Ανοίγω αυτό το θέμα μήπως διαβαστεί απο κάποιον που γνωρίζει περισσότερα.
Τον τελευταίο ανακάλυψα ένα τύπο “βιολιού” ο οποίος δείχνει να έχει ομοιότητες με τον κεμανέ καππαδοκιας.
Συγκεκριμένα το britsh museum έχει ένα όργανο αγνώστου κατασκευαστή το οποίο χαρακτηρίζουν ως πιθανό πειραματισμό φόρμας βιολιού που δεν επικράτησε:
το οποίο μάλλον είναι γαλλικό και η περιγραφή το ονομάζει ως pochette δηλαδή μικρό βιολί χοροδιδάσκαλου αν και αυτός ο όρος συνήθως αναφέρεται σε όργανα με άλλο σχήμα.
Βλέποντας και τα δύο αυτά όργανα αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποια σχέση με τον κεμανέ ο οποίος εχει παρόμοιο σχεδιασμό και κοχλία βιολιού. Και αν υπάρχει σχέση, πως να προέκυψε άραγε;
Δεν ξέρω να προσθέσω τίποτε χρήσιμο, αλλά αυτό τον συσχετισμό τον έχω ξανακούσει. Μάλιστα νόμιζα ότι αυτή ήταν η στάνταρ pochette. Δεν είχα μεν δει να το παίζουν όρθιο, αλλά τα κρατήματα ποικίλλουν.
Πάντως βλέποντας τις εικόνες, που δείχνουν σχεδόν ξεκάθαρα έναν κεμανέ (μόνο με λιγότερες χορδές και χωρίς συμπαθητικές) αλλά ταυτόχρονα κι ένα εξίσου ξεκάθαρο βιολί, σκέφτομαι για πρώτη φορά ότι ο κεμανές με τον κεμεντζέ, τη στάνταρ ποντιακή λύρα, μπορεί να μην έχουν και τόση σχέση όση συνήθως τούς αποδίδουμε. Η κεφαλή κι ο μηχανισμός των κλειδιών, όμοιος μεταξύ βιολιού και κεμανέ, εντελώς διαφορετικός στον κεμεντζέ, είναι από τα στοιχεία που μπορεί να μην έχουν σπουδαία λειτουργική σημασία αλλά λένε πολλά για την ιστορία των οργάνων.
Από τον Ανωγειανάκη μάθαμε να λέμε «η φιαλόσχημη λύρα: κεμεντζές και κεμανές // η αχλαδόσχημη λύρα: θρακιώτικη, 12νησιακή κλπ.», αλλά το πρώτο σκέλος του διαχωρισμού μοιάζει να καταρρέει μόλις κοιτάξουμε λίγο παραπέρα από τον ευρύτερο ελληνικό χώρο.
Κεμανές Καππαδοκίας: 6 χορδές + 6 συμπαθητικές
Ποντιακός καμανές (4+4?), από τον Γιώργο Πουλαντζακλή, τον μοναδικό που ανέσυρε και αναβιώνει αυτό το σπάνιο όργανο.
Αρμένικος κεμανές (4+4?). Δεν τον ήερα, μόλις μου τον έβγαλε το ΥΤ.
Είναι καλό πεδίο για έρευνα. Η δική μου υπόθεση είναι πως υπάρχει, εν-μέρει τουλάχιστον, ένα αντιδάνειο απο το βιολί στον σχεδιασμό του Κεμανέ, παρότι αυτό δεν έχει τεκμηριωθεί, όσο γνωρίζω. Εγώ μέχρι τώρα είχα την εντύπωση πως πρόκειται για μέρος της αδιάκοπης παράδοσης απο Βυζαντινή λύρα και ίσως και παλαιότερες μορφές, μέχρι σήμερα.
Βρήκα ένα άρθρο το οποίο, παρότι φτωχό στη μετάφραση του ,παραπέμπει σε πολύ σημαντικές πηγές, όπως το έργο του Ραούφ Γιεκτά.
Ο συγγραφέας αναφέρει παρουσία βιολιού στον Οθωμανική αυτοκρατορία πολύ πριν αυτό εισαχθεί στο παλάτι. Περιγράφει πως τα κουρδίσματα έγιναν λυρίστικα. Μιλάει επίσης για τον Γιώργη, βιολιστή του 18ου αιώνα ο οποίος, έχοντας μάθει ρεμπάμπ πέρασε στο βιολί.
Έχουμε λοιπόν μια σχολή η οποία δανείζεται το δυτικό όργανο αλλά στην χρήση προτιμά στοιχεία λύρας και ρεμπάμπ, πράγμα που βρίσκω λογικό. Μήπως αυτό σημαίνει οτι το παίζαν και στο γόνατο;
Το ποσετ δεν εχει παρουσία ως όργανο καθιστό.Αντίθετα, ξέρουμε οτι το κρατούσαν στο χέρι, χαμηλά στα πλευρά του μουσικού λόγω μικρού μεγεθους.
Αν λοιπόν υποθέσουμε πως μαζί με τα βιολιά στην Πόλη φτάσαν και Ποσέτ (τα οποία στο κάτω-κάτω ήταν και ταξιδιάρικα όργανα, τσέπης, χωρίς θήκες), θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε πως στην Πόλη τα κάναν ότι ήξεραν, δηλαδή τα παίξαν ως λύρες;
Και κάτι τελευταίο. Ο Καππαδόκικος κεμανές δεν είναι αυστηρά 6χορδος.Εδώ που τα λέμε δεν είναι αυστηρά τίποτα.
επεξεργασία: και να όρθιο βιολί σε θέμα που ξαναήρθε στην επιφάνεια
Η ονομασία ΚΙΤ είναι συγκεκριμένα για το Ποσέτ που διατηρεί τον σχεδιασμό του βιολιού σε μινιατούρα.
Τα όργανα που θυμίζουν ρεμπέκ τα λέγαν boats ή Sardìnos
Τα τετράγωνα των φώτο απο πάνω δεν ξέρω σε ποιά απο τις 2 κατηγορίες βρίσκονται.
Νομίζω οτι το συγκεκριμένο περιέχει λίγο και την φαντασία του δημιουργού. Οι Αρμένηδες παίζουν 3χ κ 4χ όργανα κάπως σαν λύρες μαυρης θαλασσας αλλά δεν νομίζω πλέον να είναι ευρεία η χρήση του οργάνου.
Ποιοι Αρμένηδες ρε παιδιά, Παραδοσιακόν Οργανοποιείον Ο Ρωμηός γράφει άμα ανοίξουμε το λινκ!
Υπόθεσή μου: Προσωπική δημιουργία, βασισμένη στον παραδοσιακό καππαδόκικο κεμανέ που είναι όργανο ελάχιστα τεκμηριωμένο, ουσιαστικά γνωστό μόνο από το βιβλίο του Ανωγειανάκη με το ένα και μοναδικό κομμάτι της συλλογής του Μουσείου, και εμπλουτισμένη με το στοιχείο των πολλών συμπαθητικών που προέρχεται από τη λύρα του Ρος, στην οποία με τη σειρά του προέρχεται αφενός από τη βουλγάρικη γκαντούλκα (αχλαδόσχημη λύρα) και αφετέρου από διάφορα άλλου τύπου έγχορδα της ινδικής κυρίως παράδοσης.
Edit: Ρε θηρίο @8009 , πώς ακριβώς το εντόπισες αυτό; Πουθενά δεν είδα τη λέξη κεμανές - βασικά καμία λέξη δεν είδα!
Εννοείς την φωτογραφία; Στα σχόλια στο βίντεο αναφέρεται η σελίδα στο facebook, στη σελίδα έριξα μια ματιά σε μερικές δεκάδες φωτογραφίες που έχει και εκεί τον πήρε το μάτι μου. Αλλά και στην περιγραφή του βίντεο είδα πως αναφέρει πόσες χορδές έχει το όργανο καθώς και μία εξαιρετικά λεπτομερή περιγραφή όλων των μερών του στα αγγλικά και στα ελληνικά.
Στις φωτογραφίες στη σελίδα επίσης υπάρχει σε μία μόνο φωτογραφία αυτός ο ενδιαφέρον κεμανές (πως να ακούγεται άραγε;;;):
