εγω ξερω τον κωστα κατσογιαννο απο το μαυροματι καρδιτσας. αλλα παιζει κυμβαλο…
κι ενας ερασιτεχνης απο την ιδια περιοχη περιπου, ο αστεριος καραποστολης.
Διάβασα ότι και ο Μάριος Παπαδέας έχει κάνει και αυτός κλασικές σπουδές, πιάνο και θεωρία στο Εθνικό Ωδείο, καθώς και στο Ωδείο Αθηνών κλασικά κρουστά και θεωρητικά.
Τον Κώστα Κατσόγιαννο τον ξέρω είναι συμπατριώτης μου. Ασχολείται πιο πολύ ερασιτεχνικά με το παίξιμο κάποιων οργάνων, αλλά και με την κατασκευή τους. Ίσως να εξελιχθεί γιατί ειναι αρκετά νέος.
Μεταξύ σαντουριού και κύμβαλου, οι οργανολογικές διαφορές είναι ουσιαστικά αμελητέες, το κύμβαλο μπορεί να πλησιαστεί ως σαντούρι που επωφελήθηκε στοιχείων και χαρακτηριστικών που διαδόθηκαν από το πιάνο.
Είναι βέβαιο αυτό;
Η διάταξη των φθόγγων στο σαντούρι είναι τόσο παράξενη που μοιάζει αυθαίρετη και τυχαία. (Δεν είναι καθόλου, βέβαια, αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα.) Ξέρεις θετικά, Νίκο, ότι και στο τσίμπαλο υπάρχουν οι ίδιες και όχι άλλες παραξενιές;
Και τότε πώς κοτζάμ Καρατάσος μπερδευόταν και εν τέλει πέταξε το σαντούρι και καταπιάστηκε με το τσίμπαλο;
"Τύπος σαντουριού ουγγρικής καταγωγής, με διαφορετική διάταξη χορδών από το ελληνικό
σαντούρι. Υπάρχουν δυο διαφορετικοί τύποι τσίμπαλου, ένα μικρότερο σε μέγεθος και λίγο
μεγαλύτερο από το ελληνικό σαντούρι, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από πολλούς Έλληνες
οργανοπαίχτες, και ένα μεγαλύτερο με προστιθέμενο πεντάλ, γύρω στο 1870, το οποίο αποτελεί
εξέλιξη του προηγούμενου και χρησιμοποιήθηκε αρχικά σαν όργανο κονσέρτου από το Λιστ (Liszt)
το 1876. Επίσης, είναι ένα όργανο το οποίο χρησιμοποιήθηκε έντονα από τσιγγάνους μουσικούς
στις περιοχές της Ουγγαρίας, Ρουμανίας, Τσεχίας, Σλοβακίας, της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της
πρώην Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και της Ολλανδίας. Βλ. Αναλυτικότερα στο The New Grove
Dictionary of Music and Musicians, για «cimbalom» Bevan (1995: 403) και για «dulcimer»
Ketllewell (1995: 605-707).
Ο Νίκος Καρατάσος, ένας λαϊκός οργανοπαίχτης, γεννημένος στα Καμίνια, στον Πειραιά, το 1931, ο οποίος επέλεξε να παίζει τσίμπαλο αντί για σαντούρι, αναφέρει σχετικά, στο ένθετο σημείωμα του δίσκου ακτίνας Νίκος Καρατάσος, Αυτοσχεδιασμός, Keros Music, (K.M. 2002):
«Φόβητρα ήταν τα σαντούρια τότε… Αλλά και τα τσίμπαλα πολλά. Τότε οι περισσότεροι έπαιζαν τσίμπαλο. Ο Παναγιώτης Αϊβαλιώτης, ο Γιάννης Λειβαδίτης, ο Αλέκος Γκαραβέλης, Ο Στέλιος ο Κρητικός. Όλοι τσίμπαλα και πολύ καλοί. Σαντούρια ήτανε λίγα, οι Μικρασιάτες… ο Μανόλης Φιστιξής, ο Γιάννης Ζαφειρόπουλος, ο Ερμόλαος Κόνσολας. […] Έμαθα τσίμπαλο, έλα όμως τώρα που εγώ το βράδυ πήγαινα για δουλειά με το σαντούρι και μετά μελέταγα τσίμπαλο.Είναι άλλη η διάταξη των φωνών. Τα
χέρια μου είχαν γίνει κουλουβάχατα. Το πέταξα λοιπόν το σαντούρι. Έχασα και εκείνο το σαντούρι που ήξερα. Επικράτησε όμως το τσίμπαλο. […] Είναι όργανο τσιγγάνικο, ουγγαρέζικο. Πριν φέρουν οι Μικρασιάτες το σαντούρι, στη στεριανή Ελλάδα μάθαιναν τσίμπαλο από τους τσιγγάνους"
2 «Μου αρέσει»
Αυτό που λέει ο Καρατάσος σύμφωνα με τα παρατιθέμενα, είναι ότι επειδή οι περιστάσεις απαιτούσαν την ημέρα να μελετάει τσίμπαλο και το βράδυ να παίζει σαντούρι, τα χέρια του είχαν γίνει κουλουβάχατα όπως εύκολα ο καθένας συμπεραίνει, και έπρεπε να διαλέξει. Διάλεξε τσίμπαλο, οπότε το σαντούρι το πέταξε, τι άλλο να κάνει…
Για οργανολογικές διαφορές μίλησα εγώ, όχι για διαφορές γενικώς και βεβαίως η διαφορετική ακολουθία της τονικότητας των χορδών σε ένα όργανο είναι πράγματι κάτι δευτερεύον ως οργανολογικό στοιχείο, ενώ βεβαίως δυσκολεύει τον χειριστή που θα πρέπει το μυαλό του να θυμάται μια τη μία και μια την άλλη διάταξη τονικότητας.
Αν παίζει κανείς σαντούρι ή τσίμπαλο ή και τα δύο, και μας διαβάζει, ας μας πει. Αν όχι, καταθέτω μια υποτυπώδη εμπειρία μου με το σαντούρι:
Βρέθηκα κάποτε να φιλοξενώ ένα για αρκετόν καιρό. Δεν τόλμησα να το κουρδίσω, γιατί σκέφτηκα ότι με τόσες χορδές το παραμικρό λάθος που να οδηγεί σε λίγη παραπανήσια τάση θα μπορούσε να είναι μοιραίο. Όταν ευκαίρησα, πήγα και μου το κούρδισε μάστορας, ο οποίος και μου έδειξε πώς γίνεται, δηλαδή μου έδωσε μια φωτοτυπία με τις νότες της κάθε χορδής.
Μερικές χορδές παίζονται ολόκληρες, μερικές είναι χωρισμένες στα δύο και νομίζω ότι και μερικές στα τρία. Το τι νότα είναι η κάθε χορδή ή το κάθε τμήμα χορδής είναι τέτοιο μπάχαλο ώστε, όπως ξανάπα, μοιάζει τυχαίο και αυθαίρετο. Όταν όμως πιάσεις να το γρατζουνάς και προσπαθείς να βγάλεις τους πρώτους σου σκοπούς, σιγά σιγά παρατηρείς ότι τελικά εξυπηρετεί που οι νότες είναι διατεταγμένες έτσι κι όχι αλλιώς, άρα δεν είναι τυχαίο. Υπόκειται κάποια συγκεκριμένη λογική.
Γιατί τα λέω όλα αυτά:
Ένα όργανο (το τσίμπαλο) που να είναι σαν σαντούρι αλλά με περισσότερες χορδές, αναπόφευκτα θα έχει άλλη διάταξη. Πρόκειται όμως για την ίδια λογική διάταξης εφαρμοσμένη σε διαφορετικό αριθμό χορδών, ή για εξαρχής διαφορετική λογική; Στην πρώτη περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε για οργανολογική διαφορά, όσο κι αν μπερδεύει τους μουσικούς. Στη δεύτερη νομίζω πως μπορούμε.
Ο Κορκόβελος λέει στο βίντεο ότι το σαντούρι κουρδίζει σε χρωματική ευθύγραμμα, ενώ το τσίμπαλο κουρδίζει με άλλη σειρά και είναι μεγαλύτερο σε έκταση κατά μια οκτάβα.Το Αλάτι Της Γης - «Αφιέρωμα στο Σαντούρι!» | 08/03/2020 | ΕΡΤ - YouTube
3 «Μου αρέσει»
Όπως όμως και να ΄χει το πράγμα, η διαφορετική διάταξη των χορδών δεν συνιστά άξια λόγου οργανολογική διαφορά. Σαφέστατος ο Κορκόβελος (στο «Αλάτι της γής»), για τις διαφορές: «Οπτικά μοιάζουν πάρα πολύ, αλλά διαφέρουν στον τρόπο που κουρδίζουν: το σαντούρι κουρδίζει σε χρωματική, ευθύγραμμα, το τσίμπαλο κουρδίζει με άλλη σειρά φθόγγων, και έχουν και στον ήχο τους διαφορές, στο ηχόχρωμα που βγάζουν». Έπονται πεντάλ και άλλα που δεν μας απασχολούν. Είχε προηγηθεί ο Λιάβας με την διευκρίνιση: «Εκατό χορδές το ένα, εκατό και το άλλο». Επομένως δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία, η οργανολογική διαφορά είναι αμελητέα.
Παραμένω κάπως επιφυλακτικός…
Στο ένα όργανο, με δοκιμές, εξελίξεις, καινοτομίες, επιδράσεις κλπ. ανά τις γενεές, διάφοροι λόγοι, τους οποίους δε γνωρίζω, οδήγησαν τους κατασκευαστές στο συμπέρασμα ότι η καλύτερη, λειτουργικότερη διάταξη των φθόγγων είναι η τάδε. Οι παίχτες προσαρμόστηκαν σ’ αυτό και διερεύνησαν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να παίζεις μ’ αυτά τα δεδομένα. Αυτό θα επηρέασε πιθανότατα και την ίδια τη μουσική (αλλά και αντιστρόφως, η μουσική τα τεχνικά και κατασκευαστικά του οργάνου), κ.ο.κ.
Στο άλλο όργανο έγιναν και πάλι όλα αυτά, αλλά διαφορετικά βέβαια.
Σκέφτομαι ότι, αν είχαμε ένα πιάνο όχι με 88 πλήκτρα αλλά με καμιά 50ριά, θα ήταν απλώς ένα μικρότερο πιάνο. Αν όμως είχαμε ένα πιάνο που τα πλήκτρα να μην είναι σε αποστάσεις ημιτονίου από τα διπλανά τους αλλά ξερωγώ πέμπτης, θα είχαμε άλλο όργανο.
Η συζήτηση πάνω σ’ αυτό το μονοπάτι, θα μπορούσε να μην τελειώσει ποτέ…
Θα φέρω το παράδειγμα του ακκορντεον (πλήκτρα σε σειρά) και του μπαντονεόν (πλήκτρα σε διάταξη αρμονική με διαφορετική νότα σε κάθε κίνηση της φυσουνας). Εξωτερικά μοιάζουν ίδια, αλλά στον παίχτη κάνει μεγάλη διαφορά. Αν κατάλαβα καλά το ίδιο συμβαίνει και με τα όργανα που συζητάμε.
Οπότε σαφώς είναι διακριτά όργανα με σημαντικές διαφορές.
Ναι. Αλλά οι σημαντικές αυτές διαφορές δεν είναι οργανολογικές αλλά διαφορές τεχνικής του παιξίματος. Κανείς δεν υποστήριξε ότι σαντούρι και τσίμπαλο ταυτίζονται, για διαφορές μιλήσαμε. Διαφορές όμως οργανολογικά ασήμαντες.
Εγώ τις θεωρώ σημαντικές γιατί αλλαζει η φιλοσοφία του οργάνου. Αλλά ας μιλήσει κάποιος με πιο στέρεο θεωρητικό υπόβαθρο σχετικά με οργανολογια.
Μια που είμαστε στο νήμα σχετικά με την Λαμπρινή, βάζω την πιο πρόσφατη ανακοίνωση από την σελίδα της (Redirecting...):
" Για 12η χρονιά, θα διδάξω στην Αθήνα τα σεμινάριά της έρευνάς μου στο Ιρλανδικό, Σκωτσέζικο & Σκανδιναβικό παραδοσιακό τραγούδι , καθώς και μαθήματα ιδιαίτερα στο πιάνο, θεωρητικά & φωνητική, διά ζώσης & online.
Η χορωδία Curfá Gaelic/Nordic Choir - Athens,Greece συνεχίζει κανονικά την πορεία της για 5η χρονιά.
Τα μαθήματα στο Kanarini: Griechische Musikschule Berlin / Ελληνική Μουσική Σχολή Βερολίνου και Global Music Academy Berlin θα γίνονται προς το παρόν online.
Κλείνω φέτος 19 χρόνια διδασκαλίας στη μουσική, εντός και εκτός Ελλάδας και εύχομαι να είμαι καλά για να συνεχίσω να διδάσκω.
Σε άλλα νέα, θα γίνουν κάποια όμορφα πράγματα, λίγα και σταθερά που μπορεί να μην μας κάνουν διάσημους και πλούσιους, αλλά θα γεμίσουν τον κόσμο μουσική.
Τα λέμε σύντομα.
Καλή αρχή σε όλους και εύχομαι να μπορούμε να ζήσουμε ανθρώπινα και με αλληλεγγύη."
2 «Μου αρέσει»