Το 1850 γεννήθηκε στα Ξάμπελα της Σίφνου ο ποιητής, ακαδημαϊκός και βουλευτής Αριστομένης Προβελέγγιος (1850-1936). Άμα από το 2020 βγάλουμε 1850 παίρνουμε 170, δηλαδή πολλαπλάσιο του 10 και επομένως το 2020 είναι σημαδιακό για τον ποιητή. Αυτό έδωσε την ιδέα στην τοπική κοινωνία της Σίφνου να οργανωθούν φέτος, το 2020, κάποιες εκδηλώσεις σχετικά με τον ποιητή. Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύεται και μια λεπτομέρεια από την ποίησή του που σχετίζεται στενά με τα σιφνέικα γλέντια.
Το 1912 δημοσιεύεται στο Ημερολόγιον του Σκόκου (1912, σελ. 242) ένα ποίημά του με τίτλο “Ο Αποχαιρετισμός του Ναύτου” (συνoδευτικό pdf). Το ποίημα αυτό μελοποιήθηκε, πέρασε στα σιφνέικα γλέντια και επιτελείται μέχρι και σήμερα.
aeri.pdf (71,0 KB)
Ο άνθρωπος που μελοποίησε το ποίημα αυτό ήταν ο Απόστολος Αποστολιάδης γνωστός με το παρατσούκλι “Αγιασεμής”. Οι πληροφορίες που παραθέτω προέρχονται από νεκρολογίες σε παλαιά φύλλα τοπικών εφημερίδων. Ο Αγιασεμής (1887-1967) γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από Σιφνιούς γονείς. Εκεί, έμαθε βυζαντινή μουσική και έψελνε σε εκκλησίες. Παράλληλα, πήγε και σε ωδείo. Αργότερα, μετεγκαταστάθηκε μόνιμα στην Σίφνο όπου χρημάτισε ψάλτης, κυρίως στην ενορία του συνοικισμού του Αη Λούκα, στον Αρτεμώνα. Έπαιζε μαντολίνο και στις παρέες του, το ρεπερτόριο του ήταν τραγούδια επτανησιακού και αθηναϊκού ύφους, σιφνέικοι σκοποί αλλά και αμανέδες. Φαίνεται ότι η μουσική παιδεία που απόκτησε στην Κωνσταντινούπολη συνδύαζε και το ανατολίτικο και το δυτικότροπο ύφος.
Ο Αγιασεμής, λοιπόν, μελοποίησε το συγκεκριμένο ποίημα και μάλλον ήταν το μοναδικό σχετικό εγχείρημά του. Δεν είναι ακριβώς γνωστό το πότε. Αν το ποίημα πρωτοεμφανίστηκε το 1912, η χρονολογία αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως κάτω όριο. Εν τω μεταξύ, φαίνεται ότι ο ίδιος ο Προβελέγγιος γνώριζε για την μελοποίηση αυτή. Έτσι, η χρονολογία θανάτου του (1936) αποτελεί ένα πάνω όριο. Λεπτομέρειες για τη διαδικασία μελοποίησης δεν είναι γνωστές. Το τραγούδι με την εκδοχή του Αγιασεμή από τον ίδιο ή από οποιοδήποτε άλλο οργανοπαίκτη δεν ηχογραφήθηκε ποτέ επαγγελματικά. Υπάρχει μόνο μια πρόχειρη ερασιτεχνική ηχογράφηση με τον ίδιο τον Αγιασεμή στο μαντολίνο και το τραγούδι, περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960.
Από τον Αγιασεμή και την μαντολινίστικη εκδοχή του, το τραγούδι (πια) πέρασε στο σχήμα βιολί-λαούτο που αποτελούν το βασικό οργανοπαικτικό σχήμα στη Σίφνο για όλο τον 20ο αιώνα και ενσωματώθηκε στα σιφνέικα γλέντια. Στην πραγματικότητα, φαίνεται ότι στα βιολιά το πήρε και το διαμόρφωσε ένας συγκεκριμένος παλαιός βιολιτζής, ο Γιάννης Κόμης - Νόνικος (1913-2000), κατά κύριο επάγγελμα μαραγκός. Έχω την αίσθηση ότι δεν το έπαιζαν, τουλάχιστον συστηματικά, άλλοι σύγχρονοί του βιολιτζήδες. Στη διαδικασία αυτή, το τραγούδι απόκτησε καινούριο τίτλο και καθιερώθηκε στο σιφνέικο κοινό ως “Τ’ αέρι”. Στην εκδοχή αυτή, το τραγούδι το έχουν μάθει οι νεότεροι οργανοπαίκτες και τώρα πια παίζεται από όλους. Ούτε και σήμερα υπάρχει επαγγελματική ηχογράφησή του. Όμως, χάρη στην τηλεοπτική εκπομπή του Γιώργου Μελίκη έγινε μια πρώτη επαγγελματική βιντεοσκόπησή του το 2012 στο πλαίσιο του αφιερώματος της εκπομπής “Ο τόπος και το τραγούδι του” στη μουσική της Σίφνου. Η εκδοχή αυτή, με τον παπα-Στρατή Συρίγο στο βιολί και στο τραγούδι και τον Κωστή Λουκατάρη στο λαούτο, έχει αναρτηθεί στο youtube.
Μουσική ανάλυση μπορεί να γίνει από ειδικούς αλλά το τραγούδι αυτό σαφέστατα είναι εκτός τυπικού ύφους του σιφνέικου ή γενικότερα παραδοσιακού νησιώτικου ρεπερτορίου. Με χορευτικούς όρους, δεν είναι π.χ. συρτό, καλαματιανός, χασάπικο, καρσιλαμάς κλπ. Μάλλον, είναι δυτικότροπου ύφους, όχι χορευτικό και μάλλον κανταδόρικο. Στα γλέντια, το τραγούδι αυτό παίζεται σε προχωρημένο στάδιο, όταν έχει επέλθει κάποιου είδους κορεσμός από τους τυπικούς σκοπούς και χορούς του σιφνέικου ρεπερτορίου. Παίζεται σε φάση χαλάρωσης, συνήθως μετά από παύση, και η επιτέλεσή του δίνει την αίσθηση ρομαντικής ατμόσφαιρας.
Τ’ Αέρι ανήκει στην κατηγορία τραγουδιών στην οποία επώνυμη ποίηση μελοποιείται και χρησιμοποιείται σε λαϊκά γλέντια. Σε πολλές περιπτώσεις ο συνθέτης παραμένει άγνωστος. Γνωστές και διαδεδομένες περιπτώσεις είναι η “Ανθισμένη Αμυγδαλιά” (ποίηση Γ. Δροσίνη), το “Φίλημα (Βοσκοπούλα)” (ποίηση Ζαλοκώστα), ποιήματα του Δ. Σολωμού στα Επτάνησα κλπ. Το “Αέρι” έχει σαφώς πολύ μικρότερη διάδοση μελοποιηθέν και περιορισθέν εν τη νήσω Σίφνω.
ΥΓ. Το κείμενο είναι ήδη πολύ μεγάλο. Υπάρχουν κάποιες ακόμη λεπτομέρειες που θα αναρτηθούν κάποια άλλη στιγμή.
