American Blues Meets Greek Rebetiko: Νέα σειρά μαθημάτων από το New York University

Το New York University, ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα ότι θα προσφέρει μία νέα σειρά μαθημάτων που θα εξερευνά τις ιστορικές ρίζες των Ρεμπέτικων και της Αμερικανικής Μπλουζ — εστιάζοντας στο πώς αυτά τα δύο μουσικά ήδη συνδέονται με τόσους πολλούς διαφορετικούς τρόπους.

(Το παρακάτω κείμενο είναι δική μου μετάφραση του παρακάτω αγγλικού)

Η σειρά μαθημάτων με τον τίτλο: “Τραγούδια των “αουτσάιντερ”: Η αμερικανική μπλουζ συναντά το ελληνικό ρεμπέτικο” θα λάβει χώρα στο 2ο εξάμηνο του 2020 υπό την επίβλεψη του γενικού ελληνικού συμβουλίου στην Νέα Υόρκη.

Ο συνθέτης και εκτελεστής, Περικλής Κανάρης θα διδάξει σε αυτή τη σειρά μαθημάτων η οποία θα υποστηρίζεται και από το NYU Alexander S.Onassis Program για τις Ελληνικές Σπουδές καθώς και από το Steinhardt School of Music.

“Αυτή η σειρά μαθημάτων είναι ένα ταξίδι στις ρίζες των παραδοσιακών τραγουδιών και των δύο μου πατρίδων. Είναι μεγάλη τιμή και παράλληλα μεγάλη ευθύνη”, ανέφερε ο Κανάρης στην ανακοίνωσή του στο Facebook. “Ανυπομονώ γι’ αυτό”.

Η αμερικανική μπλουζ, που δημιουργήθηκε από Αφρικανούς σκλάβους και τους απογόνους τους στις φυτίες του αμερικανικού νότου, θα συγκριθεί και θα βρεθούν οι αντιθέσεις του με το ελληνικό ρεμπέτικο, που γεννήθηκε την εποχή που τεράστιοι αριθμοί προσφύγων μετοικήσαν στις παράκτιες πόλεις της Ελλάδας, στην αυγή της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922.

Παρ’ όλες τις ξεχωριστές διαφορές ως προς την εθνική και μουσική προέλευση, το ρεμπέτικο αργότερα έγινε γνωστό ως “τα ελληνικά μπλουζ”, καθώς και τα δύο είδη αντικατοπτρίχουν τις σκληρές πραγματικότητες των “αουτσάιντερ” που τα δημιούργησαν.

Μια συγκριτική ανάλυση και των δύο ειδών μέσα από τον φακό διαφορετικών επιστημονικών πεδίων θα αποκαλύψη σημαντικές ομοιότητες και διαφορές στους τρόπους που αυτά τα τραγούδια επινοήθηκαν και έγιναν δεκτά από το κοινό. Επιλεγμένα κείμενα, ηχογραφήσεις, ταινίες και παρουσιάσεις από ειδικούς, θα καθοδηγήσουν τους φοιτητές μέσα από διαφορετικά επίπεδα συγκρίσεων.

Η σειρά μαθημάτων θα είναι διαθέσιμη στους φοιτητές του New York University που παρακολουθούν τα πεδία των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών

Πρωτότυπο

New York University announced last week that it will offer a new class exploring the historical origins of Greek Rebetiko and American Blues — and focusing on how the two musical genres intertwine in so many different ways.

The course, titled “Songs of the Underdog: American Blues Meets Greek Rebetiko,” will be offered for the spring 2020 semester under the auspices of the Consulate General of Greece in New York City.

Composer and performer Pericles Kanaris will provide instruction for the course, which will be cross-listed by NYU’s Alexander S.Onassis Program in Hellenic Studies and the Steinhardt School of Music.

“[This course is] a trip to the roots of my two countries’ folk songs. [It is] a great honor and equally great responsibility,” Kanaris said in a Facebook announcement. “I look forward [to it].”

The genre American Blues, created by African slaves and their descendants in the southern plantations of the United States, will be compared and contrasted with Greek Rebetiko, born during the time when huge numbers of refugees settled in the harbor cities of Greece in the wake of the Asia Minor Catastrophe of 1922.

Despite their distinct differences in ethnic and musical origin, Rebetiko later became known to its fans worldwide as “The Greek Blues,” because both genres reflect the harsher realities of the underdogs who created them.

A comparative analysis of the two genres through the lens of multiple disciplines will reveal striking similarities and differences in the ways these songs were conceived and received. Selected texts, recordings, films and guest presentations will guide students through the different layers of the comparisons.

The class will be accessible to NYU students in the fields of humanities and social sciences.

Πηγή: https://usa.greekreporter.com/2019/10/21/american-blues-meets-greek-rebetiko-new-course-offered-by-new-york-university/

2 «Μου αρέσει»

Το ΄χω βαρεθεί αυτό το κλισέ με τα ρεμπέτικα και τα μπλουζ (ή, σε πιο ανεπτυγμένη έκδοση, και τα τάνγκο, τα φλαμένκο και τα φάντο).

Εφόσον το μάθημα απευθύνεται σε συγκεκριμένους σπουδαστές, δε θα είμαι σε θέση να μάθω από πρώτο χέρι αν ειπώθηκε κάτι πιο πρωτότυπο και ουσιαστικό απ’ ό,τι συνήθως σ’ αυτό το θέμα. Αλλά όταν επί δεκαετίες ακούς να αναμασώνται τα ίδια μη πρωτότυπα και μη ουσιαστικά στερεότυπα για αυτά τα δύο μουσικά είδη, μετά γίνεται λίγο σαν τον ψεύτη βοσκό: ακόμη κι αν ένας σοβαρός επιστήμων σού παρουσιάσει με τεκμηριωμένη θεωρία, πριν καν την ακούσεις θα είσαι διαποτισμένος με δυσπιστία…

Εντάξει, είναι οι μουσικές των αδικημένων και των παραπονεμένων. Λες κι οι άλλες λαϊκές μουσικές λένε τι χορτάτος και ευχαριστημένος που είναι ο «λαός».

7 «Μου αρέσει»

Πάει, καθιερώθηκε: Ρεμπέτικο = The Greek Blues. Πολύ θα με ενδιέφερε να ακούσω, για να μάθω δηλαδή κι εγώ, τους τόσο πολλούς διαφορετικούς τρόπους που διαπλέκονται ρεμπέτικο και μπλουζ μεταξύ τους (κατά λέξιν: how the two musical genres intertwine in so many different ways.), εκτός φυσικά από τον έναν και αδιαμφισβήτητον, ότι οι αρχικές κοινωνικές ομάδες των δύο μουσικών ειδών (μαύροι της Αμερικής και ««« Ρεμπέτες»»» ) ήταν πεινασμένες και οι δύο.

Επίσης, ενδιαφέρον θα ήταν να μάθουμε σε ποιες περιπτώσεις το μπλουζ και το ρεμπέτικο «συνάντησαν», γνώρισαν, καλύτερα (η αμερικανική έννοια του to meet είναι γνωρίζομαι με κάποιον) το ένα, το άλλο. Γιατί αν φέρουμε το παράδειγμα των Στέλιου Βαμβακάρη και Louisiana Red, που είμαι σίγουρος ότι ο δίπατρις κ. Κανάρης θα προβάλλει, το σωστό ρήμα για τις συναντήσεις μεταξύ τους θα ήταν άκουσαν απλά ο ένας τον άλλον, παίζοντας ο καθένας τα δικά του. Αυτό, δεν το λες «πλέξιμο». Άλλη περίπτωση αλληλογνωριμίας εκτός από αυτήν την μίαν, υπάρχει;

4 «Μου αρέσει»

φυσικά και υπάρχει, ο χαλκιάς τζάμαρε με μπλουζίστες και είναι εμφανές στο παίξιμό του. επίσης ο κατσαρός είχε γράψει κομμάτια επηρρεασμένα από την αμερικάνικη μουσική της εποχής (όχι τόσο τα μπλούζ βέβαια).
γενικά υπάρχουν κάποιες ομοιότητες στα δύο είδη, και κοινωνιολογικές και μουσικές. σχετικά με τις δεύτερες: πέρα από τα κουρδίσματα της κιθάρας και ένα παρόμοιο άκουσμα (στις πρώτες καταγραφές κάθε είδους), συμβαίνει μια σημαντική διεργασία που λογικά θα έγινε και αλλού στην υφήλιο. έχουμε και στα δύο μίξη μιας τροπικής παράδοσης (με δικές της κλίμακες) με την δυτική αρμονία. και επίσης μια πορεία από το περιθώριο στα σαλόνια, από την λήθη στον εξηλεκτρισμό, και τέλος στην αναβίωση και μελέτη της αρχικής μορφής κάθε είδους.
αυτά βέβαια δεν ξέρω αν είναι αρκετά για να θεμελιώσουν μια τέτοια σχέση, μάλλον σαν παράλληλες πορείες μοιάζουν (ούτε καν μοναδικές).

4 «Μου αρέσει»

Διαφωνώ ριζικότατα. Για τον Πετρολούκα μιλάς βέβαια, όχι για τον Τάσο. Έχω ακούσει προσεκτικότατα και περισσότερες από δύο φορές το συγκεκριμένο τζαμάρισμα (δεν γνωρίζω να υπάρχει δεύτερο). Και εκεί, ο καθένας έπαιζε τα δικά του και δεν προέκυψε το παραμικρό «πλέξιμο». Το μόνο που είχα παρατηρήσει είναι ότι οι Αμερικάνοι έπιασαν το ύφος του Πετρολούκα και προσπάθησαν, με κάποιαν επιτυχία, να το μιμηθούν, ενώ το αντίστροφο δεν συνέβη. Όμως άλλο μίμηση, και άλλο πλέξιμο. Δεν προέκυψε κάποιο διαφορετικό ύφος μουσικής από αυτό το τζαμάρισμα, ή από τα τζαμαρίσματα Στέλιου – Λουιζιάνα Ρεντ. Αν κάπου αλλού, κάποιοι άλλοι, τζαμάρισαν και γεννήθηκε κάποιο μούλικο, πήτε μού το γιατί εγώ δεν ξέρω να συνέβη κάτι τέτοιο.

Τον Κατσαρό άσ’ τον, κιθάρα έπαιζε, όχι πεντατονικό και τροπικά τροποποιημένο κλαρίνο, και όταν παίζεις με όργανο συγκερασμένο στην Αμερική, φυσικό είναι να επηρεαστείς, τί άλλο θα κάνεις. Αλλά ούτε αυτός δημιούργησε κάποιο μουσικό ύφος διαφορετικό από τα ακούσματα που είχε από την Ελλάδα.

Πού τη βλέπεις, βρε Νικόλα, τη μίξη της τροπικής μας παράδοσης με τη δυτική αρμονία, σε αμερικάνικες ηχογραφήσεις ελληνικού ενδιαφέροντος; Τί διαφορετικό συνέβη από αυτά που (πολύ εύστοχα!) επισημαίνει ο Δημήτρης Μυστακίδης στο θέμα αρμονική συνοδεία των (ελληνικών! όχι «αμερικάνικων») ρεμπέτικων; Τί καινούργιο προσετέθη σε εκείνα που ήδη είχαν δημιουργήσει οι Έλληνες και που, βεβαίως, καμμία σχέση δεν είχαν με το μπλουζίστικο ύφος;

1 «Μου αρέσει»

για τον ιωάννη χαλικιά μιλούσα!
δεν είπα ότι δημιουργήθηκε μίξη μεταξύ μπλουζ και ρεμπέτικων. είπα ότι και στα δύο είδη είχαμε εναρμόνιση σε τροπικές μουσικές. αφρικάνικη πεντατονία στα μπλουζ και ανατολικομεσογειακά μακάμ στα ρεμπέτικα.

Α, συγνώμη, τελείως άλλο θέμα. Ο Χαλικιάς ήξερε πολύ καλά την αμερικάνικη μουσική και είναι φυσικό να είναι εμφανές αυτό στο παίξιμό του. Και πάλι όμως, ο Χαλικιάς δεν δημιούργησε κάποιο πλέξιμο μεταξύ ρεμπέτικου και αμερικάνικης ποπ μουσικής.
Και, προσοχή: άλλο πεντατονία, άλλο τροπικότητα.

1 «Μου αρέσει»

την πεντατονία την έβαλα σε αναλογία με τα μακάμια (ως διαφορετικές κλίμακες από τις δυτικές), από κει και πέρα και οι δυο μουσικές είναι τροπικές αν και με διαφορετικό τρόπο (αλέγκρο μα νον τρόπο :smile:).

Ναι αλλά, άλλο πεντατονία και άλλο μακάμια. Μπορούν να συνυπάρχουν και μπορούν να μην. Το αν και κατά πόσον πεντατονία συνυπάρχει με τροπικότητα, είναι θέμα σοβαρής και δύσκολης μελέτης, που δεν υπάρχει.

δεν μίλησα ποτέ για συνύπαρξη, ούτε το αρχικό κείμενο βλέπω να αναφέρει κάτι τέτοιο.
η πεντατονία έχει τροπικότητα, όπως και άλλες παραδοσιακές μουσικές (πχ τα κέλτικα να δεν κάνω λάθος). είναι εμφανές στον τρόπο που παίζεται το δωδεκάμετρο, αλλά και στην τζάζ που είναι μια εξέλιξη της μαύρης μουσικής.

Νικόλα, πεντατονία μπορείς να βγάλεις και στο πιάνο: απλά, πάτα μόνο μαύρα τάστα. Όσο για τη τζάζ, δεν είναι εξέλιξη της μαύρης μουσικής, αλλά μια καινούργια μουσική που χρησιμοποίησε στοιχεία της μαύρης και άλλης (της ευρωπαϊκής) μουσικής. Η μαύρη μουσική παρέμεινε εκεί που ήταν, δεν εξελίχθηκε. Με άλλα λόγια, η τζάζ είναι κανονικότατο πλέξιμο δύο διαφορετικών ειδών μουσικής από το οποίο παρήχθη καινούργια μουσική (μούλικη!).

ως τροπικότητα (modal) αντιλαμβάνομαι το να ορίζεται ένας τρόπος (mode) από κάθε βαθμίδα μιας κλίμακας. αυτό μπορεί να γίνει με διαφορετικές τεχνικές ή κανόνες, δεν υπάρχει μόνο μια εκδοχή της τροπικότητας.

Ναι. Όμως άλλο αυτό, και άλλο η πεντατονία. Εκεί, αντί για τους γενικά παραδεδεγμένους επτά φθόγγους, έχουμε πέντε δηλαδή, απλά απαλείφουμε δύο φθόγγους. Η τροπικότητα δεν υπεισέρχεται σε αυτήν την θεώρηση.

Α, και κάτι ακόμα: εκτός από το να ορίζεται ένας διαφορετικός τρόπος για κάθε βαθμίδα της κλίμακας, η τροπικότητα προϋποθέτει και διαφοροποίηση των διαστημάτων, όχι μόνο (δυτικούς) τόνους και ημιτόνια αλλά μικροδιαστήματα. Αλλοιώς, θα είχαμε απλά και μόνο τρανσπόρτο.

Τροπική διαχείριση πεντατονικών κλιμάκων μπορεί να υπάρξει: κατά τη γνώμη μου (που δεν είναι πρωτότυπη), τα ελληνικά πεντατονικά, ηπειρώτικα δηλαδή βασικά, είναι τροπικά. Για άλλα δεν μπορώ να μιλήσω.

Αλλά δεν είναι εκεί το ζήτημα: αν πούμε ότι και στα ρεμπέτικα και στα μπλουζ έχουμε γόνιμη μίξη δυτικών και εξωδυτικών μουσικών στοιχείων, αντί τροπικών και αρμονικών, τότε μάλλον θα συμφωνήσουμε όλοι ότι αυτό είναι πράγματι ένα κοινό τους στοιχείο.

Απλώς, αυτό δεν είναι κανένα σπάνιο γνώρισμα που να το μοιράζονται μόνο αυτές οι δύο παραδόσεις.

Από κοινωνιολογική άποψη, και πάλι υπάρχουν κοινά στοιχεία αλλά, και πάλι, όχι σπάνια.

Μεμονωμένοι ρεμπέτες μουσικοί της Αμερικής δέχτηκαν επιδράσεις. Οκέι. Συγκεκριμένα από το μπλουζ όμως; Έστω (για ζητήματα κουρδισμάτων κιθάρας δεν μπορώ να έχω άποψη, όμως τον Κατσαρό δεν τον βάζω με τους ρεμπέτες: ήταν ένας παντός καιρού μουσικός και η μουσική του χαρακτηρίζεται πιο πολύ από το προσωπικό του στίγμα παρά από την προέλευση του ρεπερτορίου του, αν ήταν ρεμπέτικα ή παραδοσιακά ή έλαφρά).

Στην πολυσυλλεκτική Αμερική ο καθένας ήταν πιθανό να συναντήσει και να επηρεαστεί από τον κάθε άλλον, όπως λέει κι ο Νίκος Π., αλλά δε νομίζω ότι στο σύνολο του ρεμπέτικου διακρίνουμε κανένα αξιοσημείωτο σημάδι από την επαφή του με το μπλουζ.

Άρα μιλάμε, όπως λέει ο Νίκος ο Λ.Ρ., κυρίως για παράλληλες πορείες. Ε, σ’ αυτές τις παράλληλες πορείες δεν έχω αντιληφθεί να υπάρχουν σημαντικά κοινά σημεία πέρα από όσα είναι εξίσου κοινά και με πολλές άλλες παραδόσεις. Πιο πολύ έχω αντιληφθεί προσπάθειες Ελλήνων να προσδώσουν στο ρεμπέτικο λίγο έξτρα κύρος παραλληλίζοντάς το με μια μουσική ταπεινής καταγωγήςαρχικά, αλλά διεθνούς αναγνώρισης σήμερα.

1 «Μου αρέσει»

άλλο η τροπικότητα, άλλο ο συγκερασμός. μπορεί να συνυπάρχουν όπως στους δρόμους, μπορεί και όχι.
στο δωδεκάμετρο των μπλουζ, όταν περνάμε στην τέταρτη βαθμίδα (IV7) αλλάζουν και τα διαστήματα. αυτό είναι τροπικότητα, όχι τρανσπόρτο.

Κι η μυλωνού τον άντρα της, με τους πραματευτάδες, δηλαδή. Μα, πόσοι είναι αυτοί οι Έλληνες, εκτός από τον μακαρίτη Στέλιο;

Να ξεχωρίζουμε τα θέματα: τροπικότητα και συγκερασμός είναι ένα θέμα, τροπική προσέγγιση (σε αντιδιαστολή με την Δυτική μουσική) είναι άλλο. Στο #14 μου, μίλησα μόνο για το δεύτερο: εννοούσα ότι σε μία μουσική όπου κάθε φθόγγος είναι βάση κάποιου τρόπου, είναι απαραίτητη η ύπαρξη μικροδιαστημάτων, αλλοιώς δεν στέκεται διαφοροποίηση από βαθμίδα σε βαθμίδα. Για παράδειγμα, στη μακαμίστικη προσέγγιση ραστ και ουσσάκ έχουν ακριβώς τους ίδιους φθόγγους, διαφορετικό όμως άκουσμα. Αυτό επιτυγχάνεται με την αλλαγή της βάσης, όπου το ουσσάκ έχει βάση ένα (μείζονα) τόνο ψηλότερα από το ραστ. Ανάλογα ισχύουν και στη βυζαντινή μουσική, με πλάγιο του τετάρτου και πρώτο ήχο, αντίστοιχα, όπως παραστατικότατα καταδεικνύει το απήχημα Α να νες, που ακριβώς μας πηγαίνει από το νη στο πα. Η διατήρηση (η μη) της τροπικότητας ακόμα και όταν οι φθόγγοι έχουν συγκεραστεί, δεν έχει καμμία σχέση με τη θεωρία των μακάμ, ή των ήχων στη βυζαντινή.

Πάνω στο αρχικό θέμα:

Η ύλη και ο τίτλος φαίνεται να περιγράφουν ένα μάθημα επιλογής σε μουσικό τμήμα πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, το οποίο δέχεται χορηγία απο το Onassis Program.

Δεν ξέρουμε πόσο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον παρουσιάζει αλλά δείχνει να είναι συνδιασμός τοπικής Αμερικάνικης κουλτούρας και Ελληνικής, πράγμα έξυπνο για την διασφάλιση τέτοιας χορηγίας.

Ο σχεδιασμός τέτοιων μαθημάτων είτε προκύπτει στοχεύοντας σε συγκεκριμένη χρηματοδότηση, είτε καταλήγει να χρηματοδοτείται απο φορείς που ενδιαφέρονται να το στηρίξουν.

Όπως και να χει πάντως, η συνύπαρξη ακουσμάτων που ιστορικά δεν συναντήθηκαν,συνεχώς μεγαλώνει και δεν αφορά μόνο το ρεμπέτικο: Υπάρχουν πλέον ηχογραφήσεις Καντεμίρη απο δυτικά σύνολα ( σούπες, κατα τη γνώμη μου) όπως υπάρχουν και διάφορες απόπειρες να ακουστούν βιενέζικες συνθέσεις που περιέχουν τούρκικα θέματα μαζί με οθωμανικές, χωρίς βέβαια να υπάρχει ίχνος μουσικής σχέσης μεταξύ τους ή διάθεση απο τους δυτικούς ερμηνευτές να εμβαθύνουν στο μακάμ.

Απο ότι καταλαβαίνω πάντως, η σύνδεση ρεμπέτικου-μπλουζ είναι (και) ανθρωπολογική και το συγκεκριμένο μάθημα αναφέρει θέματα όπως σκλαβιά και προσφυγιά. Ίσως πρέπει να το δούμε ως πεδίο συζήτησης και προβληματισμού και όχι απαραίτητα ως συνήχηση και συνύπαρξη δυο ιστορικά ασύνδετων μουσικά ήχων.

5 «Μου αρέσει»

“The genre American Blues, created by African slaves and their descendants in the southern plantations of the United States, will be compared and contrasted with Greek Rebetiko, born during the time when huge numbers of refugees settled in the harbor cities of Greece in the wake of the Asia Minor Catastrophe of 1922.”

“Η αμερικανική μπλουζ, που δημιουργήθηκε από Αφρικανούς σκλάβους και τους απογόνους τους στις φυτίες του αμερικανικού νότου, θα συγκριθεί και θα βρεθούν οι αντιθέσεις του με το ελληνικό ρεμπέτικο, που γεννήθηκε την εποχή που τεράστιοι αριθμοί προσφύγων μετοικήσαν στις παράκτιες πόλεις της Ελλάδας, στην αυγή της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922.”

Και πιο πριν? Τι υπήρχε πιο πριν στις παράκτιες, (και όχι μόνο), πόλεις της Ελλάδας?