- Σι μπεμόλ μανές.
Μ’ αυτό τον τίτλο υπάρχουν τουλάχιστον οχτώ μανέδες, από τους οποίους μόνο των τεσσάρων βρήκα ν’ ακούσουμε τις ηχογραφήσεις. Ξεκινώ παραθέτοντας μία, για να ξέρουμε γιατί μιλάμε, και στη συνέχεια θα δούμε τι ακριβώς μας παραδίδουν οι πηγές:
Οι οχτώ μανέδες είναι οι εξής:
Γιάννης Τσανάκας 1909 ή 1910. Στίχος: Όταν σε βλέπω χαίροµαι, την τύχη µου δοξάζω, / κι όταν µακρύνεις από µε κλαίω κι ανεστενάζω. Δίσκος Odeon NO-54737 (αρ. μήτρας XSC-71). Στη βάση του Σίλαμπς το ακούμε εδώ. Τον έχει και ο Μανιάτης, με μικρές διαφορές στην εμφάνιση του αριθμού δίσκου (ODR-54737), στον στίχο (όσο απομακρύνεις απ’ εμέ με βάσανα στενάζω, που είναι ολοφάνερα παράκουσμα) και στη χρονολογία (1909). Σχετικά με τον αριθμό δίσκου, υποθέτω ότι το ODR του Μανιάτη σημαίνει απλώς Odeon Records και το ΝΟ του Σίλαμπς σημαίνει νούμερο, άρα τελικά ο αριθμός είναι απλώς 54737. Κατά το Σίλαμπς, συνοδευει η Σμυρναίικη Εστουδιαντίνα.
Γιάννης Τσανάκας 1910 (άλλο). Στίχος: Γυρίζω μόνος μου παντού για να σε αντικρίσω, / για να σου πω μελαχρινό μαζί σου πως θα ζήσω. Τον έχουν μόνο ο Μανιάτης και οι Ρεμπετικοι Διάλογοι, άρα δεν έχουμε ηχητικό. Δίσκος TGC-11-12157 (Μανιάτης), ή The Gramophone CO 11-12157 (Ρ. Διάλογοι, που προσθέτουν και τον αριθμό μήτρας: 1585Y). (*)
Σταμάτης Μπόγιας 1911: Τον έχει μόνο ο Μανιάτης, με το ίδιο δίστιχο όπως ο πρώτος μανές (και με τα ίδια παρακούσματα), και με αριθμό δίσκου FAV-1-56007. Στο τέλος της καταχώρησής του ο Μανιάτης σημειώνει «???», αναφερόμενος μάλλον στη χρονολογία - στα ευρετήρια τον έχει αχρονολόγητο.
Λευτέρης [Μενεμενλής] 1927, στίχος: Την τελευταία μου στιγμή εσένα θα ζητήσω, / να δεις με τι παράπονο τα μάτια μου θα κλείσω. Δίσκος Columbia 8019 (αρ.μήτρας: 20056). Τον έχουν μόνο ο Μανιάτης και οι Ρ. Διάλογοι. Όπως και αλλού, ο Μανιάτης δίνει τον τίτλο «Σιμπεμόλ μανές» στο κύριο σώμα και «Σι Μπεμόλ μανές» στα ευρετήρια, τινάζοντας στον αέρα το ctrl+F! Ο αριθμός μήτρας, όπως και το επώνυμο του ερμηνευτή, προέρχονται από τους Ρ. Διαλόγους.
Σωφρονίου 1928, στίχος: Όρκοι δεν παραδέχεσαι, δάκρυα δεν πιστεύεις, / κορμί που χάνεται για σε γιατί να το παιδεύεις; Δίσκος ODEON GA-1306. Τον έχουν και οι τέσσερις πηγές. Στη βάση του Σίλαμπς τον ακούμε εδώ, όπου όμως καταγράφουν τον στίχο αλλοιωμένο (κι άδικα το παιδεύεις), λάθος που επαναλαμβάνουν και οι Ρ. Διάλογοι. Ο Μανιάτης και -περιέργως!- το φυλλάδιο του Σίλαμπς δίνουν τον στίχο σωστά. Περίεργο μου φαίνεται επίσης ότι το φυλλάδιο δίνει αριθμό μήτρας (Go-699 - τον έχουν και οι Ρ.Διάλογοι, ως GO-699), ενώ η βάση όχι. Οι Ρ. Διάλογοι προσθέτουν στο τέλος του αριθμού δίσκου τα ψηφία DE (=Γερμανία;). Τέλος, ο Μανιάτης έχει το «Σιμπεμόλ» μονολεκτικά.
Νταλγκάς 1928 ή 1931, τίτλος «Μανές Σι Μπεμόλ Σμυρναίικος», στίχος: Για πες μου, δε βαρέθηκες για να με βασανίζεις; / πότε μου λες πως μ’ αγαπάς και πότε μ’ απελπίζεις. Δίσκος His Masters Voice Ελλάδος, AO-1009 (αρ.μ. OW-132-2). Τον έχουν και οι τέσσερις πηγές, με μια ασάφεια ως προς τη χρονιά και με ποικιλία ως προς την ορθογραφία του τίτλου (Σι Μπεμόλ / Σιμπεμόλ, Σμυρναίικος / Σμυρνέικος) και τη σειρά των λέξεών του. Στη βάση του Σίλαμπς τον ακούμε εδώ. Από τις προσφωνήσεις προκύπτει ότι παίζει βιολί ο Πάνος Μακρυκώστας ή «Κίτρο» (δεν ξέρω τον μουσικό, ούτε βέβαια το παρατσούκλι του, αλλά θα περίμενα «ο Κίτρος», αρσενικό), ενώ η βάση του Σίλαμπς δίνει και τον Γιάννη Λειβαδίτη στο τσέμπαλο (sic - προφανώς τσίμπαλο). Ο Μανιάτης τον έχει καταχωρημένο δύο φορές με διαφορετικές χρονολογίες και όλα τα υπόλοιπα στοιχεία ίδια, η βάση του Σίλαμπς έχει και τις δύο χρονολογίες σε μία καταχώρηση, και οι δύο χωρίς κανένα σχόλιο για το ασύνηθες του πράγματος, ενώ το φυλλάδιο του Σίλαμπς και οι Ρ. Διάλογοι έχουν μόνο 1931.
Νταλγκάς 1930. Στίχος: Όσο κι αν μ’ αποστρέφεται αυτή η σκληρή καρδιά σου, / ποτέ μου δε θα τραβηχτώ από τον έρωτά σου. Δίσκος ΑΟ-396. Τον έχει μόνο ο Μανιάτης, καταχωρημένον δύο φορές, με μικρές διαφορές στον στίχο (τη μία λείπει το «αυτή» και ο στίχος χωλαίνει μετρικά) και τις προσφωνήσεις, τις οποίες γενικά ο Μανιάτης καταγράφει, και από τις οποίες προκύπτουν οι μουσικοί Κίτρο (sic, Πάνος Μακρυκώστας), βιολί, και Λειβαδίτης, σαντούρι (=τσίμπαλο;).
Το «τραβηχτώ» μοιάζει παράκουσμα. Στα ευρετήρια ο Μανιάτης παραθέτει κι έναν Ματζόρε μανέ με τον Νταλγκά, με τον ίδιο στίχο εκτός από το «ποτέ μου δε θα τραβηχτώ», που τώρα είναι «ποτέ δε θ’ αποχωριστώ». Πιστεύω ότι αυτό είναι πολύ πιο σωστό, και πιστεύω επίσης ότι η παράδοξη διπλή καταχώρηση είναι λάθος αντί μιας καταχώρησης για τον Σι Μπεμόλ και μιας για τον Ματζόρε. Πάντως για τον Ματζόρε μανέ (τη συγκεκριμένη ηχογράφηση) είχαμε σχολιάσει παλιότερα:
Να προσθέσω ότι στην πραγματικότητα ο Νταλγκάς στον Ματζόρε λέει «ποτέ μου δε θα χωριστώ», όχι «ποτέ δε θ’ αποχωριστώ», και ότι οι προσφωνήσεις προς Κίτρο και Λειβαδίτη ακούγονται (και;) εδώ.
Νταλγκάς 1931. Στίχος: Σαν αγαπήσω, αγαπώ, μα όμως αν μισήσω / μπροστά μου να 'ρθει να σφαχτεί, τα μάτια μου θα κλείσω. Δίσκος COLUMBIA DG 210 (αρ.μ. W.G. 347). Τον έχουν και οι τέσσερις πηγές, ακούμε στη βάση του Σίλαμπς - ή στο ΥΤ στην αρχή του μηνύματος. Από τις προσφωνήσεις προκύπτει ότι παίζει βιολί ο Μακρυκώστας (Κίτρο[?ς]), ενώ το Σίλαμπς προσθέτει: μαντόλα ο Τζινιόλος, κιθάρα ο Κασιμάτης και κύμβαλο (τσίμπαλο) ο Λειβαδίτης. Οι Ρ. Διάλογοι έχουν ένα παράκουσμα στον στίχο (μπροστά μου να την ασπαστείς, που βέβαια δε βγάζει νόημα, δείχνει όμως πρωτότυπη δουλειά κάποιου και όχι αντιγραφή από τις άλες τρεις πηγές), ο δε Μανιάτης δίνει και πάλι το «Σιμπεμόλ» ως μία λέξη.
(*) Με τον ίδιο τίτλο, ερμηνευτή (Τσανάκα) και στίχο (Γυρίζω μόνος μου παντού…) οι δύο πηγές, Μανιάτης και Διάλογοι, δίνουν άλλους δύο δίσκους. Ο πρώτος είναι ξανά του 1910, ODR-54737 1910 (αρ.μ. XSC-71). Για τον δεύτερο υπάρχει μια σύγχυση. Ο Μανιάτης δίνει αριθμό OK-82008 και χρονολογία 1928 στο κυρίως σώμα του βιβλίου του, αλλά στα ευρετήρια έχει διπλή καταχώριση, 1928 και 1938, ενώ οι Ρ.Δ. δίνουν Okeh OK-82008 US 1929. Όμως για τον ODR-54737 μάλλον πρέπει να έχει γίνει λάθος, καθώς τον ίδιο αριθμό δίσκου έχει ο πρώτος μανές της λίστας μας, πάλι του Τσανάκα, με άλλο στίχο.
Να σημειώσω ότι ο Μανιάτης δεν πρέπει να έχει χρησιμοποιήσει καθόλου copy-paste: στα ευρετήρια ξαναπληκτρολογεί όλα τα στοιχεία από την αρχή, με αποτέλεσμα το TGC-11-12157 να γίνεται σκέτο 11-12157, και το «Σι Μπεμόλ μανές» σκέτο και μονολεκτικό «Σιμπεμόλ», κάτι που όχι μόνο δυσχεραίνει την αναζήτηση αλλά γεννά υπόνοιες και για ποιος ξέρει πόσα άλλα λάθη. Όσο για τους Ρ. Διαλόγους, μου κάνει εντύπωση ότι κάποια από τα στοιχεία που δίνουν τα έχουν μόνο αυτοί (εδώ τους τρεις δίσκους, που δεν τους έχει το Σίλαμπς ούτε στη βάση ούτε στο φυλλάδιο, παρά μόνο ο Μανιάτης, αλλά και με αριθμούς μήτρας, που δεν τους έχει ούτε ο Μανιάτης) - από πού αντλούν; Οι ίδιοι δηλώνουν μόνο «εξαιρετική δουλειά μελών της ρεμπετοσελίδας», εννοώντας υποθέτω το Σίλαμπς, αλλά… ;
Αυτά λοιπόν ως προς την τεκμηρίωση για το κομμάτι. Θα επανέλθουμε για να δούμε τι αποκαλύπτουν οι αναλυτικές ακράσεις της μουσικής.