Φωνόγραφος στην Αθήνα του 1896

[fotis_anikanopoihtos (Φώτης Χατζίδης)]

​Ένα ακόμη από τα πολλά και ενδιαφέροντα θέματα που βρίσκονται κρυμμένα στα αρχεία των εφημερίδων έρχεται σήμερα στην δημοσιότητα. Πρόκειται για μία από τις πρώτες αναφορές για Φωνόγραφο στην Αθήνα του 1896.

Στην εφημερίδα «Το Άστυ» στις 28 Ιουνίου του 1896 βρίσκουμε το παρακάτω πολύ ενδιαφέρον σχόλιο:

Ο τελειότερος φωνογράφος

Ο τελειότερος φωνογράφος, εξ όσων μέχρι τούδε ηκούσατε, ω Αθηναίοι, ευρίσκεται εις το επί της οδού Σταδίου και απέναντι των βασιλικών Σταύλων καφενείον ο «Μαραθωνοδρόμος Λούης». Τελειότατον καθʼ όλα δύνασθε δια δύο μικρών κεράτων ν΄ακούσητε παιζομένας ευκρινέστατα τας εντελεστέρας μελωδίας και τα γλυκύτερα τραγούδια. Είναι αληθής απόλαυσις (εικόνα 1).

Αν και μικρό, το κείμενο του συντάκτη της στήλης «Από χθες έως σήμερον» καταφέρνει να περάσει αρκετές πληροφορίες.

Η σπουδαιότερη αφορά την εμφάνιση φωνογράφου στην Αθήνα το 1896. Η πρωτεύουσα διέθετε φωνόγραφο την ίδια χρονιά που έγιναν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες αλλά και την ίδια χρονιά που ο Μιχάλης Αριχτίντζης ηχογραφούσε στην Αμερική τα πρώτα 4 τραγούδια Ελληνικού ενδιαφέροντος από τα 8 συνολικά. Αν και μέχρι σήμερα κανείς δεν τις έχει ακούσει παραμένουν ιστορικά οι πρώτες καταγεγραμμένες ηχογραφήσεις Ελληνικού ενδιαφέροντος.

Και εδώ μπαίνει το ερώτημα.

Τι τραγούδια άκουγαν οι Αθηναίοι στο καφενείο ο «Μαραθωνοδρόμος Λούης»;

Ποιες να ήταν οι μελωδίες με τα γλυκύτερα τραγούδια που κυκλοφορούσαν εκείνο το διάστημα τόσο στην Ελλάδα όσο και στις άλλες χώρες του κόσμου ηχογραφημένες σε πλάκες ή σε κυλίνδρους;

Το άρθρο δεν μας δίνει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα.

Λίγες ήταν οι εταιρείες που είχαν προλάβει να ηχογραφήσουν και να κυκλοφορήσουν τραγούδια μέχρι το 1896 και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Κι όμως κάποιες απ΄αυτές τις λίγες ηχογραφήσεις ακούγονταν στην Αθήνα του 1896.

Η δεύτερη πληροφορία από το μικρό σχόλιο του συντάκτη αφορά την παρουσία και άλλων φωνογράφων στην πρωτεύουσα.

Σημειώνει ο συντάκτης … εξ όσων μέχρι τούδε ηκούσατε… που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Αθήνα διέθετε και άλλους φωνογράφους! Όχι της ίδιας ποιότητας και απόδοσης όπως στον «Μαραθωνοδρόμο Λούη», αλλά υπήρχαν και πριν από αυτόν φωνόγραφοι.

Όπως γράφει ο Ηλίας Βολιώτης-Καπετανάκης στο βιβλίο του «Του Κυρίου του η φωνή» (Μετρονόμος 2010), προηγείται του παραπάνω δημοσιεύματος της εφημερίδας «Το Άστυ», διαφημιστική καταχώρηση στην εφημερίδα «Ακρόπολις» η οποία μας πληροφορεί για την πώληση γραφόφωνων Έδισον αντί μόνον 700 δραχμών…με εγγύησιν γνησιότητας και λειτουργίας.

Η διαφήμιση του Στυλ.Σπυριδάκη στην εφημερίδα έγινε στις 19 Μαΐου 1896 περίπου 40 μέρες πριν το δημοσίευμα για τον φωνόγραφο στον «Μαραθωνοδρόμο Λούη» (εικόνα 2). Δεν αποκλείεται το καφενείο να διέθετε φωνόγραφο Έντισον.

Επίσης σημαντική είναι και η πληροφόρηση για το καφενείο ο «Μαραθωνοδρόμος Λούης».

Ο νερουλάς από το Μαρούσι μετά την νίκη του στον πρώτο σύγχρονο Μαραθώνιο στις 29 Μαρτίου 1896 μέσα στις άλλες τιμές που του αποδόθηκαν, ήταν και η ονομασία του συγκεκριμένου καφενείου με τον τίτλο ο «Μαραθωνοδρόμος Λούης».

Τρεις (3) μήνες μετά την σπουδαία του νίκη στον Μαραθώνιο ο Σπ.Λούης είχε προλάβει να δώσει το όνομα του στο εν λόγω καφενείο.

Για τον Σπυρίδωνα Λούη ήταν ο τελευταίος Μαραθώνιος της ζωής του.

Θα πρέπει να πούμε ότι αναφορές στον Ελληνικό τύπο για τους φωνογράφους έχουμε για πρώτη φορά το 1877 όταν και ο Κάρολος Κρος παρουσιάζει στο Παρίσι τον δικό του Φωνόγραφο. Η είδηση της συγκεκριμένης ανακάλυψης μεταφέρθηκε και στις Ελληνικές εφημερίδες της εποχής.

[nikos_politis (Νίκος Πολίτης)]

Πολύ ενδιαφέροντα όλα, μπράβο Φώτη! Όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη «Φωνογράφος» εννοούμε μηχανή με κύλινδρο, ενώ εκείνη με πλάκες λέγεται «γραμμόφωνο»; Δεν ξέρω, γιαυτό ρωτάω. Άλλο: Ο Αραχτίντζης νομίζω ότι ηχογράφησε σε δίσκους, όχι κυλίνδρους, σωστά; Πάντως, για αρκετό διάστημα στα καταστήματα και στην Αθήνα, και στη Σμύρνη (που βεβαίως προηγείτο παρασάγγας σε εισαγωγές νέων τεχνολογιών) φαίνεται να συνυπάρχουν μέχρι το 1906 κύλινδρος και δίσκος. Σε διαφήμηση του Εγιούπ Σάμπρι το 1906, στο «Σμύρνη, μουσική ζωή» του Μ. Καλυβιώτη εικονίζεται μεν μηχανή (της Οντεόν) δίσκων, όμως το μαγαζί ονομάζεται «Phonographie Eyoub Sabri». Σε άλλη διαφήμιση του ίδιου μαγαζιού (το μεγαλύτερο στη Σμύρνη) του 1902 εικονίζεται μόνο μηχανή κυλίνδρων. Και κάτι ακόμα: Στη διαφήμηση της Ακροπόλης εμφανίζεται η λέξη «Γραφόφωνον». Αυτό, πρώτη φορά το βλέπω.

Και κάτι τελευταίο, δικό μου: ΟΙ Βασιλικοί Σταύλοι επί της οδού Σταδίου (ναι!!!..) ήταν στο τετράγωνο Σταδίου Βουκουρεστίου Παν/μίου Αμερικής, όπου τη δεκαετία ΄30 χτίστηκε το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού που, ευτυχώς, υπάρχει ακόμα*!

*βέβαια, χωρίς το ατέρμον, μόνιμα εν κινήσει “κυκλικό” ασανσέρ που είχε καταργηθεί από τη δεκαετία ΄60

[fotis_anikanopoihtos (Φώτης Χατζίδης)]

Νίκο καλημέρα!

Έβαλες πολλά και σημαντικά θέματα προς διερεύνηση και συζήτηση και όντας άσχετος από γραμμόφωνα-φωνόγραφους-γραφόφωνα θα μεταφέρω όσο πιο λιτά μπορώ κάποιες από τις αναφορές του Βολιώτη-Καπετανάκη που ασχολήθηκε επισταμένως με την ιστορία του γραμμόφωνου από την πρώτη μέρα της εμφάνισης του.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα το 1860 έχουμε την πρώτη καταγραφή ανθρώπινης φωνής από τον Λ.Σ. ντε Μαρτενβίλ σε κύλινδρο καλυμμένο με φούμο. Ονομάζεται φωνοαυτόγραφο. Καταγράφει για 10 δευτερόλεπτα το λαϊκό τραγούδι «Au Clair de la lune».

Το 1877 ο Κάρολος Κρος προτείνει μία μέθοδο μεταφοράς των ιχνών των δονήσεων σε μεταλλική επιφάνεια για να διατηρούνται εσαεί.

Στο τέλος της ίδιας χρονιάς ο Τόμας Έντισον καταθέτει αίτηση έκδοσης διπλώματος στο Αμερικάνικο Γραφείο Ευρεσιτεχνίας για την δική του ανακάλυψη που αφορά τον φωνόγραφο (phonograph). Στις αρχές του 1878 εγκρίνεται. Μιλάμε για φωνόγραφο με κύλινδρο και κασσίτερο και καταγράφεται ο Έντισον να τραγουδάει το παιδικό τραγούδι «Mary had a little lamb».

Η ονομασία φωνόγραφος υπάρχει από πριν και χρεώνεται στον Γ.Β. Φένμπυ το 1863 αλλά δεν προχωράει την σκέψη του.

Ο Γκράχαμ Μπελ το 1881 μαζί με συνεργάτες του επινοούν συσκευή την οποία αποκαλούν γραφόφωνο (graphophone) και καταγράφονται ηχογραφήσεις πάνω σε σιδερένιο κύλινδρο επενδυμένο με κερί. Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας θα δοθεί στον Μπελ 5 χρόνια μετά.

Το 1884 ο Μπερλίνερ καταγράφει σε κύλινδρο καλυμμένο με κερί την «Προσευχή του Κυρίου».

Ο Μπερλίνερ είναι πρώτος που επινοεί την μέθοδο πλευρικής εγγραφής αυλακιών σε επίπεδο δίσκο διαμέτρου 5 ιντσών από γυαλί καλυμμένο με φούμο.

Το 1887 αντικαθιστά το γυαλί με ψευδάργυρο.

Ταυτόχρονα από άλλους ερευνητές δίνονται ονόματα στις πρώιμες κατασκευές τους όπως Vitaphone-zonophone-discophone-hymnophone.

Το 1888 πάλι ο Έντισον τοποθετεί στα γραμμόφωνα συμπαγείς κυλίνδρους από κερί και σκληρό σαπούνι.

Το 1890 αρχίζουν οι μαζικές ηχογραφήσεις τραγουδιών από στρατιωτικές μπάντες με εμβατήρια και συμφωνικά έργα, ενώ στο Σικάγο το 1893 ηχογραφούνται Αραβικά και Τουρκικά τραγούδια.

Το 1894 οι Γάλλοι Πατέ κατασκευάζουν κυλινδρικά γραμμόφωνα και ιδρύουν την ομώνυμη εταιρεία.

Το 1895 σύμφωνα με τον Βολιώτη-Καπετανάκη ο επίπεδος δίσκος, γραμμένος στην αρχή μόνο από την μία όψη και μετά και από τις δύο, φαίνεται να υποσκελίζει τον κύλινδρο, ο οποίος κύλινδρος αντέχει μέχρι το 1905 αλλά και λίγο πιο μετά κυρίως στην Αγγλία.

Αυτά Νίκο σε γενικές γραμμές για τα γραμμόφωνα. Σίγουρα πρέπει να διαβάσει κανείς τον Βολιώτη-Καπετανάκη για να έχει μία πλήρη εικόνα της εξέλιξης του φωνόγραφου-γραμμόφωνου.

Περνάω τώρα στον Αραχτίντζη ο οποίος σύμφωνα με τον συγγραφέα, ηχογραφεί όπως σωστά αναφέρεις σε επίπεδους δίσκους 7 ιντσών τυπωμένους μόνο από την μία όψη. Η τελευταία φωνογραφία του Αραχτίντζη γίνεται στις 4 Μαΐου 1896.

Για την διαφήμιση με τον όρο «Γραφόφωνο» έχεις δίκαιο. Ο διαφημιζόμενος χρησιμοποιεί τον όρο του Γκρ.Μπελ μιας και μέχρι τότε δεν είχε επικρατήσει κάποια συγκεκριμένη ορολογία.

Για το κτίριο του Μετοχικού ταμείου Στρατού να πω ότι ζει και βασιλεύει στο κέντρο της Αθήνας.

Νίκο ελπίζω να βοήθησα λίγο με τα παραπάνω.

[nikos_politis (Νίκος Πολίτης)]

Ευχαριστούμε πολύ τον Φώτη, ευχόμενοι και “πολλά επόμενα”!!!

[emc]

@ΦΩΤΗΣ-ΑΝΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΟΣ

Ποιες να ήταν οι μελωδίες με τα γλυκύτερα τραγούδια που κυκλοφορούσαν εκείνο το διάστημα τόσο στην Ελλάδα όσο και στις άλλες χώρες του κόσμου ηχογραφημένες σε πλάκες ή σε κυλίνδρους;

Μάλλον άριες από όπερες. Οι μουσικές εκδόσεις του Φέξη νομίζω ξεκινούν την ίδια χρονιά του 1896, δες τον κατάλογο http://digma.mmb.org.gr/MediaHandler.ashx?id=000000000267361&m=2&height=0&width=0

[fotis_anikanopoihtos (Φώτης Χατζίδης)]

Να΄σαι καλά φίλε emc για την σελίδα με τα πλούσια στοιχεία από τον μουσικό κατάλογο του Φέξη. Με έβαλες να κάνω ένα μικρό ρεπορτάζ για την ιστορία του εκδοτικού και μουσικού οίκου Φέξη.

Έτσι λοιπόν το 1890 έχουμε την αρχή του εκδοτικού οίκου από τον Γεώργιο Φέξη που στην πορεία των χρόνων εξέδωσε σχεδόν 7.000 βιβλία. Είναι αυτός που πρώτος (1902) καθιέρωσε την πληρωμή με δόσεις που διευκόλυνε όσους δεν μπορούσαν να διαθέσουν όλο το ποσό για την αγορά ενός βιβλίου ή ενός μουσικού οργάνου.

Στην πορεία η επιχείρηση πέρασε στα χέρια του γιου του Φίλιππου.

Εδώ όλα τα στοιχεία για τις εκδόσεις Φέξη http://www.hellenica.de/Griechenland/News/GeorgiosFexis.html

Το πότε δημιούργησε τον μουσικό οίκο δεν το έχω βρει και μένω σε αυτό που γράφεις εσύ για το 1896.
Στο διάστημα αυτό (1896) δεν έχω βρει, από το λίγο είναι η αλήθεια που έχω ψάξει, κάποια διαφήμιση του.

Κοιτώντας το αρχείο μου με τα δημοσιεύματα των εφημερίδων, κατά την πρώτη δεκαετία του 1900 συναντάμε πολύ συχνά διαφημίσεις, κυρίως του μουσικού οίκου. Πρώτα όμως τον Σεπτέμβριο του 1900 βρίσκουμε διαφήμιση του εκδοτικού οίκου (αρχείο 1).

Μετά από μερικά χρόνια και συγκεκριμένα το 1907 (Ιούλιος) βρίσκουμε σχόλιο στην εφημερίδα «Εσπερινή» για την μεταφορά του εκδοτικού οίκου στην Πατησίων-Γλάδστωνος (αρχείο 2).

Λίγο διάστημα μετά οι διαφημίσεις είναι πιο συχνές.

Συγκεκριμένα στην εφημερίδα «Ακρόπολις» (Νοέμβριος 1907) βρίσκουμε σχόλιο του πολύ γνωστού συνθέτη Θεόφραστου Σακελλαρίδη που εκθειάζει τα κλειδοκύμβαλα του Φέξη (αρχείο 3). Ακριβώς δίπλα σε αυτή την διαφήμιση ο μουσικός οίκος μας πληροφορεί για την έκδοση φυλλαδίων με γνωστά έργα μουσουργών (αρχείο 4).

Την επόμενη μέρα στην ίδια εφημερίδα βρίσκουμε τον Τιμολέοντα Ξανθόπουλο να εκθειάζει και αυτός τα πιάνα Φέξη. Είναι χαρακτηριστική η υπογραφή του Τ.Ξανθόπουλου ως organisic της Α.Μ. του Βασιλέως (αρχείο 5).

Στους Σακελλαρίδη και Ξανθόπουλο όλο και κάποιο πιάνο θα τους δόθηκε δωρεάν για να μπει το όνομα τους στην διαφήμιση.

[b]Την ίδια μέρα συναντάμε μεγάλη διαφήμιση με βιολιά μανδολίνα κιθάρες αλλά και χορδές του Φέξη (αρχεία 6-7).

Συνεχίζεται…[/b]

[fotis_anikanopoihtos (Φώτης Χατζίδης)]

Στο τέλος της ίδιας χρονιάς (Δεκέμβριος 1907) με συνεχόμενες καταχωρήσεις στο περιοδικό «ΕΛΛΑΣ» συναντάμε διαφημίσεις για τα πιάνα με μόνο 50 δρχ. τον μήνα, ενώ για βιολιά κιθάρες μαντολίνα μόνο με 5 δραχμές το μήνα (αρχείο 1).

Επίσης έχω βρει να διαφημίζεται και το 1908 (Φεβρουάριος) πάλι στην εφημερίδα «Ακρόπολις» όπου έχουμε νέες καταχωρήσεις για βιολιά, πιάνα, μανδολίνα κιθάρες ενώ καθ΄όλο το 1908 στην εφημερίδα “ΕΛΛΑΣ” έχουμε συνεχόμενες καταχωρήσεις (αρχεία 2-3)

Μπορεί να μην έχω βρει άλλες καταχωρήσεις αλλά φαντάζομαι και πριν το 1900 αλλά και μετά το 1908 ο εκδοτικός-μουσικός οίκος Φέξη διαφημίζεται.

Για επίλογο να πω ότι η ερώτηση μου Ποιες να ήταν οι μελωδίες με τα γλυκύτερα τραγούδια που κυκλοφορούσαν εκείνο το διάστημα τόσο στην Ελλάδα όσο και στις άλλες χώρες του κόσμου ηχογραφημένες σε πλάκες ή σε κυλίνδρους; απαντήθηκε από τον Βολιότη-Καπετανάκη που σημειώνει ότι κυκλοφορούσαν δίσκοι με συμφωνικά έργα παιγμένα από στρατιωτικές μπάντες όπως σωστά σχολιάζεις και εσύ[b].

Καλή συνέχεια![/b]

[emc]

@ΦΩΤΗΣ-ΑΝΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΟΣ

Την επόμενη μέρα στην ίδια εφημερίδα βρίσκουμε τον Τιμολέοντα Ξανθόπουλο να εκθειάζει και αυτός τα πιάνα Φέξη. Είναι χαρακτηριστική η υπογραφή του Τ.Ξανθόπουλου ως organisic της Α.Μ. του Βασιλέως (αρχείο 5).

Organiste μάλλον.

[fotis_anikanopoihtos (Φώτης Χατζίδης)]

Χαιρετώ την παρέα της σελίδας!

Επανέρχομαι στο αρχικό θέμα της παρουσίασης του φωνογράφου στην Αθήνα του 1896. Γι΄αυτό φρόντισε το εβδομαδιαίο περιοδικό “Το Άστυ” που μέσα από τις σελίδες του πληροφορούμαστε ότι ο ηλεκτρολόγος διπλωματούχος της τηλεγραφικής σχολής με σπουδές στο Παρίσι Α.Κωνσταντίνης πουλάει φωνογράφους (εκτός των άλλων) στην Καπνικαρέα.

Μάλιστα ο διαφημιζόμενος χρησιμοποιεί το δικό του τετράστιχο για να περάσει το μήνυμα στον αποδέκτη.

Το τετράστιχο που διαφημίστηκε στις 9/9/1890, έξι χρόνια πριν το αρχικό, στο σατυρικό “Το Άστυ” είναι το παρακάτω:
[b]
Τηλέφωνα, πνευματικούς σωλήνας, τηλεγράφους,
Κουδούνια, αλεξικέραυνα, λαμπτήρες φωνογράφους,
Αν θέλετε να τα΄βρετε γερά, φθηνά κι΄ωραία,
Στου Κωνσταντίνη τρέξατε!- Εις την Καπνικαρέα!

[/b]Προκαλεί ευχάριστη έκπληξη το γεγονός ότι η Αθήνα διέθετε από το 1890 φωνογράφους όταν η τεχνολογία τους ήταν σε εμβρυακό ακόμη επίπεδο. Έτσι το ερώτημα πάει πιο πίσω.

Τι τραγούδια άκουγαν οι Αθηναίοι το 1890 από τους φωνογράφους του Κωνσταντίνη;

[fotis_anikanopoihtos (Φώτης Χατζίδης)]

@fotis_anikanopoihtos

Στην εφημερίδα «Το Άστυ» στις 28 Ιουνίου του 1896 βρίσκουμε το παρακάτω πολύ ενδιαφέρον σχόλιο:

@fotis_anikanopoihtos

Όπως γράφει ο Ηλίας Βολιώτης-Καπετανάκης στο βιβλίο του «Του Κυρίου του η φωνή» (Μετρονόμος 2010), προηγείται του παραπάνω δημοσιεύματος της εφημερίδας «Το Άστυ», διαφημιστική καταχώρηση στην εφημερίδα «Ακρόπολις»

@fotis_anikanopoihtos

Επανέρχομαι στο αρχικό θέμα της παρουσίασης του φωνογράφου στην Αθήνα του 1896. Γι΄αυτό φρόντισε το εβδομαδιαίο περιοδικό “Το Άστυ” που μέσα από τις σελίδες του πληροφορούμαστε ότι ο ηλεκτρολόγος διπλωματούχος της τηλεγραφικής σχολής με σπουδές στο Παρίσι Α.Κωνσταντίνης πουλάει φωνογράφους (εκτός των άλλων) στην Καπνικαρέα.

Μάλιστα ο διαφημιζόμενος χρησιμοποιεί το δικό του τετράστιχο για να περάσει το μήνυμα στον αποδέκτη.

Το τετράστιχο που διαφημίστηκε στις 9/9/1890, έξι χρόνια πριν το αρχικό, στο σατυρικό “Το Άστυ” είναι το παρακάτω:

Είναι μέχρι σήμερα η παλαιότερη αναφορά σε φωνογράφους στον Ελληνικό τύπο.

[pepe]

Ο πνευματικός σωλήν, τι είναι άραγε;

(Γκουγκλάροντας βρήκα ότι και σήμερα υπάρχει κάτι που ονομάζεται έτσι, αλλά μοιάζει να είναι εξάρτημα για άλλες μηχανές. Δεν πρέπει να είναι το ίδιο, αφού στη διαφήμιση μοιάζουν να εννοούνται όλο αυτοτελείς συσκευές.)

[nikos_politis (Νίκος Πολίτης)]

Ο πνευματικός σωλήν, Περικλή, χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα, ονομαζόμενος πνευματικό ή σωληνωτό ταχυδρομείο. Στη μία άκρη του (μονίμως εγκατεστημένου) σωλήνα, διαμέτρου αρκετών εκατοστών, τοποθετείται μία κάψουλα αφού προηγουμένως ο αποστολέας βάλει το χαρτί που πρόκειται να ταξιδέψει μέσα στην κάψουλα. Στη συνέχεια, πεπιεσμένος αέρας φροντίζει για την ταχύτατη προώθηση της κάψουλας μέχρι το άλλο άκρο του σωλήνα.

(μετά την προσθήκη της δεύτερης παραγράφου: οι εικόνες που παραθέτεις δεν βοηθούν και πολύ να καταλάβει κάποιος, περί τίνος μηχανήματος πρόκειται. Θα χαθεί μέσα στο πλήθος των φωτογραφιών….)

[fotis_anikanopoihtos (Φώτης Χατζίδης)]

@nikos_politis

Και κάτι τελευταίο, δικό μου: ΟΙ Βασιλικοί Σταύλοι επί της οδού Σταδίου (ναι!!!..) ήταν στο τετράγωνο Σταδίου Βουκουρεστίου Παν/μίου Αμερικής, όπου τη δεκαετία ΄30 χτίστηκε το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού που, ευτυχώς, υπάρχει ακόμα*!

Για τον Νίκο.

Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται παρακάτω είναι από την συλλογή του Πέτρου Πουλίδη. Είναι τραβηγμένες ανάμεσα στο 1927-1929 (εκτός της τελευταίας) όταν και κατασκευάζεται το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού.

Η συλλογή του Π.Πουλίδη έγινε δωρεά στην ΕΡΤ απ΄ όπου και προέρχονται.

https://archive.ert.gr/page/16/?s&cat=516

Η ιστορία του μεγάρου από την Εφημερίδα των συντακτών.

https://www.efsyn.gr/nisides/mnimeia-tis-polis/49162_oi-stabloi-eginan-megaro-me-galliki-finetsa