Ωραία. Ας υποθέσουμε ότι δεν υφίστατο θέμα ομοιοκαταληξίας με το Γεντί Κουλέ και τον αργιλέ. Οι στίχοι θα μπορούσαν να είναι κάπως έτσι:
[i]Πέντε χρόνια δικασμένος μες στη φυλακή, καλέ,
από το πολύ σεκλέτι μαύρο έπινα, καλέ.
Κι άλλα πέντε ξεχασμένος από σένανε, καλέ,
για παρηγοριά οι μάγκες μαύρο μου 'διναν, καλέ.
Τώρα που ‘χω ξεμπουκάρει απ’ τη φυλακή, καλέ,
γέμοσε τον αργιλέ μας να φουμάρουμε καλέ.[/i]
Παρατηρείς κάτι που να σ’ ενοχλεί στιχουργικά, ή κι αυτό το ποιητικό κείμενο το θεωρείς άρτιο και σφιχτοδεμένο; (Λάβε υπ’ όψη σου ότι αν κάτι «περισσεύει» ενδοκειμενικώς, θα «περισσεύει» υποχρεωτικά και εξωκειμενικώς.)
Γενικά, θεωρείς ότι είναι δυνατόν ένας στίχος να έχει τεχνικά προβλήματα (εκτός από τα μετρικά λάθη και τα λάθη ομοιοκαταληξίας), ή αμφισβητείς την ίδια την έννοια;
Όχι. Ούτε ως ψάλτης (δεν μπορώ να διανοηθώ τον Παπάζογλου ως διαπορούντα ψάλτη…)το έβαλε ούτε επειδή έξω μπαίνει παντού. Αλλά επήρε ένα απολύτως νομιμοποιημένο έξω επιφώνημα και το ενέταξε οργανικά στο πόνημά του.
Επαναλαμβάνω ότι είναι ένα επιφώνημα εξαιρετικά πρόσφορο για ποικίλες χρήσεις του λόγου. Εάν ο Παπάζογλου είχε υπογράψει το προπαρατιθέμενο πεποιημένο στιχούργημα, από μεριάς μου τουλάχιστον δεν θα υπήρχε αντικείμενο συζήτησης, και θα πηγαίναμε ασμένως για άλλα. Ακριβώς διότι ενώ το επιφώνημα παραμένει ως τέτοιο νομιμότατο, η, πέραν πάσης οικονομίας του λόγου γενικώς, κατάχρηση που του γίνεται στο πεποιημένο στιχούργημα, καταστρέφει αισθητικώς τα πάντα. Το «φιλμ», δηλαδή, πήρε φως από την υπερέκθεση. Αυτό έκανε όμως ο πραγματικός Παπάζογλου στο πραγματικό τραγούδι; Διότι το πεποιημένο στιχούργημα μού ανακαλεί αυτομάτως σχέσεις αναλογίας με την πανθομολογούμενη νεοελληνική λέξη «μαlακας». Νομιμότατη και αυτή. Πόσο όμως καταστρέφονται νοηματικοαισθητικώς τα πάντα, όταν δεν μπορείς να περπατήσεις λιγάκι και ακούς: «Και που λες μαlακα του ξηγιέμαι ρε μαlακα ότι μαlακα ποιος νομίζεις ότι είσαι μαlακα που θα με πεις μαlακα κλπ κλπ» και πάει λέγοντας και κλαίγοντας.
Δεν φταίνε οι λέξεις. Οι αταίριαστοι γάμοι μεταξύ τους φταίνε. Και επί του φερόμενου ως αταίριαστου αισθητικώς γάμου του «καλέ» με τις πλησίον του λέξεις στη Φωνή του αργιλέ, δεν αντιλήφθηκα κάποιο επιχείρημα που βασίμως να υποστηρίζει ότι το επιφώνημα είναι δις περιττό από αισθητική άποψη…
Εντάξει παιδιά. Εγώ απλώς ήθελα να πω ότι ούτε οι καλοί ούτε οι αγαπημένοι μας δημιουργοί είναι ανώτεροι κριτικής. Κατανοώ μεν την αντίθετη άποψη, αλλά δεν μπορώ να τη συμμεριστώ.
ψυχραιμία… μεγάλος ο παπάζογλου, αλλά δεν θα μείνει στην ιστορία για κάτι σκωπτικά τραγουδάκια όπως το “αίνιγμα”, το “σου φαίνεται” ή το “της το βγάλανε”. και νομίζω ότι αυτό που ο περικλής θεωρεί ως στιχουργική αδυναμία (τα περί εγχειριδίων ειπώθηκαν ως σχήμα λόγου προφανώς) ήταν απλά για να τονίσει την χαλαρότητα των συγκεκριμένων τραγουδιών -εξ ού και τα παιχνίδια με τις λέξεις.
Πάντως από αυτά τα τρία, τουλάχιστον το “μου φαίνεται” δεν είναι ένα απλό σκωπτικό τραγουδάκι. Πέρα από το στιχουργικά έξυπνο παιχνίδι με τις λέξεις και τις σημασίες τους (μου φαίνεται, σου φαίνεται κλπ), μάλλον για εύστοχες βολές απέναντι σε ένα είδος κακεντρεχούς ηθικολογίας της εποχής “μου φαίνεται” παρά για λίγα απλώς σκωπτικά στιχάκια.
Και δεν είναι το μόνο, για να συμπληρώσω τον Άγη, στιχουργικά έξυπνο, σκωπτικό και ευρηματικό τραγούδι του Παπάζογλου.
Επίσης, ασκώ κριτική σε ένα στιχουργό, στην περίπτωσή μας στον Παπάζογλου, σίγουρα δεν είναι, Περικλή, να ισχυρίζομαι ότι [b]οι στίχοι του είναι “ό,τι να’ ναι”. [/b]
Να υπενθυμίσω - με την ευκαιρία - πως στη “Φωνή του αργιλέ” είναι η μοναδική φορά που έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε τη φωνή του ίδιου του δημιουργού.
Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να κατατροπώσουμε τον διαφωνούντα. Παίρνεις Ελένη ξεκομμένη μια φράση μου, την οποία σε επόμενα μηνύματα τεκμηρίωσα μέχρι αηδίας, και την παρουσιάζεις χωρίς την τεκμηρίωσή της. Ωραία, φαίνεται πράγματι σαν κάτι που δεν είναι κριτική και άρα μειώνεται ο άλλος. Για ποιο σκοπό; Για να μην απειλήσει την υστεροφημία του Παπάζογλου;
Όποιον τον ενδιαφέρει το θέμα, ας αντιπαραθέσει τη δική του κριτική όπως έκαναν ήδη μερικά μέλη. Όποιον τον ενδιαφέρει μόνο η οπαδική πτυχή, ότι εμείς Παπάζογλου και τα μυαλά στα κάγκελα, έσπευσα να τον καλύψω κι αυτόν διευκρινίζοντας ότι κι εμένα μ’ αρέσουν πολλά τραγούδια του, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που (ωστόσο) τα βρίσκω προβληματικά. Αν, τέλος, δεν ενδιαφέρει κανέναν, ας το αφήσουμε να πέσει. Αντιδράσεις όμως λες και θίξαμε κανέναν δε χρειάζονται, γιατί δεν θίξαμε κανέναν.
Πάντως καλό είναι να έχουμε υπόψη μας ότι προβληματικά σημεία εντοπίζονται από τον Όμηρο μέχρι τον Σέξπιρ. Και συνήθως εντοπίζονται από ανθρώπους που έχουν φάει τη ζωή τους μελετώντας τα μη προβληματικά σημεία των ίδιων, οπότε και κάτι παραπάνω θα ξέρουν και ανώτεροι πάσης υποψίας για επιβουλή/εμπάθεια είναι. Συνεπώς ο ισχυρισμός ότι κάποιος δημιουργός δεν είναι τέλειος και αψεγάδιαστος μπορεί άφοβα να αποσυνδεθεί από κάθε απόχρωση ασέβειας.
Ευτυχώς ο Παπάζογλου και με τη στιχουργική του δεινότητα κέρδισε ήδη την …υστεροφημία χρόνια τώρα και ούτε έχει ανάγκη από οπαδούς με …μυαλά στα κάγκελα (τώρα ποιος “κατατροπώνει” ποιον?)
Έπειτα κανείς μελετητής του Oμήρου ή του Σέξπηρ δεν πήρε στίχο - στίχο το έργο τους και δεν επιχείρησε να το συνταιριάξει με ό,τι είχε αυτός στο κεφάλι του περί στιχουργικής και ορθότητας του λόγου. Σε άλλα επίπεδα έγινε η κριτική.
Τουλάχιστον υπήρξαν posts έτσι που να μη μείνει η εσφαλμένη εντύπωση ότι η στιχουργική του Παπάζογλου ήταν “ό,τι να ναι” και μάλιστα σ’ ένα ρεμπέτικο φόρουμ…
Αυτό ειδικά, δεν το κατάλαβα: Δηλαδή εμείς, εδώ, θα έπρεπε να θεωρούμε αυτόματα όλους τους στιχουργούς του ρεμπέτικου εκτός κάθε (αρνητικής) κριτικής, επειδή και μόνο είμαστε ένα ρεμπέτικο φόρουμ;
Η θέση μου είναι γνωστή: δεν υπάρχει δημιουργός (σπουδαίος ή λιγότερο σπουδαίος) που να μήν έχει επιδείξει έργα-πατάτες! Πάντα κρατώ κριτική στάση. Και φυσικά συμφωνώ μαζί σου: σιγά μή κινδύνευσε η υστεροφημία του Παπάζογλου! Ό,τι είχε να πεί, τόπε!
Ορισμένα πράγματα όμως δε διδάσκονται!
Προσωπικό παράδειγμα: τους περσότερους ρυθμούς τους κατείχα πρίν πιάσω όργανο, από το χορό. Όταν γράφω, ξεκινάει αυτόματα ένα εσωτερικό μέτρημα (τικ-τακ). Δίνοντας το τραγούδι για σύνθεση, έχω προκαθορίσει ήδη το ρυθμό. Εδώ είναι και η μόνιμη διαφωνία μας με τον Δημήτρη Ν.: η πρώτη του αντίδραση είναι να με βρίσει, διότι «κανονικά» ο συνθέτης καθορίζει το μοτίβο κι όχι αυτός που γράφει στίχους. Έλα όμως που -μέχρι σήμερα- δεν έπεσα έξω!
Δύο πράγματα σε φέρνουν κοντά στη δημιουργία: η ζωή (με όλα της) και η μελέτη, το παίδεμα. Περιθώριο βελτίωσης υπάρχει, χωρίς όμως να είναι αναγκαία συνθήκη (κάποιοι παρά τις προσπάθειες απλά δεν δύνανται να γράψουν/συνθέσουν κ.ο.κ.). Έτσι, συνηγορώ υπέρ του babis:
Γενικά, το «πρόβλημά» σου, pepe (και ορισμένων άλλων εδώ), είναι ο τρόπος που επιχειρείς να προσεγγίσεις τα ρεμπετοπράγματα (που κατεμέ, δεν είναι καν τα χωράφια σου): με το μάλλινο πουλοβεράκι, τον μεγεθυντικό φακό και τις σολωμονικές.
Άιντε και το…αποδόμησες (sic!): και λοιπόν;! Θα σηκωθεί ο Παπάζογλου από τον τάφο να «επανορθώσει»;! Γιατί δε δοκιμάζεις να γράψεις στα δικά σου ορθόδοξα μέτρα;
Στο κάτω-κάτω της γραφής, έ! ένα τραγούδι είναι το ρημάδι ανάμεσα στα μυριάδες! Δεν είναι, ούτε πρέπει νάναι όλα για όλους! Δε σου κάθησε, προσπέρασέ το! Δεν έπεσε κι η ζάχαρη στο νερό!
Οι στιχοι του Παπαζογλου ειναι πολυ φτωχοι .
Ολα για αργιλεδες και για γυναικοδουλειες με υπονουμενα μιλαει.χωρις καποιο βαθυ νοημα.
Χρησιμοποιει ομοιοκαταληξη και ψαχνει να βρει λεξεις στην τυχη(καλα το πε καποιος εδω μεσα ,οτι να ναι) να ταιριαξουν.
Οι λαχαναδες, το παιδι του δρομου, ο ξεμαγκας, το παραπονο του δερβιση, αν ημουν αντρας, η δερβισαινα, ο παπατζης… Ολα αυτα ειναι φτωχα; Ισα-ισα χρησιμοποιει λεξεις, δινοντας επακριβως το περιεχομενο που ηθελε χωρις να ειναι καθολου προχειρες! Το να εχει γραψει και τραγουδια με ευκολες ομοιοκαταληξιες, δεν αναιρουν το πλουσιο εργο ενος συνθετη. Ας μην βιαζομαστε να τον κρινουμε ως φτωχο στο λεξιλογιο, εναν συνθετη ο οποιος μας δινει διαμαντια…
Ποιο διαμαντι μας δινει ρε φιλε,γιατι εγω δεν εχω δακρυσει με κανενα τραγουδι του.
Η εστω κατι που να με αγγιξει συναισθηματικα.
Η μαντουβαλα του Καζαντζιδη ειναι χιλιες φορες ανωτερη,εστω και ινδικη.
