Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι, γιατί ο αρχαίος κανόνας για το κατέβασμα του τόνου όταν η λήγουσα είναι μακρά δεν εφαρμόζεται πάντοτε στα νέα ελληνικά, παρά μόνο κατά περίπτωση. Μάνι μάνι, δεν εφαρμόζεται στα επίθετα: του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου. Ούτε σε όλα τα ουσιαστικά.
Το να ξέρεις ποια λέξη κατεβάζει τον τόνο και ποια όχι είναι από μόνο του αρκετή σπαζοκεφαλιά, και υπάρχουν και σημεία όπου είναι αποδεκτή η διτυπία (η οποία σίγουρα τρελαίνει τους ξένους περισσότερο κι από τη μοναδική λύση, έστω κι αν είναι δύσκολη). Το να προσθέσεις και μια ιστορική εξήγηση, η οποία όμως ούτε ισχύει πάντοτε ούτε έχει τρόπο να σου δείξει από μόνη της πότε δεν ισχύει, δε βοηθάει σε τίποτε.
Οι λαϊκοί τύποι «οι ανθρώποι, οι πολέμοι» είναι τόσο διαδεδομένοι ώστε θα έπρεπε να αναγνωρίζονται ως ισότιμα σωστοί με τους προπαροξύτονους «άνθρωποι, πόλεμοι». Εφόσον όμως δε συμβαίνει κάτι τέτοιο, ρόλος μας στο σχολείο είναι να τους διορθώνουμε συνέχεια. Όταν λοιπόν το παιδί φτάσει πρώτη Γυμνασίου, και κάνουμε αρχαία, και μάθουμε τους κανόνες τονισμού, και δούμε μερικά τέτοια παραδείγματα, εκεί όντως κάποιοι μαθητές θα αναφωνήσουν «Α! επιτέλους κατάλαβα γιατί λέμε του ανθρώπου αλλά δεν πρέπει να λέμε οι ανθρώποι!», κι αστράφτει ένα φως μέσα τους. Άλλο όμως αυτό, κι άλλο να ξεκινάμε θεωρώντας ότι τα νέα ελληνικά δε γίνονται κατανοητά χωρίς τα αρχαία. (Χρησιμοποιείτε εσείς τα αρχαία γερμανικά για να κατανοήσετε τα σύγχρονα σουηδικά; Δεν πιστεύω.)
Έχεις δίκιο…ο “νόμος” δεν εφαρμόζεται παντού. Ανάμεσα στα ουσιαστικά νομίζω ότι πιο “καινούργιες” λέξεις όπως καλόγερος, που συνδέει δύο λέξεις (καλός+γέρος) δεν μεταβάλλουν τον τόνο.
Δεν εννοούσα ότι τα νέα ελληνικά γίνονται κατανοητά χωρίς τα αρχαία. Απλώς, σε μία γλώσσα με τόση μεγάλη ιστορία και συνέχεια, νομίζω ότι μερικά φαινόμενα μπορεί να γίνουν πιο κατανοητά σαν κατάλοιπα των παλιότερων μορφών της γλώσσας.
Υποτίθεται τα νεότερα σύνθετα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα «ο λαχανόκηπος - του λαχανόκηπου». Αλλά αν μεν είσαι ξένος, άντε βρες πιο θεωρείται νεότερο. Αν είσαι φυσικός ομιλητής, υποτίθεται ότι τα ξέρεις από μόνος σου, αλλά σε πολλά χωράει νερό. Των ιπποπόταμων ή των ιπποποτάμων; Νομίζω ότι και τα δύο είναι εξίσου δόκιμα. Αλλά των ρινόκερων, που δεν είναι μεν νεότερο, στ’ αρχαία όμως ακολουθούσε (εν μέρει μάλιστα!) την αττική β’ κλίση, όπου ισχύουν άλλα σχετικά με την τρισυλλαβία.
Πάρ’ τ’ αβγό και κούρευ’ το
(ή το αυγό, ή κούρεφ’ το…)
Εντάξει, κι εγώ θυμάμαι έναν πορτογάλο φίλο να προσπαθεί να συγκρατήσει τα γέλια του για τον τρόπο με τον οποίο οι Άγγλοι προφέρουν τα λατινικά. Για να μην πω τι προφορές των γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου έχω ακούσει που δεν έχουν καμιά σχέση με τον Έρασμο: εψάιλον, μπέιτα και δε συμμαζεύεται.
Προσωπικά με ενοχλεί, σε σημείο που θα ήθελα να υπάρχει κάποιος ελληνικός κρατικός μηχανισμός που να επιλαμβάνεται του θέματος, όταν εισάγονται τεχνικοί όροι από τα ελληνικά που έρχονται σε σύγκρουση με την χρήση των ελληνόφωνων (λχ εμπάθεια, ψυχοπαθής) ή δημιουργούνται λέξεις με άγνοια του σχηματισμού των λέξεων στα ελληνικά (λχ «syconoid» αντί «sycoid», «συκοειδές»).
Ναι, αλλά εγώ έλεγα «αβγό ή αυγό». Και τα δύο έχουν κάποια επιχειρήματα υπέρ τους, και είναι και τα δύο αποδεκτά ως σωστά.
Το ίδιο και για το «κούρευ’ το ή κούρεφ’ το»: κάποιος βιαστικός θα έλεγε «μα φυσικά με -ευ-, αφού το ρήμα είναι κουρεύω», αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο αυτονόητο. Αν δεν είχαμε την απόστροφο θα λέγαμε «κούρεψέ το» (και όχι: κούρευέ το), όπως «γράψε το > γράφ’ το», «ψάξε το > ψάξ’ το», άρα στοιχειοθετείται το φαινόμενο ψτ>φτ (και ξτ>χτ) υπό συγκεκριμένες συνθήκες.