Θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι κυκλοφορεί ένα πολύ ενδιαφέρον, κατά την γνώμη μου, cd για ρεμπέτικα. Τιτλοφορείται “Οι ρεμπέτισσες του '30”. Οι πιο ελεύθερες γυναίκες της νεότερης Ελλάδας. Περιλαμβάνει 20 άγνωστα στο ευρύ κοινό χαρακτηριστικά τραγούδια από δίσκους του γραμμοφώνου σε εξαιρετική ποιότητα. Τα τραγούδια αφορούν την χρονική περίοδο του 1931-1937 (κατά την γνώμη μου πολύ σημαντική περίοδο). Τραγουδούν Αμπατζή,Εσκενάζη,Νταλγκάς. Αγ Παπάζογλου, Μ. Βαμβακάρης,Μηττάκη κα. Ενδεικτικά τραγούδια μαριανθάκι (1934), μόρτισσα (1932), οι δύο χήρες (1936), αλανιάρα (1936), στους ποδαράδες μια πολίτισσα (1931), το γκαρσόν (1933) κλπ. Συνοδεύεται από φωτογραφικού υλικό και από εκτεταμένο κατατοπιστικό άρθρο του Πάνου Σαββόπουλου.
Αυτό ισχύει, αλλά βεβαίως μόνο θεωρητικά. Ο τρόπος με τον οποίο η “Διαμάντω” (η αλανιάρα ντε!) κουλαντρίζει τον πρώην εραστή της, στην κανονική κοινωνία της εποχής θα σήκωνε μαχαίρι μπας και ξεπλυθεί η ντροπή, έτσι και μαθευτεί ότι κάποιος μάγκας, αντί να σπάσει την πόρτα της πρώην και να την σφάξει, απλά κλαίγεται γονατιστός μπροστά στην πόρτα της κι εκείνη δεν του κάνει τη χάρη ν’ ανοίξει. Και υπάρχουν και άλλα παραδείγματα, ίσως όχι τόσο εξοφθάλμως εξωπραγματικά, που από καιρό με έσπρωξαν στην παραδοχή ότι τέτοιες καταστάσεις μάλλον προέκυψαν από “ευσεβείς πόθους” γυναικών όπως η σύζυγος του Τσαούση και βεβαίως δεν ανταποκρίνονταν στα συμβαίνοντα στην πραγματική τότε κοινωνία.
Ακόμα και ο Τούντας, όταν έγραφε τους στίχους για (π.χ.) “Το Μαριανθάκι” ήξερε πολύ καλά ότι τέτοιες χειραφετημένες γυναίκες στις λαϊκές συνοικίες της Αθήνας, έστω και στις προσφυγικές, απλά δεν υπήρχαν.
Αν ο Σαββόπουλος, με στοιχεία που έψαξε και τα βρήκε, απεδείκνειε την ύπαρξη τέτοιων γυναικών, θα του ΄βγαζα το καπέλο…
Νίκο ούτε θεωρητικά ισχύει ούτε πρακτικά. Τι σημαίνει “οι πιο ελεύθερες γυναίκες της νεώτερης Ελλάδας;”
Μέσα σε ένα γενικό χυλό μ@λ@κί@ς, πετάμε και κάτι πιασάρικο μήπως και τσιμπήσουμε και καμιά ή κανένα “woke”.
Θα φέρω απλά ένα παράδειγμα: Όταν οι αντάρτισσες πολεμάγανε πλάι πλάι με τους άνδρες τους κατακτητές, ήταν λιγότερο ελεύθερες από τις ρεμπέτισσες έτσι; Ή η θέση που είχαν κατακτήσει οι γυναίκες, (ψήφο - εκπροσώπηση), στην κυβέρνηση του βουνού, μέσα στα χρόνια της κατοχής.
Αλλά όχι, αν μία κατάφερνε να μπει στον τεκέ, ήταν πραγματικά ελεύθερη. Δεν μπορώ να περιγράψω πόσο γελοίο μου φαίνεται αυτό.
Αλλά είπαμε σε μια εποχή που ο χυλός υπερισχύει της σκέψης, ο Σαββόπουλος και ο κάθε Σαββόπουλος μπορεί να πετάει ότι ατάκα θέλει προκειμένου να πουλήσει. Με γεια του και χαρά του.
ΥΓ Για να μην μπούμε στο κατά πόσο είναι ελευθερία για μια γυναίκα να φέρεται όπως ένας άντρας.
Εκείνο που σίγουρα ισχύει, Λουκά μου, είναι ότι Ελευθερία είναι, ακριβώς, να μπορείς να φέρεσαι όπως εσύ θέλεις, ανεξάρτητα από το φύλο στο οποίο ανήκεις αλλά και από το κόμμα το οποίο υποστηρίζεις. Τώρα, σχετικά με τον τίτλο του σιντί, πολύ φοβάμαι πως ο έχων τη σχετική ευθύνη δεν έλαβε υπόψη του την ύπαρξη και του ΚΚΕ. Για να αναφερθούμε όμως και στου στραβού το δίκιο, στο εξώφυλλο του σιντί οι λέξεις “νεώτερης Ελλάδας” δεν τονίζονται με τα κατάλληλα στοιχεία, κάτι που εσύ ένοιωσες απαραίτητο κατά τη σύνταξη του #7 σου. Και, ναι, αν αναρωτηθούμε, κάθε γυναίκα πρέπει να είναι ελεύθερη να φέρεται όπως ένας άντρας και το αντίστροφο, βεβαίως. Αν και όταν το συγκεκριμένο άτομο το επιζητήσει.
Νίκο, δεν είναι θέμα κόμματος, (και μην πετάς την μπάλα στην εξέδρα).
Ο υπότιτλος είναι ενιαίος, οπότε η έννοιά του είναι συγκεκριμένη.
Εφόσον θεωρείς ότι ελευθερία είναι να φέρεται ο καθένας όπως νιώθει, τότε γιατί οι ρεμπέτισσες είναι π.χ. πιο ελεύθερες από τις εργάτριες της εποχής που αποφάσισαν και έκαναν απεργία; Και αν για ρεμπέτισσες δεν έχεις να φέρεις παραδείγματα, για απεργίες γυναικών υπάρχουν πολλά.
Στο φινάλε πραγματικά ελεύθερος ποιος -α, είναι; Αυτός -η, που κοιτάει την πάρτη του; Ή αυτός -η, που κοιτάει και τους άλλους;
Όπως και να χει, εγώ και εσύ το βλέπουμε διαφορετικά.
Υπάρχουν όμως και οι ευσεβείς πόθοι των ανδρών και ο τρόπος που θέλουν να παρουσιάζονται που μπορούν να μπερδέψουν την εικόνα άμα παρθούν τοις μετρητοίς. «Κι όσο υπάρχεις θα υπάρχω, σκλάβα την ζωή σου θα 'χω», σιγά, χα χα χα. Οι ινδιάνοι Γιανομάμο έχουν παρατηρηθεί πριν πάνε πόλεμο να τραγουδάνε «θα τους σκοτώσω όλους, θα σκοτώσω και τα παιδιά τους, θα σκοτώσω ακόμη και τα σκυλιά τους», αλλά τυπικά άντε να σκοτώνονταν ένας-δυο νομάτοι την φορά. Θα μπορούσε ίσως και η «Ξαστεριά» να ακουστεί έτσι. Πιθανότατα για κάθε έναν που οπωσδήποτε θα έσφαζε την Διαμάντω θα ύπαρχαν και μια ντουζίνα λιγότερο δυναμικοί τύποι.
Επίσης να επισημάνω ότι η αναφορά σε “ρεμπέτισσες” του 1930 και “πιο ελεύθερες γυναίκες στην Ελλάδα” έχει να κάνει, υποθέτω, με το πώς παρουσιάζονται αυτές μέσω των ρεμπέτικων τραγουδιών και όχι με το ποια ήταν η κατάσταση των γυναικών στην κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα του Μεσοπολέμου.
Και κάτι που συνήθως παραθεωρείται από τους ρεμπετολογούντες:
Διαπιστώνεται δηλαδή (όπως έχει επισημάνει ο Gauntlett) μία “αφελής αναφορικότητα”, δηλ, πεποίθηση ότι τα ποιητικά κείμενα του ρεμπέτικου παραπέμπουν άμεσα και αδιαμεσολάβητα σε μια εξωκειμενική-αντικειμενική πραγματικότητα
«Απαξίωναν το χρήμα, γλεντούσαν ελεύθερα όπως και οι άνδρες, μιλούσαν μάγκικη γλώσσα, διάλεγαν τον σύντροφο σε μια εποχή που ο γάμος ήταν μια πράξη αγοραπωλησίας των γονιών, μπορεί να διάλεγαν και πολλούς συντρόφους, δεν φοβούνταν τους άνδρες, ζούσαν ελεύθερα αγνοώντας την Εκκλησία, την κατεστημένη ηθική και τον ηλίθιο τότε Ποινικό Κώδικα. Τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε πρώιμες φεμινίστριες. Δεν είχαν, βέβαια, συναίσθηση του έμφυλου ρόλου τους. Απλώς ζούσαν έτσι. Θα έλεγα μάλιστα ότι επειδή αναφερόμαστε σε μια περίοδο μετακινήσεων και πολέμων, ο αριθμός τους δεν διέφερε σημαντικά από τους άνδρες [ρεμπέτες]. Ήταν πολλές οι άγνωστες γυναίκες που πέρασαν από το ρεμπέτικο. Έχουμε στοιχεία ότι οι άνδρες τις σέβονταν, ίσως όχι όλοι αλλά οι περισσότεροι. Θεωρούσαν τη γυναίκα ισότιμη. Έμπαινε στον τεκέ, αν ήθελε φούμαρε, χάριζε την ερωτική της εύνοια σε όποιον γούσταρε και ήξερε να προστατέψει την επιθυμία της».
, δύσκολο να κατασκευαστεί. Αλλά ας αφήσουμε τον κ. Σαββόπουλο στην ησυχία του, ήδη πολύ ασχοληθήκαμε μαζί του
υγ. Δεν θυμόμουν ότι υπήρξε και μουσική παράσταση, επιμελημμένη απ’ τον Σαββόπουλο, με τίτλο “Οι ελεύθερες ρεμπέτισσες του ΄30. Αν, τουλάχιστο, το ελεύθερες είχε τεθεί μέσα σε εισαγωγικά…
Για μένα το βασικό πρόβλημα είναι ότι αυτές οι απόψεις, γεννημένες σε ευφάνταστα μυαλά, συνεχίζουν να διατηρούν, τη μυθολογία του ρεμπέτικου.
Κατά καιρούς έχουν γραφτεί τα μύρια όσα. Από τους ρεμπέτες, επαναστάτες, καρφιά στο μάτι της εξουσίας, και πολλά άλλα. Μόνο ότι δεν σκότωσαν τον κατηραμένο όφη, δεν έχουμε ακούσει.
Μέσα σε αυτά εντάσσεται και αυτό το πόνημα.
Χωρίς ουσιαστική τεκμηρίωση, αλλά με πιασάρικο τίτλο. Το κακό είναι ότι το “σλόγκαν” θα μείνει. Και θα ακούμε για τις ελεύθερες ρεμπέτισσες και πόσο μπροστά ήταν.
ΥΓ Για να φέρω κάτι ανάλογο. Είναι σαν να θέλεις να μαζέψεις πληροφορίες για τον Παναγή Κουταλιανό και να βγάζεις τα συμπεράσματά σου από το γνωστό τραγουδάκι.
Οκέι, αλλά από την άλλη πλευρά, δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι πρόκειται και 100% για επιστημονική φαντασία.
Οι άντρες που πιστεύουν ότι ορισμένες συμπεριφορές αποτελούν τέτοια κηλίδα στην τιμή που μόνο με αίμα να ξεπλένεται, συνήθως ζουν σε κοινωνίες όπου κι οι γυναίκες το ίδιο θεωρούν. Επομένως τραγούδια που να περιγράφουν μια κατάσταση που από κανέναν δε θα ήταν αποδεκτή, άντρα ή γυναίκα, «νοικοκύρη» ή «αλάνη», σε ποιο κοινό απευθύνονταν;
Είχαν προηγηθεί και τα (δε θυμάμαι το παρατσούκλι) twenties, ένα κίνημα πρώιμης ηθικής επανάστασης που βέβαια δεν ξεκίνησε διεθνώς από τους φτωχομαχαλάδες των ελληνικών άστεων, αλλά ούτε και από άλλον πλανήτη. Κάτι θα άφησε, έστω και ως ευσεβή πόθο αλλά που τουλάχιστον να είναι ρεαλιστική υπόθεση ότι κάποιοι τον έτρεφαν.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που ωθούν από νωρίτερα και σε πολλά επίπεδα στο αίτημα της γυναικείας ισοτιμίας.
Ακόμα και στην απομακρυσμένη επαρχία τα κορίτσια έχουν αρχίσει να πηγαίνουν σχολείο (κάτι που λίγο νωρίτερα δεν ήταν πάντα αποδεκτό από τον αντρικό πληθυσμό, σύμφωνα με προσωπική μαρτυρία που γνωρίζω).
Στο αστικό περιβάλλον (αστικό με την έννοια της πόλης) αυτές οι τάσεις προφανώς είναι πιο έντονες και λογικά θα καθρεφτίζονταν - έστω και με διαφορετικό τρόπο - στα διαφορετικά κοινωνικά στρώματα.
Το γνωστό τραγούδι του Θεόφραστου Σακελλαρίδη “Εγώ είμαι η νέα γυναίκα” (που θα καπνίζω και θα ψηφίζω) χρονολογείται από το 1908, και μάλλον καθρεφτίζει περισσότερο αντιλήψεις των μεσαίων στρωμάτων.
Στο λαϊκό περιβάλλον η γυναίκα είναι ήδη “κλωστηρού”, “καπνουλού” κλπ.
Στο περιβάλλον του Μάρκου “οι γκόμενες φορέσανε τραγιάσκες”.
Ο Τούντας τραγουδά τη “μπολσεβίκα” του, και τη μόρτισα Κική που της αρέσει η φτώχεια κι η εργατιά.
Όλα αυτά, πέρα από κάθε αναγόρευση στις “πιο ελεύθερες γυναίκες” κλπ, προφανώς απεικονίζουν κάποιες υπαρκτές τάσεις, συνυπάρχουσες και με τις αντίθετές τους για τις οποίες - υποθέτω - υπάρχει επίσης αρκετό υλικό που μπορεί να βρει κανείς.
Roaring? Ντάξει, ο ΠΣ είναι ο ΠΣ, προβάλλει ό,τι του αρέσει να πιστεύει και βάζει και πιασάρικο τίτλο (είναι όμως σωστό να λέμε ότι βάζει πιασάρικο τίτλο, λες και προσπαθεί να παραπλανήσει, ενώ όντως αυτό πιστεύει;), αλλά πέραν τούτου όντως είναι ελευθερία το να μπορούν οι γυναίκες να συμπεριφέρονται «σαν άντρες» άμα γουστάρουν∙ άσε και που το να πηγαίνουν πόλεμο γυναίκες πράματα είναι και το άκρον άωτον.
Από μιαν άποψη, ακριβώς τα Roaring 20s θα μπορούσαν να γίνουν έναυσμα για κοινωνικές συμπεριφορές πρωτοπόρες για την εποχή, και έγιναν. Φούστες (παντελόνια οι γυναίκες δεν φόραγαν) εξαιρετικά κοντές, συγκρινόμενες με τα από αιώνες και μέχρι ένα χρόνο πριν τα 20ς συνηθισμένα μήκη ποδόγυρου, εξαντρίκ χοροί (τσάρλεστον) και πολλά άλλα. Αλλά όλα αυτά, στην μεσο- και κυρίως την μεγαλοαστική τάξη, η οποία δεν αγόραζε ούτε άκουγε ρεμπέτικα. Οπότε, πράγματι, για ποια κοινωνία μιλάμε, δημιουργώντας ένα ανύπαρκτο στην τότε πραγματικότητα τύπο ανθρώπου, την δήθεν χειραφετημένη γυναίκα;
Όχι, δεν ξεκίνησε από το περιβάλλον του Μάρκου. Για μόδα της εποχής πρόκειται, φερμένη φυσικά εξ Εσπερίας, που υιοθέτησαν βεβαίως τα κορίτσια της “αστικής” τάξης πρώτες πρώτες, Ε, ο Μάρκος βέβαια τις έβλεπε τις γκόμενες αυτές και κατέβαζε και την τραγιάσκα του (χαρακτηριστικότατη κίνηση, όλοι μας την ξέρουμε), αλλά η μόδα δεν πρωτοεισήχθη στις λαϊκές συνοικίες του Πειραιά, στην Αθήνα και στα Φάληρα, στα λουτρά και τα ξενοδοχεία, εμφανίστηκαν τα πρώτα κορίτσια.
Το ίδιο λέμε. Απλώς εγώ προσθέτω και την εξής υπόθεση: τα όσα ανατρεπτικά συνέβησαν στις ανώτερες τάξεις, δε θα έβαλαν έστω κάποιες σκέψεις (κι ας μην έγιναν βήματα προς την πραγματοποίησή τους) και στις ασθενέστερες τάξεις;
Η παραδοσιακή θέση της γυναίκας έναντι του άντρα ήταν η ίδια σε όλες τις τάξεις. Σε όλες το γυναικείο επώνυμο είναι γενική κτητική του επωνύμου του πατέρα (η δεσποινίς [του] Παπαδοπούλου) που αλλάζει σε γενική κτητική του επωνύμου του συζύγου. Η λαϊκή γυναίκα απαγορεύεται να εμφανίζει ακάλυπτα τα μαλλιά της οπουδήποτε, και ντρέπεται κι η ίδια να το κάνει, ενώ η μεγαλοαστή ή αριστοκράτισσα, σύμφωνα με το σαβουάρ βιβρ, επιτρέπεται να έχει τα μαλλιά της καλυμμένα ακόμη κι εκεί όπου ο άνδρας αποκαλύπτεται (μέσα σε κλειστούς χώρους, ακόμη και στην εκκλησία, ή όταν ανταλλάσσει χαιρετισμούς - δείτε ταινίες εποχής, δείτε τη μακαρίτισσα Ελισσάβετ που ήξερε και από σαβουάρ βιβρ και από καπέλα): το ίδιο πράγμα με άλλο περιτύλιγμα.
Επομένως τα ήθη που ανατράπηκαν στα roaring twenties ήταν εξίσου πανάρχαια για την κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας όσο ήταν και για τη βάση της. Έκανε η κορυφή την ανατροπή, ε, να μην προσπαθήσει κι η βάση να ακολουθήσει; Να μην το φαντασιωθεί έστω;
