Είναι πράγματι σε πεντάσημο ρυθμό και παίζεται στη Μυτηλίνη στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής
που στολίζουν τα άλογα και στη Λέσβο “του προφήτη Ηλία”. Φυσικά το κομμάτι είναι παραδοσιακό.
Ο σαντουργιέρης Νίκος Καλαϊντζής από την Μυτηλίνη
(έτος γεν. 1925) αναφέρει:“Την παραμονή με τα όργανα το βόδι που θα σφαχτεί. Παρέες παρέες βγαίνουν απ΄το χωριό και τραβάνε γιά τον ʼγιο Χαραλάμπη.
Εκεί διασκεδάζουν με όργανα όλο το βράδυ. Την άλλη μέρα γυρίζουν και καλούν πάλι τα όργανα.
Όλη μέρα δεν ακούς τίποτα άλλο παρά τον Κιόρογλου. Μετά γίνονται ιπποδρομίες”
Ένας άλλος λαϊκός τραγουδιστής από τη Πηγή Λέσβου Σόλωνας Λέκκας (έτος γεν. 1946)αναφέρει:
Ο «Κιόρογλους» είναι ένας χορός που οι παλιοί τον λέγαν «Πεχλιβάνης», που θα πεί παλληκαράς, γι’ αυτό οι παλιοί τον χορεύαν με τα μαχαίρια, όχι σαν τώρα, πάνω στα άλογα. Έχει λόγια, λέγει το τραγούδι, ένα παλληκάρι είναι στο χωριό μέσα, ο Κιόρ, “του στραβού ο γιός”. Αυτός ο Κιόρογλου ήταν απ’ το Μπαμπά, ένα μέρος της Μικρασίας, προς το Μόλυβο εκεί, γι’ αυτό τα παλιά λόγια λένε «Μπένιμ Κιόρογλου Μπαμπακτσή». Την ημέρα του Αγίου Χαραλάμπους, πάλευαν, με όποιον πάλευε νικούσε. Οι καινούριοι μουσικοί το ξέρουν σαν «Κιόρογλου» το κομμάτι, οι παλιοί σαν «Πεχλιβάνη».
Ας επαναφέρουμε ένα θέμα μετά από καιρό.Όλοι πάνω κάτω έχουμε διαβάσει για τον περίφημο Κιόρογλου(με μια αναζήτηση μπορείτε να βρείτε αρκετά,αν και δεν θα είχα κανένα πρόβλημα να μεταλαμπαδεύσετε τις γνώσεις σας πάνω σε αυτό το θέμα) αλλά τι γνωρίζουμε για τα παληκάρια του?
Για τον Κιόρογλου γνωρίζουμε από το λαϊκό μυθιστόρημα που φέρει το όνομά του και έγινε γνωστό περισσότερο από τους τουρκόφωνους Έλληνες Καππαδόκες παρά από τους ίδιους τους Τούρκους.
Από τα παληκάρια του, ξεχωρίζει ο Αϊβάζ τον οποίο ο ίδιος ο Κιόρογλου είχε απαγάγει και έγινε στην πορεία αχώριστος σύντροφός του και σημαντικό μέλος της συμμορίας του.
Οι παλιότερες αναφορές ήθελαν να αντιγράφει το έπος του Διγενή.
Όμως, οι διαφορές είναι ευδιάκριτες ανάμεσα στα δυο έργα: το λαϊκό μυθιστόρημα του Κιόρογλου έχει περσοτουρκική ή τουρκική περισσότερο καταγωγή.
Όσο για τα κοινά στοιχεία ανάμεσά τους, υπάρχουν φυσικά, αλλά προέρχονται περισσότερο από τον παλιότερο επικό κύκλο και εντοπίζονται και σε ανάλογες εξιστορήσεις και άλλων λαών, π.χ. του Κραλί Μάρκο των Βούλγαρων.
Το έπος του Κιόρογλου υπάρχει και σε καραμανλίδικες εκδόσεις. Αν κάνετε scroll down στο παρακάτω άρθρο θα βρείτε ένα εξώφυλλο με τον ήρωα σε καραμανλίδικο βιβλίο από το 1872:
http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/sabri_koz_karamanlidika_turkish_folk_stories.pdf
Υπάρχει και αρμένικη εκδοχή των ανδραγαθημάτων του Κιόρογλου. Πάντως, σε αντίθεση με (π.χ.) τον Τσακιτζή, πρόκειται για μυθική, ουσιαστικά, φιγούρα, αφού η δράση του τοποθετείται τον 16ο αιώνα. Τώρα, τι σχέση υπάρχει μεταξύ του μύθου του Κιόρογλου και της οπερέτας του Λεπλεπιτζή Χορχόρ Αγά, δεν το ξέρω.
Σημαντική η πληροφορία της Εύας !
Από τα στοιχεία που διαθέτουμε έχουμε τα εξής:
-
Το 1842 έρχονται για πρώτη φορά στο φως οι διηγήσεις για τον Κιόρογλου στην Τουρκία. Αποτελούν ένα προσφιλές ανάγνωσμα για πολλούς ανθρώπους. (*)
-
Το 1868 τυχαία ανακαλύφτηκε το α’ χειρόγραφο του έπους του Διγενή στη μονή Σουμελά, από τον καθηγητή Σάββα Ιωαννίδη (του το παρέδωσε ένας μοναχός, χωρίς να ξέρει τι ακριβώς είναι).
-
Το μαθαίνει ο Σάθας, του το ζητά και το δημοσιεύει για α’ φορά, μαζί με τον Legrand, το 1875.
-
Το 1887, πέφτει στα χέρια του Ιωαννίδη η λαϊκή διήγηση για τον Κιόρογλου, γραμμένη στα καραμανλήδικα, από τους ελληνικής καταγωγής τουρκόφωνους κατοίκους της Καππαδοκίας ( χάρη στους οποίους και διαδόθηκε, και σύμφωνα με τη μαρτυρία της Εύας, ήδη από το 1872 υπήρχε).
Το εκδίδει (το έπος του Διγενή) το 1887, για β’ φορά στην ιστορία του έπους ο Ιωαννίδης και κάνει τις πρώτες συγκρίσεις στα 2 έργα. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μοιάζουν πολύ και ότι μάλλον η διήγηση του Κιόρογλου μιμείται το έπος.
Άποψη που ακολουθεί και ο Ν. Πολίτης. -
Έρευνα συστηματική, μετέπειτα, φανερώνει βέβαια την ύπαρξη ενός κύκλου επικού, από τον οποίο παίρνουν στοιχεία όλοι οι λαοί της περιοχής. Η συστηματική εξέταση και σύγκριση των 2 έργων (έπους και Κιόρογλου) δείχνει αυτή την κοινή καταγωγή.
Περσικά και τουρκικά σστοιχεία πλεονεκτούν στην αφήγηση του Κιόρογλου, έτσι που να μην αφήνουν περιθ’ώρια να μιλήσουμε για μίμηση από το έπος.
[* Σε γραπτό λόγο, γιατί από στόμα σε στόμα κυκλοφορούσαν, φυσικά.]
Ξέφυγα από το θέμα… και από το ερώτημα του Αποστόλη, ε;
Τώρα μπαίνουμε όντως στα ψιλά γράμματα, αλλά εδώ είναι μια καταγραφή βιβλίων στα καραμανλήδικα, παρμένη από ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο για το τι διάβαζαν τα διάφορα μιλέτια στην Οθωμανική αυτοκρατορία, “Who Read What in the Ottoman Empire (19th–20th enturies)?”
Many of these books also exist in [FONT=Times New Roman]Karamanli versions. After the Young Turk Revolution, Gerasimos Alexandratos, a Greek bookseller at the Yuksek Kaldirim in Istanbul, had the following books on sale.
- Alexios.
- Avraam.
- Sah Ismail.
- Asik Kirem.
- Kioroglu.
- Yenovefa.
- Nasdradin Xotzas
- Asik Garib.
- Asik Omer.
- Unlu Kioroglu.
The ʽSacrifice of Abrahamʼ (no. 2), which goes back to a Greek work from the end of the 17th century, also exists in Armeno–Turkish versions. A special case is no. 9, the divan of Asik Omer, who lived during the second half of the 17th century. It shows that occasionally even Turkish poetsʼ works enjoyed popularity among Turkophone non-Muslims.The story of the popular hero Kioroglu in Karamanli (Hikiaye-i Kioroglu, first published Istanbul 1872) was presumably transcribed from the Armenian (Armeno–Turkish?) version.
Χάρηκα ιδιαίτερα που ανακάλυψα τη Γενοβέφα στον κατάλογο. Έχω δει τη εικόνα της σε πολλά καφενεία και σπίτια στην Ελλάδα…αν είναι όντως αυτή η Γενοβέφα (εννοώ τη μισόγυμνη ξανθομάλλα με τα μακριά μαλλιά). Ξέρω και μερικές Πόντιες Γενοβέφες…μήπως είναι μικρασιάτικο/ποντιακό όνομα;
The edifying stories of the German writer Canon Christoph von Schmid (1768–1854) were also known among all communities in the Levant; in particular the moving ʽStory of Genevieveʼ (Genovefa; first published 1810), an outstanding example of feminine virtue and chastity, attracted numerous translators. Unsurprisingly, the Mekhitarist Fathers of Venice started translating Schmidʼs works into Armenian already in the 1840s. A rhymed Armenian version of Genevieve was translated into Armeno–Turkish by Mihran Arabajian (d. 1898), whereas a second one (Yenoveva hikyayesi 1855, 1891) seems to stem from a Greek original.This Greek version, listed in the catalogue of the Brothers Depasta, was translated from the French (2nd edn, 1868). A Karamanli translation by Misailidis goes back to the early 1850s.
Όποιος θέλει το άρθρο σε PDF μπορεί να μου στείλει ένα Π.Μ.
Εύα
Δεν ξέρω αν ταιριάζει σε αυτήν τη συζήτηση, αλλά εδώ είναι μια μαρτυρία για παραστάσεις του Χορ χορ αγά το 1938-1939 στην Αθήνα:
Το τραγούδι “Γκελ-γκελ καϊκτσί” του Χατζηχρήστου είναι ένα τραγούδι από την αρμενική οπερέτα “Ο Στραγαλάς - Λεμπλεμπιτζί Χορ Χορ Αγά”, που είχε γράψει το 1876 ο Τσουχατζιάν. Το έργο αυτό είχε πλατιά απήχηση και άρεσε πολύ. Το 1938-39 στον κινηματογράφο “Κρυστάλ”(σήμερα Κοκκινιώτισσα) στην οδό Κονδύλη στην Κοκκινιά, Αρμένιοι ηθοποιοί έδιναν παραστάσεις αυτής της οπερέτας, στην τουρκική γλώσσα, με μεγάλη επιτυχία. Το 1960 ένας σύλλογος Αρμενίων της Θεσσαλονίκης έδωσε μια μοναδική παράσταση του έργου αυτού στο θέατρο “Κεντρικόν” στην Αθήνα,στα αρμενικά.
Gilles, δεν μπορώ να σε φωτίσω για το τραγούδι στο βίντεο, πάντως εδώ είναι ένα άλλο τραγούδι για τον Κιόρογλου, σε εντελώς διαφορετικό ύφος.
Έκανα μια πρόχειρη προσπάθεια να βρώ τα τραγούδια του έργου, χωρίς επιτυχία. Νομίζω πως θα έχει ενδιαφέρον να βρεθεί το τραγούδι που «ενέπνευσε» τον Καϊκτζή στον Χατζηχρήστο!
Το ένα τραγούδι που έχω δει σε καταλόγους παρτιτούρων είναι ο Θούριος των Λεπλεπιτζήδων. Ηχογράφησα παλιότερα μια διασκευή ποτ πουρί του Ξανθόπουλου, αλλά δεν έκατσα να βρω τα επιμέρους τραγούδια.
Πού απόκειται το χειρόγραφο του Τσοχατζιάν;
Δεν ξέρω εάν αυτό βοηθάει :
ή αυτό (στο 12:22)
Και τα δυό είναι από τις μελωδίες του κιθαριστικού ποτ πουρί, το ένα γύρω στο 1:00, το άλλο στο 4:18
Αλλά ο Χατζηχρήστος επηρεάστηκε και από τη μελωδία; Νομίζω ότι πήρε μόνο τον τούρκικο στίχο
Το είχα βγάλει εντελώς απ’ το μυαλό μου, μα εντελώς. Το θέμα συζητήθηκε βεβαίως αναλυτικά, στο νήμα στο οποίο παραπέμπει ο emc, χωρίς κάποια απορία να μείνει αξεδιάλυτη. Οπότε, η αναφορά της Εύας είναι σωστή μόνο εν μέρει: το ακριβές είναι ότι ο μεν Χατζηχρήστος έφτιαξε κανονικά και με το νόμο το αριστούργημά του, ενώ ο Γ. Φωτίδας δανείστηκε κάποιο στίχο (γκελ γκελ καϊξή, γιαβάς γιαβάς) από τον Χορχόρ Αγά του “Τσοχατζόπουλου”, του οποίου τα συγγραφικά δικαιώματα, αν είχαν ποτέ υπάρξει (που δεν είχαν), θα ήταν ήδη παραγεγραμμένα τη δεκαετία ΄40. Αυτά και τέρμα…
Το οποίο, έχετε προσέξει πόσο μινιμαλιστικά απλό είναι; Πρώτα κατεβαίνει τρεις νότες, μετά κατεβαίνει μερικές ακόμα, σ’ ένα μοναδικό σημείο κάνει ένα στοιχειώδες μπρος-πίσω, μετά ξανά το κατέβασμα που έκανε πρώτο, και τέρμα!
Η μελωδία από το Χορ χορ αγά στην μυτιληναίικη εκδοχή
Τώρα μένει να βρούμε σε πιο ακριβώς σημείο της ταινείας που παράθεσε ο @alko101 ακούγονται οι λέξεις γκελ γκελ καϊξή.
Και ποιος μας λέει ότι τα λόγια αυτά λέγονται σ’ αυτό το κομμάτι; Έχει πάρα πολλά κομμάτια η όπερα.
Edit: Α, λάθος, για ολόκληρη την ταινία μιλάει ο Αλέξανδρος, παραθέτοντας κάποια κομμάτια. Εγώ σόρι, δεν θα κάτσω να το ψάξω…
Βρήκα την ιστοσελίδα που περιέχει την πληροφορία για το τραγούδι του Χατζηχρήστου: Ο Ξεριζωμός της Κιλικίας Σις - Σμύρνη - Κοκκινιά. Φαίνεται ότι μεταφέρει κουβέντες του Βαμβακάρη, που πήγε στο αρμένικο κουρείο για κούρεμα και μουχαμπέτι! Μάλλον αυτό σημαίνει ότι τα περί της αρμένικής πηγής του Καιξή δεν είναι μία εμπειρωστατομένη και επιστημονικά υποστηριγμένη πληροφορία! Ζητάω συγγνώμη από τους πάντες, έστω και πολύ καθηστερημένα! 