Πειραματίζομαι με κάποια (φθηνά όσο γίνεται) παραδοσιακά όργανα και με ελκύει ο ζουρνάς, αυτό το παραδοσιακό όργανο, επειδή και μόνο του κάνει “χαμό” ας πούμε.
Ποιος το περίμενε ότι ο ζουρνάς θεωρείται παραδοσιακό όργανο της Κίνας και μάλιστα χαίρει μεγάλης εκτίμησης;
Το ονομάζουν suona και το βγάζουν σε διάφορα keys, παρήγγειλα με μόλις 15 ευρώ από aliexpress ένα δοκιμαστικά στην πιο υψηλή νότα, του G (Sol). Βάζουν ένα μεταλλικό μπροστά από το ξύλο.
Ένας δάσκαλος εκεί έλεγε ότι ήρθε το όργανο από τις αραβικές χώρες τον 3ο αιώνα και από τότε το μετατρέπουν με τον δικό τους τρόπο. Χρησιμοποιούνταν σε πανηγύρια, χαρές αλλά και λύπες (κηδείες) επειδή θεωρούν ότι μπορεί να βγάλει και χαρούμενο και λυπημένο ήχο.
Εδώ στην Ελλάδα βλέπω ο φθηνότερος είναι στα 35 και μετά πάμε από 50 και πάνω.
Η απορία μου είναι τι διαφορές έχει στην πραγματικότητα ένας ελληνικός, ένας αραβικός κι ένας κινέζικος ζουρνάς. Η βασική κατασκευή είναι ακριβώς η ίδια και αλλάζουν οι παραμετροποιήσεις;
Ο ζουρνάς έχει τρελή διάδοση ανά τον κόσμο. Καλύπτει μια έκταση από Ισπανία προς Ανατολάς μέχρι Ιαπωνία, σχεδόν χωρίς να αφήνει κενά. Καθώς μάλιστα η ονομασία ζουρνάς απαντά σε παραλλαγές όπως surna, zurla κ.ά., θεωρώ πιθανόν κι η κινέζικη ονομασία σουόνα να είναι η ίδια λέξη.
Αλλά μιλάμε απλώς για έναν γενικό οργανολογικό τύπο. Προφανώς δε θα είναι σ’ όλες αυτές τις χώρες ακριβώς το ίδιο όργανο. Δεν ξέρω ποιες μπορεί να είναι τεχνικά οι διαφορές, αλλά το αποτέλεσμά τους θα προκύπτει (ενδεχομένως) στο ηχόχρωμα, την ένταση, τα βασικά διαστήματα, τους δακτυλισμούς.
Του Κινέζου το ηχόχρωμα δε θυμίζει και τόσο ελληνικό ζουρνά, τα διαστήματα μοιάζουν συγκερασμένα, και βλέπω ότι ακόμη και σύντομες φράσεις τις παίζει με κυκλική αναπνοή, πράγμα που ίσως να σημαίνει ότι τρώει περισσότερο αέρα από ένα ελληνικό.
Μου έκανε εντύπωση, ειδικά αυτό το ότι το χρησιμοποιούν και για χαρές και για λύπες, ενώ από λαογραφική ας πούμε άποψη, στην Ελλάδα και σε ελληνικούς πληθυσμούς, από όσο ξέρω τουλάχιστον, είναι για πανηγύρια, γιορτές, γάμους βέβαια, πανηγυρτζίδικη διάθεση γενικά, καμία σχέση με κηδείες.
Οι Κινέζοι βγάζουν αυτό το μακρόσυρτο το κινεζοειδές το μυστήριο, το χαρμολυπικό θα λέγαμε εν τέλει, το δικό τούς, ως ήχο. Τι μαθαίνει κανείς…
Στην Ελλάδα δεν είναι γενικευμένη παράδοση η επικήδεια μουσική. Όπου όμως γίνει (το έχω δει κυρίως σε κηδείες μουσικών), ό,τι είναι η χαρούμενη μουσική, αυτό είναι και η επικήδεια. Έχω δει (σε βιντεάκια) κηδείες στην Κάλυμνο με βιολιά και λαούτα, στην Κρήτη με λύρες και λαούτα, μπουζουξήδων με μπουζούκκια κλπ.
Σίγουρα δεν είναι κάτι το απλό από ότι διαπιστώνω (η δημιουργία και διατήρηση ήχου), από τις περιπτώσεις που θα λέγαμε ότι είναι πιο δύσκολο από ότι φαίνεται.
Ε, καλά τώρα, πλάκα έκανα! Θυμήθηκα την «αερογέφυρα Ήπειρος / Αυστραλία (ή κάτι τέτοιο)» που υποστήριζε κάποια τραγουδίστρια συρμού που απεφάσισε να τραγουδήσει και ηπειρώτικα, ότι υπάρχει (εκείνη μίλησε για βελόνα που διατρυπάει την υδρόγειο σφαίρα και βγαίνει στη Αυστραλία), όπου ω του θαύματος, κάποιοι ιθαγενείς τραγουδάν και αυτοί πεντατονικά, και να την αμέσως η επιρροή της Ηπείρου μέχρι τον αντίποδα! Η πεντατονική μουσική, γενικά, είναι ο πρόδρομος, χρονικά, της σημερινής επτατονικής μουσικής, παγκοσμίως, και κάποιες περιοχές απανταχού του πλανήτη έχουν διατηρήσει αυτή την «πρωτογενή μουσική». Σε αυτές τις περιοχές ανήκει και η Κίνα, και η Ήπειρος και άλλες.
Καθώς η Αυστραλία είναι μεγάλη, έχει κι άλλους ιθαγενείς που δεν τραγουδάνε πεντατονικά: να λοιπόν και η επιρροή της υπόλοιπης Ελλάδας, πλην Ηπείρου, στον πλανήτη! (Φοβούμαι δε ότι αυτά τα ‘χω διαβάσει και σε πηγές που διεκδικούν μεγαλύτερο κύρος απ’ ό,τι μια σουξεδιάρα τραγουδίστρια, κι ας μην ξέρω ποια είναι αυτή…)
και για να πούμε και καμιά σοβαρή κουβέντα, τα τελευταία χρόνια έχω αρχίσει να απορώ πώς η Ήπειρος κατάφερε να ταυτιστεί με την εν Ελλάδι πεντατονία. Δυστυχώς είμαι πολύ πίσω στη μουσική χαρτογράφηση της ηπειρωτικής Ελλάδας (ν’ ακούω δηλαδή ένα κομμάτι και αυτόματα να αναγνωρίζω ορεινή Αργολίδα ή Θεσσαλικό κάμπο - στα νησιά το 'χω πολύ πιο ξακαθαρισμένο), οπότε δε θα είμαι σε θέση να ανοίξω στα σοβαρά αυτή τη συζήτηση μέχρι να μαζέψω ένα ικανοποιητικό κόρπους από συγκεκριμένα παραδείγματα κομματιών, αλλά το πετάω κάθε τόσο μήπως και τσιμπήσει κάποιος που να ξέρει αυτά που μου λείπουν εμένα: η μισή Ελλάδα πεντατονικά τραγουδάει! Έστω κι αν τα κλαρίνα έχουν προσθέσει ποικιλματικά ημιτόνια στην επεξεργασία των βασικών (=φωνητικών) μελωδιών.
