Ο Θοδωρής Κολυδάς (με αναφορά στον Πάνο Σαββόπουλο) αναφέρει δύο τραγούδια που γράφτηκαν για τα πλημμυρικά φαινόμενα που συνέβησαν στην Αττική το μήνα Νοέμβριο και συγκεκριμένα στην πλημμύρα της 22ας Νοεμβρίου 1934.
4 «Μου αρέσει»
Για την πλημμύρα αυτή έγραψε και σχετικό τραγούδι ο Μάρκος Βαμβακάρης. […] Για την ίδια πλημμύρα ο σημαντικός συνθέτης του ρεμπέτικου Σμυρνιός Σταύρος Παντελίδης (ή Λαδόπουλος) γράφει ένα επίσης εξαιρετικό τραγούδι με τίτλο «Η πλημμύρα στην Αθήνα» που ερμηνεύει ο κορυφαίος Στελλάκης Περπινιάδης.
Το τραγούδι ηχογραφείται στην Columbia το 1934 και την ίδια χρονιά ηχογραφείται εκ νέου με την φωνή του Αθανάσιου Ευγενικού.
Το δεύτερο το αγνοούσα. Πολύ διαφορετικό στυλ από του Μάρκου, κανονικά δε θα έπρεπε να συγκρίνονται, αλλά με κοινή αφετηρία ένα τόσο συγκεκριμένο γεγονός η σύγκριση είναι αναπόφευκτη.
Έχοντας στ’ αφτιά μου την Πλημμύρα του Μάρκου, με τη μινιμαλιστική και συνάμα πένθιμη μονοτονία της που καθηλώνει, η Πλημμύρα στην Αθήνα του Παντελίδη μού φαίνεται μια μουσική φλυαρία. Φαινομενικά ευφάνταστες τροπικές αλλαγές, στην πραγματικότητα ξαναχρησιμοποιημένες σε διάφορα τραγούδια, σε παν από δω, σε παν από κει, για να σου πουν τελικά το ίδιο που ο άλλος το λέει με τρεις νότες.
Σημειωτέον, και του Μάρκου τα μοτίβα είναι ξαναχρησιμοποιημένα (ακόμη και τα στιχουργικά), αλλά δεν είναι το ίδιο: άλλο κάτι τόσο απλό και στοιχειώδες ώστε να επαναλαμβάνεται ως πυρήνας σε πολλά τραγούδια, και άλλο ένα πρωτότυπο εύρημα που από την πολλή χρήση χάνει όλη του την πρωτοτυπια και την ευρηματικότητα.
2 «Μου αρέσει»
Νομίζω οτι το σμυρνέικο στυλ, είναι αυτό που περιγράφεις ως φλυαρία του Παντελίδη. Είναι κάτι απο μόνο του, και το κάνει πολύ συχνά αυτό το να πηγαίνει απο δω κι απο κει μέχρι να σε πει τα απλά του Βαμβακάρη.
Ναι, αυτό εννοώ. Αλλά δεν είναι εγγενές και υποχρεωτικό χαρακτηριστικό σε κάθε σμυρναίικο. Υπάρχουν και τραγούδια μια χαρά τροπικά, γραμμένα από μορφωμένους συνθέτες, αλλά απλά και ντρέτα. Πρόχειρο παράδειγμα, η Φωνή του Αργιλέ.
(Επίσης, υπάρχουν και άλλα σμυρναίικα περίπλοκα μεν, αλλά με πραγματικά εμπνευσμένες πρωτοτυπίες και εκπλήξεις. Εντυπωσιακά και όχι εντυπωσιοθηρικά. )
Στην Πλημμύρα στην Αθήνα λοιπόν βρίσκω ότι όλη αυτή η περιπλοκότητα περιττεύει. Βέβαια, ίσως το λέω αυτό επειδή συγκρίνω με την άλλη Πλημμύρα (και ίσως να μην το έλεγα αν άκογα τη μελωδία του Παντελίδη με άλλο στίχο, άσχετο από τέτοιες συγκρίσεις.)
1 «Μου αρέσει»
Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο Τσιτσάνης πήρε τον στίχο “Με παρέσυρε το ρέμα, μάνα μου δεν είναι ψέμα”, από την “Πλημμύρα” του Μάρκου και το έκανε τραγούδι με την Χαρούλα Λαμπράκη το 1968.
2 «Μου αρέσει»
Επ’ αυτού, έχω και τη γνώμη ότι πιθανώς ο ίδιος ο Μάρκος εμπνεύστηκε στο τραγούδι του από ένα παλιότερο δημοτικό, που μιλάει πάλι για πλημμύρες (αλλά όχι σε πόλη). Κυκλοφορεί σε διάφορες βερσιόν ανά την Ελλάδα, με πιο γνωστές ίσως το Λαγκάδι ξερολάγκαδο και τη Ρούσα παπαδιά, και υποθέτω ότι θα έχει κατά καιρούς ταυτιστεί με διάφορες συγκεκριμένες πλημμύρες.
Δεν έχει κανένα συγκεκριμένο στίχο κοινό με του Μάρκου, αλλά το μοτίβο με τα δυο παιδιά στα κλαδιά ενός ξεριζωμένου δέντρου που το παρασέρνει το πλημμυρισμένο ρέμα παραείναι χαρακτηριστικό για να είναι τυχαίο.
Το άρθρο αναφέρει για το τραγούδι του Μάρκου:
Η ιστορία που περιγράφεται είναι αληθινή και ο ίδιος ο συνθέτης έπεσε μέσα στον πλημμυρισμένο Κηφισό και έσωσε ένα παιδί. […] Αυτόπτης μάρτυρας ο Μάρκος Βαμβακάρης έγραψε το περίφημο τραγούδι «Η Πλημμύρα» που συγκλονίζει με την παραστατική περιγραφή της αγωνίας των ανθρώπων που παλεύουν για τη ζωή τους. […] Το γεγονός αυτό το επισημαίνει και το ιστορεί ο Πάνος Σαββόπουλος, σε ειδικό κεφάλαιο στο βιβλίο του «Περί της λέξεως “ρεμπέτικο” το ανάγνωσμα… και άλλα».
Δεν έχω δει το παραπεμπόμενο κείμενο του Σαββόπουλου, επομένως δεν ξέρω πώς τεκμηριώνεται ότι το τραγούδι του Μάρκου αφηγείται αληθινή προσωπική του ιστορία, αλλά ακόμη κι αν αυτό ισχύει, δεν αποκλείει το να διάλεξε τη φόρμα της αφήγησής του βασισμένος σε προϋπάρχουσες παραδοσιακές φόρμες, όπως άλλωστε συμβαίνει συνήθως στην παράδοση.
2 «Μου αρέσει»
Κι εγώ το παρατήρησα το περί σωσίματος παιδιού στον Κηφισό και μου φάνηκε πολύ περίεργο, όχι τόσο γιατί στο βιβλίο ο Μάρκος δεν αφιερώνει ούτε μισή κουβέντα στο γεγονός, αλλά κυρίως, τότε ζούσε στα Άσπρα χώματα, τι θα γύρευε στο πλημμυρισμένο ποτάμι ακριβώς την ώρα της πλημμύρας, σε τόσο μεγάλη απόσταση απ’ το σπίτι του; Όσο για τον Σαββόπουλο, ξαναπρόσεξα το άρθρο του «Περί της λέξεως “ρεμπέτικο” το ανάγνωσμα… (δημοσιευμένο στο περιοδικό Οδός Πανός, Νο. 131) και δεν αναφέρεται τίποτα εκεί. Αν βρίσκεται στο « …. και άλλα» άλλου βιβλίου, δικού του, στο οποίο δεν έχω πρόσβαση, δεν το γνωρίζω.
1 «Μου αρέσει»