Αν είναι να ασχοληθεί κανείς και με αυτό το σκέλος, τα έντυπα κείμενα των τραγουδιών, θεωρώ ότι ακόμη και σήμερα η βάση και αφετηρία είναι ο Ν.Γ. Πολίτης. Αυτός δημιούργησε το πλαίσιο μέσα στο οποίο μελετώνται και κατανοούνται τα δημοτικά τραγούδια. Παρ’ ότι έχει περάσει ένας αιώνας, και μάλιστα ένας αιώνας επικρίσεων και διορθώσεων, το βασικό κόνσεπτ της θεωρίας του παραμένει και σήμερα σε ισχύ.
Όμως όλο αυτό δεν έχει καμία σχέση με τα ζητούμενα ενός ακροατή που θέλει ν’ ακούσει δημοτικά. Το λέω αυτό πολύ κατηγορηματικά, και δεχτείτε τη διαβεβαίωση ενός φιλολόγου που διδάχτηκε στο πανεπιστήμιο τα δημοτικά τραγούδια ως κείμενα, με τη θεωρία τους, και που όταν, αρκετά αργότερα, άρχισε να τ’ ακούει κιόλας, του πήρε πολλά χρόνια να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι απλή συνωνυμία («δημοτικά» - «δημοτικά») αλλά στ’ αλήθεια το ίδιο πράγμα.
Φυσικά, τώρα πια, χαίρομαι που έχω προσεγγίσει το θέμα κι από τις δύο πλευρές, και μάλιστα έχω φτάσει να βλέπω πώς αλληλοσυμπληρώνονται και πώς η καθεμιά βοηθάει στην κατανόηση της άλλης. Αλλά στο ξεκίνημα η φιλολογική πλευρά του πράγματος δε βοήθησε καθόλου, ενώ και τώρα με βοηθάει σε πράγματα που μάλλον δεν είναι τόσο ενδιαφέροντα για τον κάθε ακροατή.
Σχετικά με δημοτικά αυτά είναι τα μόνα βιβλία που έχω και τα πήρα με το παραπάνω σκεπτικό. Βέβαια, ούτε και στο άκουσμα είμαι ‘‘διαβασμένος’’, αν τύχει θα ακούσω, απλά έχω μια συμπάθεια ας το πούμε έτσι. Σίγουρα άλλη προσέγγιση το βιβλίο όπως είπα και παραπάνω, ωστόσο στο μυαλό μου το είχα σαν ένα ‘‘έξτρα’’ για να δούμε το πλαίσιο γύρω από τα ακούσματα, να αποκτήσουμε μια πιο σφαιρική εικόνα.
Κατανοώ ότι άλλος ο κόσμος του ήχου και άλλος του βιβλίου, όμως γιατί:
τυπικά το ένα θέμα θα έπρεπε να συμπληρώσει το άλλο.
ΥΓ: Δεν έχω την γνώση σου Περικλή επί του θεωρητικού, ούτε του ακουστικού μέρους, επομένως το ρωτάω ως ένας ‘‘άσχετος’’ περί δημοτικού τραγουδιού.
Το συμπληρώνει και ουσιαστικά. Πλέον είμαι απολύτως σε θέση να το βεβαιώσω. Στην αρχή όμως, η οποία στην περίπτωσή μου έγινε με τα βιβλία, είχα ένα μπέρδεμα. Έχω μάλιστα γράψει μια αφήγηση γι’ αυτό μου το μπέρδεμα και λίγο για το πώς ξεμπερδεύτηκα.
Δεν τους ξέρω όλους αυτούς, αλλά γενικά οι 78 στρ. δεν είναι καλός οδηγός για τα δημοτικά. Τουάχιστον ορισμένοι, π.χ. Νταλγκάς, Παπαγκίκα, ήταν απλώς επαγγελματίες τραγουδιστές παντός καιρού. Έλεγαν απ’ όλα, αλλά χωρίς τοπικό ύφος παρά με το προσωπικό τους, και ακόμη περισσότερο οι ορχήστρες τους, που κοίταγαν απλώς να αποδώσουν σωστά τη μελωδία και τίποτε περισσότερο.
Ακόμη και για κορυφές όπως ο Παπασιδέρης κρατάω τις επιφυλάξεις μου. Σίγουρα ο άνθρωπος δεν προβάρισε μερικά δημτικά για τις ανάγκες της ηχογράφησης, απεναντίας είχε οργώσει τα πανηγύρια και ήταν δημοφιλής για τις ερμηνείες του. Αλά και πάλι, επαγγελματίας ήταν. Δεν ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα του «λαού» που έβγαλε και έλεγε αυτά τα τραγούδια.
Γιατί, βέβαια, τα δημοτικά δεν τα λένε τραγουδιστές, τα λέει ο καθένας. Περνώντας στα χέρια των τραγουδιστών παύουν να ανταποκρίνονται στον τίτλο «δημοτικά».
Παρόμοια τέτοια περίπτωση από σημερινούς, ο Αηδονίδης στα θρακιώτικα: φωνάρα μεν, αλλά διασκευαστής.
Για αρχή, λοιπόν, όχι 78 στροφές. Εγώ προτείνω 1) Φεβρωνία Ρεβύνθη 2) Ηχογραφήσεις Καρά. Η πρώτη έχει και το προσόν ότι λέει και δυό πραγματάκια, πριν το τραγούδι, αν θυμάμαι καλά.
Ναι, θα επιμείνω σ’ αυτό. Η αντίληψη περί αυθεντικής εκτέλεσης που έχουμε σε ό,τι αφορά τα ρεμπέτικα δεν έχει κανένα ανάλογο στα δημοτικά.
Να αναφέρω μερικά ακόμη επιχειρήματα εκτός από τους τραγουδιστές:
Σχεδόν ποτέ δεν έχω ακούσει σε 78 στροφές κρουστό στην κομπανία. Μόνο σε κάτι ηχογραφήσεις με ζουρνά (+ νταούλι) ή τσαμπούνα (+ τουμπάκι), όπου δε γίνεται αλλιώς, αλλά αυτές έτσι κι αλλιώς είναι ελάχιστες. Κι όμως, η κλασική δομή της στεριανής κομπανίας είναι κλαρίνο-βιολί-λαούτο-ντέφι (+ πιθανόν σαντούρι, κατά τόπους). Υποψιάζομαι ότι ο ντεφιτζής θεωρήθηκε ένα περίσσιο μερτικό στις εισπράξεις και αποκλείστηκε.
Ακόμη και το βιολί, που συνοδεύει το κλαρίνο κατά τρόπο που δεν πολυφαίνεται το ίδιο, νομίζω ότι σπανίζει. Κλαρίνο-λαούτο και καλά μας είναι (κι αν είναι λαούτο, κι όχι ο σέσιον κιθαρίστας της εταιρείας). Κι όμως, μπορεί το βιολί από μόνο του να μην πολυφαίνεται όταν υπάρχει κλαρίνο, ο ήχος όμως των δύο μαζί σαφώς διαφέρει από του σκέτου κλαρίνου.
Έχω βέβαια υπόψη μου και μια σύγχρονη έκδοση που συγκεντρώνει πολλές από τις (λιγοστές έτσι κι αλλιώς) εξαιρέσεις, δηλ. συλλογή από ηχογραφήσεις 78 στρ. με πραγματικά αξιόλογες, ως επί το πλείστον, αποδόσεις δημοτικής μουσικής:
κι ομως εχει. διοτι δεν εχεις ζησει αυτο το ειδος. θα δυσκολευτεις να καταλαβεις πολλα πραγματα. πρωτα απ’ ολα ειναι χωρισμενο κατα τοπους, ακομα και σε αποσταση 10 χ.μ. μερικες φορες αλλαζουν τα τραγουδια. μετα στο χωριο παντα ηταν ζωντανη αυτη η μουσικη και εχει εξελιχθει στο σημερα ειτε με καλο ειτε με κακο τροπο, οπως και ο τροπος ζωης μας δλδ, και αυτα που θα ακουσεις σε παλιες ηχογραφησεις σε πολλες περιπτωσεις ειναι ηχοι που πολυ δυσκολα θα ξαναακουσεις σημερα σε πραγματικες συνθηκες. επισεις στο δημοτικο το δικο μας, με το κλαρινο δλδ, δεν υπαρχει στανταρ. τα κομματια σου δινουν και διναν απο παλια ελευθερια στον αυτοσχεδιασμο, στην αποδοση δεν ειναι σαν τα λαικα η ρεμπετικα. γενικα, ειναι ενας αλλος κοσμος, και μαλιστα πολυ παρεξηγημενος
Δεν έχει καμία απολύτως. Όλα αυτά που περιγράφεις Μιχάλη είναι πράγματα που μαθαίνονται.
Και σάμπως ποιος το έχει ζήσει; Κάτω των 100 ετών, ελάχιστοι. Επειδή στο χωριό μπορείς να πηγαίνεις σε κάθε πανηγύρι και γάμο όλο τον χρόνο; Δεν είναι το πανηγύρι ο χώρος του δημοτικού τραγουδιού. Στο πανηγύρι ακούς μουσικούς και τραγουδιστές, που απλώς το ρεπερτόριό τους (και πιθανότατα και η καταγωγή τους) είναι από το ίδιο μέρος. Το δημοτικό τραγούδι ως τραγούδι του λαού, ολόκληρου αυτοπροσώπως και όχι επιλεγμένων αντιπροσώπων, είναι υπόθεση που έχει τελειώσει για το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Πλέον μόνο για ρεπερτόριο και υφολογικές λεπτομέρειες μιλάμε.
Άλλωστε, ακόμα κι αν μείνουμε στα πανηγύρια, δε χρειάζεται να είσαι από κει για να πας. Όπως μαζεύονται συνήθως πολλοί ξενιτεμένοι που κάνουν ταξίδι ειδικά για το πανηγύρι, έτσι μπορεί να πάει και οποιοσδήποτε. Με το ρίσκο βέβαια να φάει πίκρα τελικά…
Να ρωτήσω και εγώ ο άσχετος:Ο όρος Δημοτικό τραγούδι, αν δεν κάνω λάθος, αφορά μόνο συγκεκριμένες μουσικές στεργιανές παραδόσεις και όχι όλη την Ελλάδα, σωστά;
Δηλαδή πχ ένα ηπειρώτικο του γάμου μπορεί να θεωρηθεί δημοτικό αλλά ένα ναξιώτικο του γάμου όχι;
Άρα ο όρος αφορά όχι αυστηρά μια θεματολογία αλλά ένα μουσικό ύφος;
Ζητώ συγνώμη για την άγνοια μου
Ο όρος Δημοτικό τραγούδι ισχύει για όλες τις ελληνικές περιοχές, ακόμα και για το εξωτερικό (Μικρασία – Πόντος, Ανατ. Θράκη, Βόρειος Ήπειρος, Κύπρος). Και πράγματι, ορισμένα δημοτικά τραγούδια που έχουν γίνει «πανελλήνια» (π.χ. Της Άρτας το γιοφύρι) τα βρίσκεις με περίπου τους ίδιους στίχους σχεδόν σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές. Η μουσική πάντως, μπορεί κατά περιοχές να είναι σε διαφορετική μελωδία. Και αυτά ισχύουν είτε για παραλογές πρόκειται, είτε για ιστορικά, είτε για του γάμου, σκωπτικά κλπ. κλπ.
Μιλώντας με όρους ετικετών (π.χ. πώς τιτλοφορούνται τα διάφορα ράφια σ’ ένα δισκάδικο ή τα διάφορα μαγαζιά με μουσικό πρόγραμμα), έχει όντως επικρατήσει να λένε «δημοτικά» μόνο για ορισμένα μουσικά ιδιώματα, που χαρακτηρίζονται από το κλαρίνο, από χορούς όπως ο τσάμικος, κλπ., και αντιδιαστέλλονται προς τα «νησιώτικα», τα «ποντιακά», τα «κρητικά» κλπ. . Στην πραγματικότητα τέτοια διάκριση δεν υφίσταται, δηλαδή ασφαλώς και υπάρχουν δημοτικά Νάξου, Κρήτης, Πόντου, Μ. Ασίας. Βέβαια θα μου πεις, συνήθως όταν ακούμε κρητικά ή νησιώτικα ελάχιστο ή μηδενικό ποσοστό θα καταλαμβάνεται από τραγούδια σαν το Γεφύρι της Άρτας - αλλά σάμπως και με τα ηπειρώτικα ή τα ρουμελιώτικα κάτι ανάλογο δε συμβαίνει; Άσε που υπάρχει και ο όρος «παραδοσιακά», που συνήθως κι αυτός χρησιμοποιείται ανακριβώς, εννοώντας κυρίως όλα τα υπόλοιπα εκτός από κλαρινοτσάμικα (που βέβαια είναι παραδοσιακότατα!).
… (σκεψ, σκεψ) …
Χμ, ναι, μάλλον κανείς μας μέχρι τώρα σ’ αυτή τη συζήτηση δε χρησιμοποίησε τη λέξη «δημοτικά» κατά τρόπο που να είναι και σαφής σε όλους και ακριβής επί της ουσίας. Αλλά ας μην μπλέξουμε με το τι είναι δημοτικό, γιατί ξέρετε τι θα γίνει… (θυμίζω τις ατελείωτες συζητήσεις για το τι είναι ρεμπέτικο…)
Να μας πει καλύτερα ο @Johnkosguit με τι λογής τραγούδια θέλει να ψαχτεί;
Οπότε, μία καλή ιδέα θα ήταν να αρχίσεις από Ρουμελιώτικα – Μωραΐτικα, που είναι και πάρα πολύ συγγενικά. Μετά, μάλλον θα μπορέσεις να τα βρεις μόνος σου παραπέρα, και θα βοηθάμε κι εμείς. Εκτός αν μας πεις -Α, εγώ τρελαίνομαι για τα Ηπειρώτικα, οπότε ξεκινάς μ’ αυτά, ή με τα Θρακιώτικα οπότε κάνεις το ίδιο, ή με τα Μακεδονίτικα (ξέχασα κάτι; Τα Θεσσαλικά είναι αρκετά κοντά στα Ρουμελιώτικα)
Θα έλεγα ότι Θεσσαλία, Ρούμελη, Μοριάς είναι πολύ χοντρικά ένα κεφάλαιο όλα μαζί.
Η Ήπειρος άλλο κεφάλαιο, με τα πεντατονικά της. Το κλαρίνο, οι Ηπειρώτες θεωρώ ότι είναι αυτοί που το 'χουν αναγάγει στο υψηλότερο σημείο τέχνης. Εδώ ανήκουν και τα λίγο βαριά αλλά γοητευτικά πολυφωνικά της Βόρειας Ηπείρου, που λέγονται χωρίς όργανα.
Η Μακεδονία είναι μια τεράστια περιοχή με πάρα πολλά διαφορετικά στιλ. Κάποια είναι πολύ κοντά ή και ταυτίζονται με εξωελληνικά βαλκανικά, άλλα φέρνουν προς παραδόσεις της υπόλοιπης Ελλάδας, άλλα είναι δικό τους καπέλο. Ενιαίο μακεδονικό στιλ δεν υπάρχει.
Η Θράκη, πάλι, αρκετά πιο ομοιογενής όλη μαζί, και με ιδιαίτερο ύφος που αναγνωρίζεται εύκολα.
Σε ένα beginner’s guide θα πρότεινα να πιάσει κανείς την Ήπειρο από το κλαρίνο του Πετρολούκα Χαλκιά, και τη Θράκη από τα τραγούδια του Χρόνη Αηδονίδη. Μακάρι αργότερα να εμβαθύνεις τόσο ώστε να ξεπεράσεις αυτούς τους δύο και να γνωρίσεις και εκτιμήσεις πιο δύσκολα ακούσματα, για αρχή όμως δε θα σε «τρομάξουν».
Για τα μοραΐτικα υπάρχει ένας παπάς με ωραία φωνή και ιδιαίτερα καλαίσθητες εκτελέσεις, ο πατήρ Χρίστος Κυριακόπουλος. Τσέκαρέ τον και το ένα θα σε οδηγήσει στο άλλο.
Από Θεσσαλία και Ρούμελη θα πρότεινα μια δοκιμή (…έχω αρχίσει να αισθάνομαι σαν μαιτρ εστιατορίου! ) από δύο ιδιαίτερα τοπικά ιδιώματα: ζουρνάδες Μεσολογγίου και βιολιά από την Αργιθέα Καρδίτσας. Λέξεις-κλειδιά για την Αργιθέα: Κλειστός χορός και Στέργιος Βλαχογιάννης (τραγουδιστής).
Μακεδονία άσε, θα δούμε. Είναι πιο σύνθετο είπαμε.
γι’αυτους που λενε οτι παιζουν παραδοσιακα μπορει να μην εχει σημασια αλλα για εμας που τα ακουμε απο μικρα παιδια εχει και πολυ μεγαλη μαλιστα. και αυτο φαινεται οταν τα παιζουν οι σπουδαγμενοι που δεν εχουν ουτε χρωμα ουτε ψυχη και ολα τα σφαζω ολα τα μαχαιρωνω. επισεις στα χωρια δεν επαψαν ποτε μα ποτε να ακουγονται ακομα και μεσα στα σπιτια. δεν ειναι μονος ο γαμος και το πανηγυρι για να ακουσουν οι ανθρωποι δημοτικα. τα ακουνε και στην καθημερινοτητα. θα πεις δλδ οτι ενας 25αρης κτηνοτροφος που ερχεται και μας ζηταει ας πουμε το μπηκαν τα γιδια στο μαντρι οτι δεν το ζει…? επειδη θα τον δεις παραδειγμα την προηγουμενη μερα να πινει τα σφηνακια του στο κλαμπακι-μπαρακι της πολης και να φοραει σκισμενο τζιν…?
Τους σπουδαγμένους Μιχάλη μου άστους απ’ έξω γιατί, ευτυχώς, στους δικούς σας χώρους δεν θα μπορέσουν να επιβληθούν, ούτε καν να διεισδύσουν. Στα πανηγύρια και τους γάμους όμως, θα επιβληθούν (όχι σπουδαγμένοι αλλά) επαγγελματίες, που απλά «δέχονται παραγγελίες» και τις διεκπεραιώνουν με τον δυστυχώς γνωστό σημερινό τρόπο. Ο 25άρης κτηνοτρόφος, θα πάρει μήπως να τραγουδήσει όταν, κάποια στιγμή, αναγκαστεί να μετακινηθεί σε μιάν απόσταση κάμποσων χιλιομέτρων; Όχι βέβαια, γιατί δεν θα μετακινηθεί πεζή, με το αμάξι του θα πάει και θα ακούει τα γίδια στο μαντρί με τη Θώδη, ή κάποιον ανάλογο άρρενα. Ποιος λοιπόν σήμερα, στα χωριά, θα τραγουδήσει τα τραγούδια της στράτας που ήξεραν οι παλιοί και τα τραγουδούσαν; Τραγούδια με είκοσι, σαράντα, εξήντα στίχους, με ιστορία, με περιεχόμενο, που πιά μόνο ως κείμενα λογοτεχνικά τα βρίσκεις; Πώς θα μάθει ο Johnkosguit το τραγούδι του νεκρού αδελφού, τη μάνα φόνισσα, το γεφύρι της Άρτας; Ο 25άχρονος κτηνοτρόφος δυστυχώς δεν τα ξέρει αυτά και δεν ενδιαφέρεται και να τα μάθει.
) από δύο ιδιαίτερα τοπικά ιδιώματα: ζουρνάδες Μεσολογγίου και βιολιά από την Αργιθέα Καρδίτσας. Λέξεις-κλειδιά για την Αργιθέα: Κλειστός χορός και Στέργιος Βλαχογιάννης (τραγουδιστής).
. Πάντως τις τελευταίες μέρες έχω αρχίσει να ακούω γενικά ακούω από όλα οπότε σε καλό δρόμο είμαι,.