Συνήθως η κλίμακα του Πειραιώτικου δίνεται με την 4η να είναι αυξημένη, ως στάνταρ νότα (όχι ως έλξη). Ορίζεται ακόμη και ξεχωριστό είδος 5χόρδου: Η-3Η-Τ-Η = 5χορδο Πειραιώτικου.
Αυτό μπορεί να αναγνωσθεί και ως εξής:
Έχουμε ένα κανονικό 5χορδο Χιτζάζ. Έχουμε έναν δρόμο ο οποίος στη μεν 5η του βαθμίδα δίνει μεγάλη έμφαση, τη δε 4η τη χρησιμοποιεί πολύ περισσότερο ως «εφαλτήριο» για να πιάσει την 5η (εφαλτήριο = αυτό που ο Αριστομένης το λέει εμπειρικά «το Σολ# εισάγει το Λα» και ο Αλκ, τεχνικά, «προσαγωγέας») παρά σε οποιοδήποτε άλλο γύρισμα της μελωδίας. Όποτε συμβαίνει αυτό, η 4η παίρνει δίεση γιατί έλκεται προς τα πάνω από την 5η.
Εφόσον οι περιπτώσεις όπου δε συμβαίνει αυτό αλλά παρά ταύτα ακούγεται και η 4η (άρα ακούγεται καθαρή) είναι πολύ σπάνιες, στατιστικά μπορείς να πεις ότι η κανονική 4η του δρόμου είναι η αυξημένη, και η καθαρή είναι μια παροδική έλξη προς τα κάτω, που θα τύχει αριά και που.
Από την άλλη, το να έλκεται η 4η προς την 5η σε χρωματικό 5χορδο δε γίνεται αποκλειστικά στον Πειραιώτικο. Αυτό που ορίζει τον Πειραιώτικο είναι η ιδιαίτερη επιμονή του σ’ όλο αυτό συνδυαστικά (αφενός δηλαδή στο να τονίζει την 5η, και αφετέρου στο να έλκει την 4η προς την 5η). Αν γίνεται συνέχεια, είναι Πειραιώτικος. Αν γίνεται κατ’ εξαίρεσιν, δεν είναι Πειραιώτικος.
Άμα έχεις δυο φρασούλες όλες κι όλες, όπως στην Ατσιγγάνα, μία περί την 5η με αυξημένη την 4η και μία καθοδική προς την τονική με καθαρή την 4η, το όλο ερώτημα «συνέχεια ή κατ’ εξαίρεση;» παύει να υφίσταται.
όπως έγραψα και παραπάνω, η χαρακτηριστική κίνηση του πειραιώτικου είναι να κρατάει την έλξη στο κατέβασμα. και μόνο στην καταληκτική φράση επιστρέφει η 4η στην κανονική της θέση.
Μπορείς να το θεωρήσεις και αντίστροφα (βλ. συνέχεια του ίδιου μνμ), αλλά είτε έτσι είτε αλλιώς πάλι αυθαίρετο είναι. Μια κλίμακα είναι μια σειρά νότες που κάθονται στατικά και περιμένουν να τις παίξεις. Ο δρόμος είναι κίνηση. Χωρίς την κίνηση δεν υπάρχει δρόμος.
Και στο συγκεκριμένο κομμάτι η κίνηση είναι λίγη! Ο δρόμος είναι πολύ σύντομος. Δεν έχω (δεν μπορώ να έχω) τελική άποψη για το τι δρόμο έχουμε, και δε νομίζω ότι είναι και τόσο σημαντικό. Μας αρκεί που ξέρουμε ότι δεν είναι ξέρω γω σαμπάχ ή κάτι άλλο άσχετο.
Ναι στην τελική μπορεί να είναι συνδυασμός δρόμων όπως και στο «Ο μάρκος ο συριανός». Το νήμα βέβαια αφορούσε γενικά εξήγηση του σκεπτικού για εύρεση του δρόμου, όχι αποκλειστικά για την Ατσιγγάνα.
αφού σε ενδιαφέρει πολύ απ’ό,τι βλέπω το θέμα των δρόμων, και έχεις γενικά αντίληψη, κάτσε γενικά να διαβάσεις περί τροπικότητας κλπ. υπάρχουν τα εξαιρετικά βιβλία του μαυροειδή, των βούλγαρη/βανταράκη, του αντρίκου, και για ευκολία υπάρχει και αυτό εδώ:
θα δεις ότι το πιο σημαντικό είναι να πιάσεις την δομή του κομματιού, 3/4/5χορδα και τις συμπεριφορές τους -όχι απλά τα τάστα που πατάς. και μετά ας το ονομάσει ο καθένας όπως θέλει…
Το σκεπτικό είναι ακριβώς αυτό που παρουσίασες ο ίδιος από την αρχή. Όπως ξανάπα, το πήγες πολύ σωστά. Απλώς συμβαίνει η Ατσιγγάνα να μην είναι το πιο κατάλληλο παράδειγμα, λόγω της υπερβολικά απλής δομής της που ταιριάζει με περισσότερους από έναν δρόμους. Πιστεύω ότι αν κάποιος έγραφε βιβλίο για τους δρόμους δε θα την έβαζε στα παραδείγματα.
Στου Παγιάτη δε θίγεται καθόλου το σημαντικότατο ζήτημα της μελωδικής κίνησης (ο τάδε δρόμος δίνει έμφαση στην 5η, ο άλλος στην 4η - ο τάδε δρόμος αρχίζει ψηλά και κατεβαίνει, ο δείνα αντίστροφα…).
Και σε επίπεδο ονοματολογίας και εναρμόνισης υπάρχουν σημεία ξεπερασμένα ή και ξεκάθαρα λανθασμένα.
Ω, δεν ήξερα. Έχω δει αντίστοιχα νήματα στο φόρουμ αλλά ψιλοχάθηκα στην πληθώρα πληροφοριών.
Ποιό θα μου πρότεινες για μια καλή εισαγωγή στους λαϊκούς δρόμους;
Σμυρναίικα και Πειραιώτικα ρεμπέτικα 1922 -1940, Ευγένιος Βούλγαρης – Βασίλης Βανταράκης. Πολλοί νομίζουν ότι επικεντρώνει κυρίως στα Σμυρναίικα. Ναι, αλλά περιέχει και 19 Μάρκους, Μπαγιαντέρα, Δελιά, Κωστή, 13 του Μπάτη, 12 του Γιοβάν Τσαούς, 6 του Τσιτσάνη, ένα του Κερομύτη και αδέσποτα όπως Από κάτω απ’ τις ντομάτες, Νέοι χασικλήδες, Ο Μεμέτης κλπ.
Για κάθε ένα από τα τραγούδια που παρουσιάζονται (περίπου 200) παρατίθεται ο δρόμος / μακάμι στο οποίο τονίστηκε. Υπάρχει και πλούσια εισαγωγή στη θεωρία, με λέξεις – κλειδιά τροπικότητα, κλίμακες, τετρά- πεντάχορδα, βάση, δεσπόζοντες φθόγγοι, προσαγωγείς, έλξεις κλπ.
Επισκέφθηκα σήμερα την Πολιτεία, είδα τα βιβλία του Βούλγαρη και του Παγιάτη. Το πρώτο είχε περίπου 100 σελίδες θεωρία και οι υπόλοιπες σελίδες ήταν παρτιτούρες και αυτό δεν ξέρω κατά πόσο αξίζει. Του Παγιάτη είχε περισσότερη θεωρητική ανάλυση αλλά όπως είπε και ο @liga_rosa πάνω, δεν εμβαθύνει πολύ, τα αγγίζει επιφανειακά.
Κάτι ενδιάμεσο σε αυτά τα δύο υπάρχει; στην προκειμένη φάση θα ήθελα ένα βιβλίο/πηγή που να ξεκινάει από τα βασικά (τι είναι 3χορδα/4χορδα/5χορδα) και να εξελίσσεται (και χωρίς παρτιτούρες δεν με ενοχλεί). Είμαι σε φάση να γνωρίζω περί κλιμάκων, και λίγα για δρόμους (κυρίως Ουσάκ, Χιτζάζ) από ποιούς 7 φθόγγους δημιουργούνται. Απ’ οτι μου λέτε του Μαυροειδή είναι δύσκολο οπότε δεν ξέρω αν θα ήταν καλό για την στιγμή.