Θα ήθελα να ρωτήσω αν εσείς έχετε πληροφορίες ποιός γράφτηκε τους στίχος των αμανέδων. Ο τραγουδιστής ερμηνεύει τον αμανέ (και μπορεί ότι παλαιότερα ήταν ο στίχος δικό του). Αλλά δεν φαντάζομαι ότι η Ρόζα Έσκενάζυ έχει δημιουργήσει αυτή τους πολλούς στίχους των πολλών αμανέδω που έχει τραγουδήσει, το ίδιο με τον Ντάλγκα, δεν νομίζω ότι (όλοι) οι στίχοι είναι δικοί του. Υπάρχουν πληροφορίες?
(Ν. Π.)
Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, Μάρθα, τα δίστιχα των αμανέδων ανήκουν στη λεγόμενη «ανώνυμη δημιουργία», στην οποία ανήκουν και τα δημοτικά τραγούδια, τα «κουτσαβάκικα» ή «μουρμούρικα» κλπ. Κάποιος πρώτος γράφει ένα δίστιχο ή ολόκληρο τραγούδι και άλλοι, πολλοί, το μαθαίνουν και το επαναλαμβάνουν, αν νομίζουν το διορθώνουν όπου χρειάζεται. Οι παλαιότεροι όπως εγώ θυμούμαστε τα φτηνά ημερολόγια, αυτά με ένα χαρτάκι για κάθε μέρα, κολλημένα όλα μαζί, που στις πίσω όψεις τους είχαν από ένα δίστιχο τέτοιου τύπου το καθένα. Χιλιάδες τέτοια δίστιχα κυκλοφορούσαν.
Βέβαια, όταν άρχισε η δισκογραφία και μαζί της η εποχή της επώνυμης δημιουργίας, ο καλλιτέχνης δήλωνε και «στιχουργός» και φυσικά εισέπραττε τα αντίστοιχα δικαιώματα, λένε ότι το πασίγνωστο τσάμικο «Ιτιά» έχει δηλωθεί στην ΑΕΠΠΙ (Ανώνυμη Εταιρία Προστασίας Πνευματικής Ιδιοκτησίας) από επτά ή και περισσότερους ως δικό τους. Εκεί κοντά κολλάνε και οι συχνότατες «ιδιοποιήσεις» στίχων αδέσποτων, είτε απαράλλαχτων είτε τροποποιημένων.
Σ’ ευχαριστώ, Νίκο. Εγώ είδα τέτοια δίστιχα σε μια εφημερίδα στη στηλή “γλυκολόγια” (και αν δεν μου φάνηκαν τόσο “γλυκές”). Το πρόβλημα με την ΑΕΠΠΙ που αναφέρεις δυστυχώς υπάρχει παντού.
Αγαπητή Μάρθα θα σε πληροφορήσω οτι ειναι ευστωχος ο στοχασμός σου ο Παπους μου ηταν απο την Περγαμο της Μικράς Ασίας και ηταν πρωτος αμανετζης απο οτι μου έλεγε ο Πατέρας μου εξού και το επώνυμο μου (Περγαμαλής) μου έλεγε λοιπόν ο πατερας μου οτι τους στοιχους στους αμανεδες τους εβγαζαν εκεινη την στιγμή !!
Επειδη λέω και εγώ καποιους αμανεδες εχω να πω το εξής:
Για να πεις αμανε πρεπει να εχεις νταλκα μεσα σου ! να εχεις πονέσει, αγαπήσει, κλάψει, ερωτευτεί, βασανιστεί, αδικειθεί, και πολλά ακόμα που συμβαίνουν στην ζωή !!! εκεινη την ωρα που “εβγαζαν” απο μεσα τους ενα αμανε οι παλεοι κατι ειχαν μεσα τους που τους βασανιζε και λεγοντας τον, αγαλλιαζε η ψυχη τους!
οπως και να πεις ρεμπετικο πρεπει να εχεις βιοματα να εχεις ζησει σαν ρεμπετης!!..
Ωραία έχεις περιγράψει την ουσία των αναμέδων. Για μένα είναι ενδιαφέρον ότι και εσύ τραγουδάς αμανέδες, δυστυχώς εγώ (σχεδόν) μόνο τους παλιούς γνωρίζω. Μακάρι να είχα την ευκαιρία ν’ ακούσω και έναν σύγχρόνο. Στο ιντερνετ βρήκα ένα παράδειγμα από έναν ψάλτη, αλλά τελικά δεν μου άρεσε τόσο γιατί δεν νομίζω ότι είχε “ανάγκι” να πει κάτι και μου φαίνόταν πάρα πολύ σαν στην εκκλησία. Αν κάποιος από έχει ένα μπ3 μ’ ένα σύγχρονο παράδειγμα θα χαιρόμουνα πολύ.
Και πες μου παρακαλώ σε ποιές ευκαιρίες ο παππούς σου τραγούδουσε αμανέδες? Νομίζω ότι δεν ήταν επαγγελματικός?
Ευχαριστώ πολύ.
Ευχαριστώ πολύ.
Στους μανέδες της δισκογραφίας, πολλές φορές είναι δεδομένο ότι τα δίστιχα ήταν της ανώνυμης δημιουργίας. Δεδομένο το θεωρώ όταν το ίδιο δίστιχο εντοπίζεται και σε άλλα τραγούδια, ιδίως παραδοσιακά από περισσότερες της μιας περιοχές.
Για κάποια άλλα, θα έκατσε κάποιος να συνθέσει ένα δίστιχο. Πιθανόν ο ίδιος ο τραγουδιστής, ή ο συνθέτης της μουσικής (όταν υπάρχει ξεχωριστός συνθέτης). Στις λιγοστές φορές που ο δίσκος αναφέρει στιχουργό, είναι εξίσου πιθανό να λέει αλήθεια όσο και να ιδιοποιήθηκε κάποιος ένα σκόρπιο δίστιχο.
Από την άλλη, εξίσου πιθανό είναι να έγραψε κάποιος ένα πρωτότυπο δίστιχο για την ηχογράφηση ενός μανέ (δηλώνοντας ή όχι το όνομά του) και αυτό να πέρασε από τον δίσκο στη συλλογική παράδοση, οπότε να το ξανασυναντάμε αργότερα και σ’ άλλους μανέδες ή σε άλλα τραγούδια.
Εκτός δισκογραφίας βέβαια, ή ακριβέστερα εκτός επαγγελματικής μουσικής, στον χώρο του συμμετοχικού γλεντιού, το πιο κανονικό για τη σύνθεση των διστίχων είναι αυτό που αναφέρθηκε:
(Χωρίς βέβαια αυτό να αποκλείει και την περίπτωση να λέει ένας γλεντιστής μανέ με προϋπάρχον δίστιχο. Αυτά ποικίλλουν κατά τον άνθρωπο, τη στιγμή, και την κάθε τοπική παράδοση.)
Έχω εντοπίσει και μια κάπως αξιοσημείωτη περίπτωση: στον μανέ «Αδαμαμάν» ή «Γαλατά μανέ», μια τυποποιημένη μουσική σύνθεση που ηχογραφήθηκε πάρα πολλές φορές από πολλούς τραγουδιστές με πολλά διαφορετικά δίστιχα, υπάρχουν δύο ηχογραφήσεις, του Νούρου (1929) και της Ρίτας (1932), με το δίστιχο:
Λησμόνησέ με ολοτελώς, μην έχεις πια ελπίδα
και πες πως δε σε γνώρισα, ούτε ποτέ σε είδα.
Είχα σημειώσει σε άλλο θέμα:
Λάθος! Αυτό το δίστιχο, παρ’ ότι όντως τραγουδιέται στον Ερωτόκριτο, δεν ανήκει στο αυθεντικό κείμενο του Κορνάρου. Το ίδιο άλλωστε και το αμέσως προηγούμενο και εξίσου γνωστό δίστιχο της συγκεκριμένης ηχογράφησης (ας τάξω πως επιάστηκα σε μιας γυναίκας τρίχα…)
Προφανώς έγινε γνωστό και διαδόθηκε από την ηχογράφηση του Ξυλούρη. Ο Ξυλούρης, και στους υπαρκτούς στίχους, δεν πάει με το βιβλίο αλλά με ελαφρές παραφράσεις. Αυτό είναι το απολύτως κανονικό προκειμένου για προφορική παράδοση, οπότε είμαστε βέβαιοι (όχι πως αμφέβαλλε και κανείς) ότι τα λόγια τα ήξερε από στόμα σε στόμα κι όχι από το βιβλίο. Είτε λοιπόν θα τα ήξερε και με την προσθήκη αυτών των δύο ξένων διστίχων, που θα τα προσέθεσε κάποιος ανώνυμος που αισθανόταν τον Ερωτόκριτο αρκετά δικό του ώστε να μη χρειάζεται να τηρεί την ευλαβική πιστότητα της γραπτής παράδοσης, είτε μπορεί και να τα πρόσθεσε ο ίδιος (ο Ξυλούρης), ακριβώς με την ίδια λογική.
Θα είχε πλάκα αν τελικά η αρχική προέλευση του διστίχου «λησμόνησέ με ολότελα…» ήταν ο Αδαμαμάν Μανές, και από κει ταξίδεψε μέχρι τον Ερωτόκριτο, αλλά βέβαια αυτό δεν ανιχνεύεται…
1 «Μου αρέσει»
Μωρέ σίγουρα;
Στο λινκ της λέξεως «κείμενο» παρατίθεται ολόκληρος ο Ερωτόκριτος. Έψαξα με ctr+F τις λέξεις «λησμόνησε», «ολοτ» (έτσι κομμένο), «ολπίδα» (ο Κορνάρος δε γράφει ποτέ «ελπίδα») και ακόμη και το κοινότατο «είδα», και κανένα εύρημα δε δίνει στίχους που να μοιάζουν μ’ αυτούς τους δύο. Προηγουμένως βέβαια είχα εντοπίσει το απόσπασμα με τον Αποχαιρετισμό, που στην ηχογράφηση παραλείπει κάμποσα δίστιχα, και το διάβασα μέχρι που αλλάζει πια το θέμα, και πάλι δε βρήκα τίποτα.
Άρα, δείχνει βέβαιο ότι δεν υπάρχει τέτοιο δίστιχο, ακόμη κι αν στον Ξυλούρη είναι παραφρασμένο.
Από την άλλη, διάβασα στο TAR το ενδελεχές άρθρο του Στ. Κουδουνά «Ο μελοποιημένος Ερωτόκριτος» (μέρος Α’, Β’, Γ’): ενώ -ανάμεσα σε πλήθος άλλες πληροφορίες και παρατηρήσεις- σχολιάζονται και διάφορες μικροπαραφράσεις του κειμένου στις δισκογραφημένες εκτελέσεις, και μάλιστα γίνεται εκτενής ειδικός λόγος γι’ αυτή τη συγκεκριμένη ηχογράφηση του Ξυλούρη που είναι κομβικής σημασίας, ωστόσο η προσθήκη ολόκληρων διστίχων και μάλιστα αυτού που μας ενδιαφέρει δεν αναφέρεται καθόλου.
Μπροστά στο ενδεχόμενο να διέφυγε της προσοχής του αρθρογράφου αυτό ακριβώς που γύρευε (αποκλίσεις από το κανονικό κείμενο) στην ηχογράφηση που θεωρεί πιο κομβική, διερωτώμαι μήπως εγώ είμαι που κάτι μου διαφεύγει…
Ούτε πουθενά αλλού στο ίντερνετ (με μια πρόχειρη αναζήτηση) δε βρήκα να σχολιάζεται τίποτε σχετικά με την παρουσία αυτών των στίχων ανάμεσα στους υπόλοιπους.