Το υπογραμμισμένο σημείο είναι αρκετό, δεδομένου ότι
Από κει και πέρα, η πλήρης τροπική ανάλυση του κομματιού είναι σίγουρα μεν ενδιαφέρουσα, αλλά δεν προσφέρει τίποτε περισσότερο στην ταύτιση αυτού του ακροάματος με τις περιγραφές που έδωσε με λόγια ο Μάρκος.
Προσωπικά, δεν θέλω να το τραβήξω καθόλου. Προτιμώ να μείνω στο περιεχόμενο των στίχων, που ακριβώς μας παραπέμπουν σε ΕΘΝΙΚΗ Αντίσταση κατά των Γερμανών κατακτητών. Δεν βλέπω τίποτα «σπόντες» του Μάρκου που να δίνουν λαβές άλλες (άλλωστε, από ό,τι διαβάζουμε στην Αυτοβιογραφία, μόνο φανατικό αριστερό δεν τον λες νομίζω…) Μάλιστα, το ίδιο το ποιητικό κείμενο εύκολα πιστεύω λαβαίνει χαραχτήρα συμβόλου, υπερβαίνοντας τα συγκεκριμένα τραγικά περιστατικά, δίνοντάς μας σε όλο το τραγικό βάθος το ποιο είναι το τίμημα του να μάχεσαι για την ελευθερία.
Έχει πολύ ενδιαφέρον, και το προτείνω ανεπιφύλακτα, το συγκλονιστικό μικρό βιβλίο του Κ. Σβολόπουλου («Χαϊδάρι, 8 Σεπτεμβρίου 1944: η Αόρατη Στρατιά στο απόσπασμα», εκδ. Πατάκη), που αναφέρεται με μεγάλη λεπτομέρεια στους τελευταίους 59 πατριώτες αγωνιστές που εκτελέστηκαν στο Χαϊδάρι. Εκεί λοιπόν διαβάζει κανείς και τη μαρτυρία του Πελτέκη (αρχηγού της μυστικής οργάνωσης Υβόννη): «Είμαστε όλοι κοινοί πολίτες. Καταπολεμηθήκαμε, λίγο ως πολύ, από όλα τα πολιτικά κόμματα […]»)
Εσύ.
Ο λογοκριτής όμως;
Και καλά ο πραγματικός λογοκριτής. Ο υποθετικός λογοκριτής;
Είσαι ο Μάρκος. Γράφεις το τραγούδι. Λες «να πάω να το υποβάλω για έγκριση. Αν μου πουν ετούτο; Αν νομίσουν εκείνο; Μπα, άσε, και τον λογοκριτή και τον γρύλο του…»
Ρεαλιστικό, νομίζω.
Και η Λέλα Καραγιάννη (και χιλιάδες άλλοι βέβαια), ΕΘΝΙΚΗ αντίσταση έκανε. Αλλά, μιας και με κάλυψε 100% ο Περικλής: πές το αυτό του λογοκρίτη, να δούμε αν θα αποδεχτεί τους στίχους του Μάρκου.
Περιμένοντας «να δούμε αν θα αποδεχτεί τους στίχους» ο λογοκριτής, να συμπληρώσουμε το παζλ αναφέροντας ότι οι στίχοι του τραγουδιού δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Το Ελληνικό Τραγούδι», τεύχος 20, Μάιος 1946 [«Χαϊδάρι» (Λαϊκό)]
Αυτό θα μπορούσε να αποτελεί απόδειξη ότι το τραγούδι πέρασε από τον λογοκριτή και εγκρίθηκε. Φαντάζομαι σε άλλη περίπτωση δεν θα μπορούσε να δημοσιευτεί ο στίχος του… (1946 κιόλας, μια περίοδος που η λογοκρισία πρέπει να ήταν στα “πολύ” πάνω της!)
Να ρωτήσω.
Υπάρχει καμιά συγκεκριμένη υπόνοια ότι ο λόγος που δε δισκογραφήθηκε το τραγούδι ήταν άλλος;
Το σενάριο που (όχι ακριβώς υποστηρίζω αλλά) δε θεωρώ απίθανο, σχετικά με τη λογοκρισία, ότι δηλαδή μπορεί και να μην έφτασε καν να υποβληθεί για να μην μπλέξουμε, μπορεί τελικά να αποδειχτεί λανθασμένο. Όμως γιατί πρέπει να υπήρχε οπωσδήποτε κάποιος λόγος; Δεν υπάρχουν και τραγούδια που απλώς δεν έτυχε να φτάσουν στο στούντιο;
Σ’ εκείνα τα περίφημα ακυκλοφόρητα του Βαμβακάρη που τα μάθαμε πριν λίγα χρόνια, υπάρχουν αρκετά τραγούδια που δεν είναι καθόλου κατώτερα από τα κυκλοφορημένα. Και νομίζω ότι λίγο πολύ κάθε συνθέτης (μουσικός, τραγουδιστής κλπ.) ενδέχεται να έχει γράψει τραγούδια που δεν ευτύχησαν να δισκογραφηθούν.
Όχι, δεν υπήρχε λογοκρισία τότε. Ανασυστάθηκε νομίζω τέλη 1947 και βάλε.
Καλησπέρα,
είχα μια εποικοδομητική συζήτηση με τον πάντα γενναιόδωρο Ευγένιο Βούλγαρη.
Ο Ευγένιος μου είπε ότι, εάν θέλουμε να δούμε την μελωδική συμπεριφορά της μουσικής των στίχων με μακαμική σκοπιά, τότε θα πρέπει να το εντάξουμε στο μακάμ μπουσελίκ.
Φυσικά, δρόμος μπουσελίκ, δεν ήταν γνωστός τότε, ο Μάρκος το έλεγε Νιαβέντι, έχοντας στο μυαλό του την εμπειρική συνδυαστική προσέγγιση του μακάμ Νιχαβέντ (με περάσματα/συμπεριφορές Νεβεσέρ) με την δυτική μινόρε κλίμακα.
Ωραίος ο Μπάμπης, απευθύνθηκες στον πιο κατάλληλο άνθρωπο!
Εδώ όμως μιλάμε για τραγούδι που είχε ήδη περάσει την βάσανον της αποδοχής του κοινού μετ’ επαίνων.
Μπορεί και τα άλλα, πού ξέρεις;
Βασικά, τι έπαιζε ο Μάρκος -και οι άλλοι- στα μαγαζιά; Προσωπικά είμαι βέβαιος ότι η απάντηση είναι «δεν ξέρουμε», εκτός από σκόρπιες περιπτώσεις που τυχαίνει να ξέρουμε.
Ε, όταν ένα κομμάτι έχει περισσότερες πιθανότητες, αυτό θα διαλέξεις πρώτο.
Τα πάντα, από Κομπαρσίτα ξεκινώντας.
ισως δεν ηχογραφηθηκε διοτι το θεμα απλα δεν ηταν επικαιρο,αφου το εργοστασιο ανοιξε 2 χρονια μετα το τελος της κατοχης, και η λογοκρισια λεει ο τσιτσανης ηταν απουσα για λιγους μηνες, οπου προλαβαν και περασαν και καποια χασικλιδικα. το ματσακια πεντοχιλιαρα παραδειγμα, δεν ειχε αλλους στιχους το 43’ που το εβγαλε για τα χρηματα που εχασαν την αξια τους, και μετα το 47’ εβαλε αλλους στιχους σχεδον το ιδιο θεμα…? διοτι και το 47 υπηρχε πληθωρισμος, αλλα οχι οπως το 43’ 44’ που ξεφυγε τελειως η κατασταση. παρ’ολα αυτα ηχογραφηθηκε καποιο κομματι ατοφιο της κατοχης μετα τον πολεμο…? νομιζω κανενα… ο σαλταδορος ποτε βγηκε πρωτη φορα…?
Με τον Γενίτσαρη, νομίζω, πολύ αργότερα, το '76, όταν πλέον η αξία του ήταν καθαρά ιστορική, σε άλμπουμ - αναδρομή.
Με τον Κατσαρό το '47, κι εκεί πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω το σκεπτικό. Στην Αμερική έτσι κι αλλιώς Κατοχή δεν είχε. Για τους τυχόν καινούργιους μετανάστες που είχαν ζήσει Κατοχή στην Ελλάδα, ήταν ανεπίκαιρο. Πάντως βγήκε. Και σίγουρα ήταν η πρώτη κυκλοφορία (ακόμη κι αν για τον Γενίτσαρη κάνω λάθος και το είχε ξαναβγάλει πριν το '76).
η παρτιτουρα απο το ‘‘λαικο τραγουδι’’ τι μελωδια εχει? μπορει καποιος να μας πει? η ακομα καλητερα να την παιξει να την ακουσουμε?
Οι στίχοι του “σαλταδόρου”, και ιδίως το στιχάκι του ρεφρέν, μάλλον δεν είχαν γίνει γνωστοί από τη δισκογραφία της Αμερικής, αλλά από την επιτυχία που γνώρισε το τραγούδι μέσα στα χρόνια της κατοχης. (Άλλωστε ο Κατσαρός στην ηχογράφησή του έχει παραλλαγμένο ρεφρέν).
Διαβάζω εδώ την καταγραφή της μαρτυρίας του Γενίτσαρη στον Χατζηδουλή:
“Κι όταν το έπαιξα και το τραγούδησα για πρώτη φορά στο μαγαζί, έγινε χαλασμός κόσμου. Το τι έγινε, δεν μπορεί να το βάλει το μυαλό σας! Το ’παιξα 20 φορές – το λιγότερο – σ’ ένα βράδυ. Όσοι το άκουγαν στο μαγαζί κι έφευγαν, το τραγούδαγαν στο δρόμο. Και όταν πήγαιναν στη γειτονιά τους, στα σπίτια τους, τα ίδια. Ο ένας το ’λεγε, ο άλλος το άκουγε, και το μάθαινε έτσι, όλος ο κόσμος. Σε λίγες μέρες το ’χε μάθει όλη η Αθήνα και όλος ο Πειραιάς. Σε λίγες βδομάδες, όλη η Ελλάδα!”.
Τώρα όσο για το #35, δεν το έγραψα τόσο αναφερόμενος στην θεσμοποιημένη λογοκρισία αλλά στις γενικότερες συνθήκες, που το να ειπωθούν πράγματα “απλά” (όπως είναι οι στίχοι στο “Χαϊδάρι”), κι αν το “επέτρεπαν”, δεν το επέτρεπαν σαν κάτι απλό αλλά το καθιστούσαν πολιτική πράξη με συνέπειες.
Χαρακτηριστικό το ότι δυο χρόνια (1964) πριν από τη συναυλία του Μάρκου είχε κυκλοφορήσει η “Καταχνια” των Λεοντή - Βίρβου, κι αν ακούσει κανείς προσεχτικά τους στίχους των τραγουδιών, θα δει ότι βρίσκονται ουσιαστικά στην ίδια “γραμμή” με τους στίχους του Μάρκου, κι όμως ένας τέτοιος δίσκος αποτελούσε εκείνα τα χρόνια “γεγονός” και ακόμα και σήμερα θα χαρακτηριζόταν σαν “στρατευμένη τέχνη”.
Για τους δημιουργούς, όμως, του λαϊκού τραγουδιού δεν ήταν καθόλου απλό το να είναι ή το να χαρακτηριστούν “στρατευμένοι”.
Άλλωστε κι η πολιτιστική αναλαμπή της δεκαετίας του 60, που έδωσε την ευκαιρία στο “Χαϊδάρι” να τραγουδηθεί ζωντανά μπροστά σε κοινό, τερματίστηκε βίαια στις 21-4-67.
Όπως αργότερα έλεγε ο Γενίτσαρης, στο ένθετο των “ρεμπέτικων της κατοχής”, και διαβάζω εδώ:
“Ποιος τόλμαγε μετά που τέλειωσε ο πόλεμος να γραμμοφωνήσει τα τραγούδια που είχε γράψει στην Κατοχή, εκτός βέβαια από ‘κείνα που δεν πείραζαν την εξουσία; (…) Τα’χαμε φυλαγμένα τα τραγούδια και περιμέναμε”.
αυτο που ξερουμε λιγο πολυ ολοι μας… γιατι…? τα επομενα τραγουδια για τον εμφυλιο…? μου ζητουσε ενας για καιρο να του παιξω το ‘‘βρεχει ατσαλι ο ουρανος’’. το ηξερα σαν στιχους αλλα δεν το ειχα ακουσει ποτε, μεχρι που το ακουσα απο τον δισκο του νταλαρα. ευτυχως τα εβγαλε και αυτα τα λιγα και αυτος. και οταν καποια στιγμη του το επαιξα, εκλαιγε ενας κυριος 65 ετων τοτε, σαν μικρο παιδι, και μας ελεγε για τα οδοφραγματα των εγγλεζων που ζητουσαν ταυτοτητες. ηταν νεαρος τοτε και τα εζησε, και τα γεγονοτα και τα τραγουδια