Που σημαίνει ότι ο συντάξας (καθώς και οι ακούγοντες και συντραγουδώντες) ήξερε πολύ καλά να διακρίνει την κουπ γκαρσόν από το γκαρσόνι του εστιατορίου….
Μήπως λόγω της όπερας;
Στην Ελλάδα υπήρξαν τουλάχιστον μία ή δύο γενιές που τα σκυλιά κόλεϊ τα έμαθε λάσι λόγω της σειράς όπου ένα σκυλί κόλεϊ λεγόταν Λάσι. Είναι σύνηθες φαινόμενο. Θα μπορούσε να έχει συμβεί κάτι αντίστοιχο διεθνώς με την όπερα Μπαγιαντέρα, που διαβάσαμε ότι είχε μεγάλη επιτυχία. Η λέξη «bayadera» από μόνη της, λογικά πρέπει να σημαίνει «χορεύτρια». Πιθανολογώ λοιπόν, αφού στην όπερα επέλεξαν (ποιος ξέρει γιατί) να πουν την Ινδή χορεύτρια μπαγιαντέρα, έκτοτε η λέξη να συνδέθηκε ειδικά με τις Ινδές χορεύτριες.
Το κείμενο του Λεντάκη (είναι ο γνωστός Αντρέας Λεντάκης;) του 1990, αν το δεις προσεχτικά, δε συνδέει αυτή την ονομασία με όλες τις ιστορικές αναφορές που περιλαμβάνει - τουλάχιστον, όχι ρητά.
Δεν νομίζω, γιατί ο Ινδός πρίγκηψ στην Ευρώπη, όχι στην Ινδία, γνωρίζει την μπαγιαντέρα Odette Darimonde και ακολουθούν τα όσα ακολουθούν. Η λέξη la bayadere αρχικά σημαίνει τραγουδίστρια, τέτοια ήταν και η κυρία Οντέτ αλλά σε μια οπερέτα, τραγούδι και χορός πολύ εύκολα συνδέονται. Δεν τυχαίνει να έχω στα χέρια μου το πλήρες λιμπρέτο, αλλά στην οπερέτα του Κάλμαν δεν υπάρχουν Ινδές, μόνο ο Ινδός θαυμαστής της (Ευρωπαίας) μπαγιαντέρας.
Ο Λεντάκης ακριβώς, όπως και στο #19 αναφέρω, δεν συνδέει την ονομασία με τις αναφορές που παραθέτει.
Δεν πρόκειται για τους λεξικογράφους, πολύ περισσότερο λόγω όπερας: η Ινδία υπήρξε το λίκνο
Έγραψα βιατικά «στην όπερα», εννοώντας «στο μπαλέτο», όπου είναι Ινδή. Αλλά αφού ο Άνθιμος (σύμφωνα με πηγές τις οποίες δεν άνοιξα ακόμη) λέει όχι, όχι.
Ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή μου, προτείνω αφενός να μπουν στο λήμμα οι σημασίες που έχουν τα λεξικά και αφετέρου να απαλειφθεί από το λήμμα η σημασία «είδος κουρέματος σε στυλ αντρικό, κοντοκουρεμένο, που προήλθε από μίμηση της ομώνυμης πρωταγωνίστριας της όπερας “Μπαγιαντέρα”», διότι από το αναφερόμενο τραγούδι δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Διαβάζοντας όλους τους στίχους, και ιδίως το τελευταίο τετράστιχο, είναι προφανές ότι το «μπαγιαντέρα» δεν είναι κούρεμα αλλά γυναικεία ύπαρξη.
Αχ, πάλι τα κοψ’ η μαμά σου,
μπαγιαντέρα, τα μαλλιά σου
αχ, τα μαλλιά σου τα κομμένα
τρέλαναν πολλούς κι εμένα
Γιάλα, αμάν, γιάλα!
Αχ, τα μαλλιά σου κι η ελιά σου
τα μαλλιά σου κι η ελιά σου
τα μαλλιά σου κι η ελιά σου
μ’ έφεραν στη γειτονιά σου
Αχ, μπαγιαντέρα μου κυρά μου
μπαγιαντέρα μου κυρά μου
μπαγιαντέρα μου κυρά μου
έλα γειάνε την καρδιά μου
Παραθέτω και το λήμμα από τη Ρεμπέτικη Ανθολογία του Σχορέλη (Δ΄ τόμος, σελ. 16):
«Μπαγιαντέρα τα μαλλιά σου: τρόπος κοψίματος των μαλλιών των γυναικών. Κοντά όπως τα έκοβαν οι άντρες»
Γενικότερα, είναι διαπιστωμένο ότι ο Σχορέλης είναι άνισης αξιοπιστίας, και εδώ προφανώς παρερμήνευσε και έβαλε πακέτο όλο τον δεύτερο στίχο του τραγουδιού («μπαγιαντέρα, τα μαλλιά σου»), από τον οποίο συμπέρανε αυτό που συμπέρανε χωρίς καμία τεκμηρίωση που να συνδέει έστω την οπερέτα κλπ με συγκεκριμένο κούρεμα.
- 1ο δεδομένο, τα παρακάτω τα οποία δεν γίνεται να αγνοήσουμε:
«…Aγάπη είχα κι έχασα από την αμελιά μου,
τώρα τη βλέπω σ’ άλλονε και καίγετ’ η καρδιά μου,
ντούνες και ντούνες, μα την Παναγιά,
φαραώ και μπαγιαντέρα έχεις τα μαλλιά…»
Και το λευκαδίτικο,
“… “φαραώ και μπαγιαντέρα
να σ΄πάρ΄ ο διάολος τον πατέρα…”
Όπου, και στις δυο περιπτώσεις έχουμε τρόπο κουρέματος / χτενίσματος.
[όποιος πιστεύει πωως εδώ υπονοείται γυνακεία ύπαρξη, θα τον παρακαλούσα να μπει στον κόπο να μας εξηγήσει και το νόημα των στίχων, αν και όπως θα προκύπτει].
-
Ανάλογη ερμηνεία με αυτήν που υπονοούν τα παραπάνω, δίνει και ο Σχορέλης: «μπαγιαντέρα: τρόπος κοψίματος των μαλλιών των γυναικών. Κοντά, όπως τα έκοβαν οι άντρες».
-
Και ο Π. Κουνάδης «Τα Ρεμπέτικα: 1850-1960», για το τραγούδι «Τα κομμένα τα μαλλιά σου:
«Ένα από τα παλαιότερα τραγούδια των παραλίων της Μικράς Ασίας και των νησιών του Αιγαίου. Το συναντάμε με διαφορετικούς στίχους και τον τίτλο «Ψαράδες» ή «Σε καινούργια βάρκα μπήκα».
Το κόψιμο των μαλλιών στα κορίτσια, εκτός από μόδα την εποχή του Μεσοπολέμου, συχνά …» . -
Καταλαβαίνω τον προβληματισμό του Άνθιμου, που απορρίπτει την παραπάνω ερμηνεία, στηριζόμενος στο ότι στο ίδιο τραγούδι [στην παραπάνω ανάρτησή του ] η τελευταία στροφή αναφέρεται σε γυναίκα η οποία αποκαλείται «μπαγιαντέρα».
Ας μην ξεχνάμε όμως πως η συρραφή διστίχων είναι σχεδόν κανόνας στα παραδοσιακά μας.
Ποιο να πρωτοειπώ και ποιο να πρωτοαναφέρω;
Ας μείνω μόνο στο «Σου’χει λάχει» του Μπάτη, επειδή ξέρουμε όλοι μας τους στίχους και δεν χρειάζεται να τους ψάχνουμε.
Τι πιο φυσικό, να άρχισε η ηχογράφηση με τους στίχους:
«Αχ, πάλι τα κοψ’ η μαμά σου,
μπαγιαντέρα τα μαλλιά σου…» ,
να περίσσευε χρόνος, να γίνονταν τα γνωστά νοήματα «πες και κάτι άλλο…»
και να προστέθηκε και η τελευταία στροφή η οποία έδενε ούτως ή άλλως μάλιστα και με το ευρύτερο νόημα και δεν το πέταγε εντελώς έξω, όπως σε άλλα τραγούδια;
Το θέμα αυτό το έχουμε συζητήσει διεξοδικά, επαναλαμβάνω πως ήταν ο κανόνας ο οποίος πιστεύω πως ισχύει και σ’ αυτή την περίπτωση.
Γιατί, αναξιόπιστος ο Σχορέλης, αναξιόπιστος όμως και ο Κουνάδης;
Και, άντε να το δεχτούμε και αυτό.
Στα στιχάκια, πώς να κολλήσουμε νόημα διαφορετικό από κούρεμα;
1 «Μου αρέσει»
«μπαγιαντέρα έχεις στα μαλλιά»:
(εικόνα 4 και 7)
Αυτό που λέει η Ελένη με τη συρραφή δεν το 'χα σκεφτεί.
Μπορώ να καταθέσω από προσωπική εμπειρία ότι όταν γίνεται ζωντανή συρραφή διστίχων (ιδανικά σε διάλογο, αλλά εν ανάγκη και ένας μόνος του), πολύ συχνά πιάνουν μια λέξη κλειδί και κολλάνε όποιο δίστιχο την περιέχει, π.χ. διάφορα με «έβγα στο παραθύρι» ή με «έλα να πάμε» κλπ., χωρίς καμία περαιτέρω μέριμνα για νοηματική συνάφεια (μπορεί π.χ. να είναι ερωτικά αναμίξ με πένθιμα).
(νομίζω, έχει παρατεθεί ήδη)
φαραώ
έτσι έλεγαν στη Λευκάδα τα λευκά ή χρωματιστά μαντηλάκια στης αριστερής τσεπούλας του σακακιού.
Τα μαντηλάκια τα έφκιαναν από ειδικό μεταξωτό λουλουδάτο ύφασμα που το χρησιμοποιούσαν κυρίως οι γυναίκες και το έλεγαν μπαγιαντέρα.
Σατιρικό ασμάτιο της εποχής (γύρω στα 1900) που σατίριζε τη φορεσιά των κομψευομένων αντρών, μας λέει: “Φαραώ και μπαγιαντέρα / να σ΄πάρει ο διάολος τον πατέρα”.
Πηγή: φαραώ - Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος . Δείτε περισσότερα εδώ: https://lexikolefkadas.gr/farao
Νομίζω, είναι σαφέστατο: πρόκειται για αξεσουάρ ντυσίματος και όχι για είδος κομμώσεως.
Γιατί είναι σαφέστατο; Δε θα μπορούσε να έχει π.χ. μαντίλι και αφέλειες ή κοτσίδες;
Βλ. ανάρτηση 29 (Bayadere headdress)
Ρε μπράβο το Χρηστικό της Ακαδημίας:
μπαγιαντέρα: 2. σχέδιο πολύχρωμου υφάσματος
Μα δεν αμφισβητείται η ύπαρξη αυτής της σημασίας. Εξετάζεται αν όλοι όσοι υποστήριξαν ότι η μπαγιαντέρα ήταν [και] κόμμωση είχαν άδικο.
Δεν είδα κάποιο σχετικό τεκμήριο για κόμμωση…
Ιδίως το συγκεκριμένο τραγούδι…
Αν κάποιος (ο Κουνάδης, ο Σχορέλης, οποιοσδήποτε) υποστηρίζει ότι είναι και κόμμωση, και βρίσκονται στίχοι που θα έστεκαν και μ’ αυτή την έννοια -έστω και αν στέκουν εξίσου και με μιαν άλλη πιο σίγουρη-, τότε θεωρώ ότι δεν μπορούμε να την αποκλείσουμε με βεβαιότητα.
Πού λέει ο Κουνάδης για κόμμωση “μπαγιαντέρα”;
Ας δούμε λοιπόν τι λέει ο Κουνάδης (και να σημειώσουμε ότι παραθέτει τους στίχους από την εκτέλεση με τον Βιδάλη, δηλαδή χωρίς το τελευταίο αποκαλυπτικό τετράστιχο της εκτέλεσης της Παπαγκίκα!)
«Το κόψιμο των μαλλιών στα κορίτσια, εκτός από μόδα την εποχή του Μεσοπολέμου, συχνά ήταν βαριά τιμωρία σε περιπτώσεις «ερωτικών παρεκτροπών», κάτι που σε ορισμένες χώρες, δυστυχώς, διατηρείται ακόμη και σήμερα. Μπαγιαντέρα είναι η Ινδή χορεύτρια. Η λέξη μπήκε και στο ελληνικό λεξιλόγιο από τη γνωστή ομώνυμη οπερέτα του Έμεριχ Κάλμαν»
Όχι μόνο λοιπόν ο Κουνάδης δεν κάνει λόγο για κούρεμα «μπαγιαντέρα» αλλά εξηγεί και τι σημαίνει η λέξη «μπαγιαντέρα» στο τραγούδι…
Εδώ, έχει λάθος: από το μπαλέτο μπήκε, όχι απ’ την οπερέτα. Στην οπερέτα δεν έχει Ινδές, μόνο Ινδό. Για τον Κάλμαν (και τους λιμπρετίστες) μπαγιαντέρα είναι η τραγουδίστρια πρωταγωνίστρια της όπερας.
1 «Μου αρέσει»
Σωστά, όχι ο Κουνάδης. Ο Σχορέλης λοιπόν. Αβλεψία μου.
Αλλά εν πάση περιπτώσει κάποιος το είπε. Δεν ξέρουμε πού το στηρίζει (τουλάχιστον εγώ δεν ξέρω), αλλά προς το παρόν δεν έχω δει κάποια 100% σίγουρη απόδειξη ότι έκανε λάθος.
Ποιός φέρει το βάρος της απόδειξης;
Ο κάθε Σχορέλης.
Πού είναι η τεκμηρίωση;
Απουσιάζει.
Εδώ ούτε το λήμμα δεν ξέρει να φτιάξει: κότσαρε όλο το στίχο…