Ομολογώ ότι δεν είμαι πλήρως ενήμερος των κανόνων σχετικά με τα γένη και την κατάταξη των χάλκινων πνευστών αλλά, το klappenhorn, παρά τις μπόλικες παραλλαγές του, ουσιαστικά είναι μία σάλπιγγα με κλαπέτα. Το κόρνο έχει διαφορετικό σχεδιασμό, με κυκλικό σωλήνα. Φυσικά, όπως έχει ήδη πολλές φορές σημειωθεί, όλα αυτά και πολλά άλλα είναι πολύ παρεμφερή.
Στο #30 σου, δεν βρίσκω άλλη παραπομπή εκτός απ’ το «Βαλκανιζατέρ». Στο #33 σου παραθέτεις κείμενο, χωρίς όμως την «επίμαχη» κρίσιμη φράση για τους Φλωρινιώτες. Όμως, όπως εξελίσσεται η συζήτηση, διαφαίνεται σιγά σιγά ότι μάλλον πράγματι υπάρχει ονομασία κλαπαδούρα για κάποιο όργανο της οικογένειας της τρομπέτας, ονομασία που μάλλον διαδόθηκε αρκετά στην Ελλάδα, οπότε η επιβεβαίωση για τη Φλώρινα μάλλον χάνει σημαντικό τμήμα της σπουδαιότητάς της.
Και επιπλέον, μια που ξαφνικά το βρήκα μπροστά μου, η σημασία της λέξης Klappe (ο τόνος στο a) στα Γερμανικά:
bewegliche Vorrichtung zum Schließen einer Öffnung; Gegenstand, mit dem sich etwas verdecken, auf- und zumachen lässt
Κινητή διάταξη για το κλείσιμο ενός ανοίγματος. Αντικείμενο με το οποίο επιτυγχάνεται κάλυψη ή άνοιγμα – κλείσιμο κάποιου πράγματος.
1 «Μου αρέσει»
Χωρίς ούτε εγώ να είμαι πλήρως ενήμερος, ένα βασικό κριτήριο είναι αν ο σωλήνας είναι κυλινδρικός ή κωνικός, γιατί τα δύο σχήματα βγάζουν διαφορετικούς αρμονικούς κι έτσι αλλάζει ο τρόπος παραγωγής των φθόγγων. Το αν αυτός ο σωλήνας είναι τεντωμένος ή σε σχήμα κύκλου ή σαν τον συνδετήρα (όπως είναι η τρομπέτα) κλπ. είναι δευτερεύον, δεν επηρεάζει ακουστικά.
Σε όλες τις περιπτώσεις τέτοιων παρεμφερών οργάνων, ο σωλήνας στο μεγαλύτερο μήκος του είναι κυλινδρικός, ενώ στο τελείωμα ανοίγει κωνικά. Το σχήμα, συνδετήρας, κύκλος κλπ. φυσικά και δεν επηρεάζει τον ήχο.
Η αγγλική ονομασία του οργάνου είναι (keyed) bugle.Όργανα λιτά στην κατασκευή τους, με χρήση συχνά σε εξωτερικούς χώρους.
Ασφαλώς στο ιταλικό πρωτότυπο δεν αναγράφεται «κλαπαδόρα»! Η όλη επεξεργασία πρέπει να οφείλεται στον μεταφραστή, ο οποίος όμως κάθε άλλο παρά άσχετος είναι: πρόκειται για τον φημισμένο μουσουργό Διονύσιο Λαυράγκα. Επτανήσιος όντας και της Επτανησιακής Σχολής, κάτι υποθέτω θα ήξερε και ταύτισε το φλικόρνο/φλισκόρνο με την κλαπαδόρα…
Όσο για το αν είναι λάθος το όνομα («φλισκόρνο»), δεν είναι, καθώς και έτσι ονομάζεται (στα ισπανικά βλέπω). Εδώ 3 σχετικές πηγές:
Il Flicorno o Fliscorno é una tromba con piston
Diccionario técnico de la música – (σελ. 179)
Fiscorno, Flicorno o Fliscorno:
flicorno [fli-còr-no), non com. fliscorno, s.m. strumento musicale a fiato della famiglia degli ottoni, con tubo conico e campana .
Και εδώ δύο φωτογραφίες με πολύ ενδιαφέρον νομίζω, ιδίως η δεύτερη:
Φιλαρμονική Τρικάλων (στη μέση άκρο δεξιά παίκτης φλισκόρνου:
«Οι μουσικοί της Σιάτιστας»
σελ. 165: οργανοπαίκτης κλαπαδόρας επιτέλους!
4 «Μου αρέσει»
Περιδιαβάζοντας την ωραία διατριβή της Μ. Μπαρμπάκη, «Οι πρώτοι μουσικοί σύλλογοι της Αθήνας και του Πειραιά και η συμβολή τους στη μουσική παιδεία (1871-1909)», έπεσα σε ένα σημείο όπου αναφέρεται στην κλαπαδόρα. Με το όργανο αυτό και λίγα άλλα έβγαιναν στους δρόμους αυτοσχέδιες κομπανίες στις γιορτές: « Οι οργανοπαίχτες ήταν απόμαχοι στρατιωτικοί μουσικοί ή «συντρίμματα» διαλυθέντων θιάσων και έπαιζαν συνήθως ‘κλαπαδόρες’, κλαρινέτα ή κόρνα (‘χορν’).»
Η Μπαρμπάκη παραπέμπει σε ενδιαφέρον άρθρο του 1892, καθώς πλην των άλλων, διαβάζουμε ότι η βαυαροκρατία «εισήγαγε εν Ελλάδι την στρατιωτικήν μουσικήν και βαθμηδόν τα ευρωπαϊκά όργανα, απεδίωξε τα βιολιά, τα μποζούκια και τα τραχύφωνα τύμπανα»:
«Οι μουσικοί των εορτών» (ΕΦΗΜΕΡΙΣ 10/1/1892)
4 «Μου αρέσει»
Μάλιστα! Σαφέστατη περίπτωση, μπράβο Κατερίνα! Ας ελπίζουμε να εντοπιστούν και κάποιες ακόμα.
Οπότε, διευκρινίστηκε και αυτό.
Στην ελληνική βιβλιογραφία ως φλικόρνο το βρίσκουμε μόνο.
Πέρα από τη φωτογραφία οργανοπαίκτη με κλαπαδόρα, αξιοπρόσεκτη είναι και η εξής αναφορά, πάλι από την παραπομπή της Κατερίνας, μια και έχουμε και μια περιγραφή του οργάνου και μάλιστα από μουσικό:
“…Τα πρώτα χάλκινα μουσικά όργανα που μπήκαν στις κομπανίες μαζί με τα έγχορδα ήταν οι κλαπαδόρες, (μουσικό όργανο που μοιάζει με κορνέτα, αλλά έχει τα κλειδιά στο πλάι.)
Την πληροφορία μας έδωσε ο κλαρινίστας Χάρης Σαλαγκιώτης…”
Μα, για να γίνει αξιόπιστη η πληροφορία, χρειάζεται και η φωτογραφία και το κείμενο. Για μία μόνο πληροφορία μιλάμε επομένως, εδώ.
Μία πληροφορία, σίγουρα, αλλά επειδή η φωτογραφία δεν διαφωτίζει και πολύ για το είδος του οργάνου που κρατά ο οργανοπαίκτης,
λέω μήπως η περιγραφή που δίνεται και που την παρέθεσα για να μη περάσει απαρατήρητη [πρόσεξα πως δεν σχολιάστηκε από κάποιο συνομιλητή ] βοηθάει περισσότερο.
Ξαναπήρα το νήμα από την αρχή, κι έχω ορισμένα σχόλια:
Α.
Μην παραβλέπουμε την πιθανότητα οι ίδιες λέξεις, πράγματι, να σημαίνουν διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές περιοχές. Βέβαια το παράδειγμα που παρέθεσα αφορά την έννοια «μαέστρος», αλλά ακόμη και για το ίδιο το όργανο είδαμε παραθέματα σχετικά με Κέρκυρα, Ναύπλιο, Φλώρινα-Σιάτιστα, Αθήνα, Τρίκαλα, και δεν είναι αυτονόητο ότι σ’ όλα αυτά τα μέρη «κλαπαδόρα» σήμαινε το ίδιο όργανο. Τουλάχιστον για την περίπτωση των μακεδονικών πόλεων διαβάζουμε πώς έφτασαν εκεί τα χάλκινα, και πρόκειται για μια πορεία ανεξάρτητη από των άλλων περιοχών.
Αυτό μπορεί να είναι μια εξήγηση για τις περιπτώσεις όπου διαφορετικές πηγές διαφωνούν μεταξύ τους ενώ η καθεμιά τους δείχνει αξιόπιστη: δε σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι κάποια απ’ όλες κάνει λάθος.
Β. Από την άλλη, έχουμε βέβαια και πηγές που δε φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη αξιοπιστία, π.χ. η γελοιογραφία με τον Σουρή που παίζει κλαπαδόρα. Σ’ αυτές παρατηρώ ίσως μια τάση να ονομάζουν κλαπαδόρα κάποιο όργανο που ούτε οι ίδιοι δεν είναι πολύ σίγουροι τι είναι.
Αυτό είναι μια πληροφορία που πρέπει να την προσέξουμε λίγο. Ασφαλώς, ο κάθε μη-μουσικός μπορεί να έχει συγκεχυμένη εικόνα και να ονομάζει λάθος όργανα με λάθος ονόματα, αλλά νομίζω ότι με την κλαπαδόρα αυτό παραείναι συχνό. Ίσως λοιπόν η λέξη κλαπαδόρα να χρησιμοποιόταν και με την έννοια «κάποιο πνευστό που δεν ξέρω ακριβώς τι είναι». Η εντύπωση αυτή ενισχύεται και από τις περιγραφές του ήχου:
«…ήχοι κλαπαδόρας και κλαρινέτου […] Έπαιζον […] με τοιαύτην λυσσαλέαν ζωηρότητα, ώστε και χωρίς να βλέπω, εφανταζόμην αποπληκτικώς κόκκινα τα φυσίγναθα πρόσωπα των μουσικών, με τας καρωτίδας εξωγκωμένας, ως καλώδια.» ο ένας
«η μαλακιά μελένια κλαπαδόρα εξέρνα βακχικούς ήχους που απέπνεαν χασίς και όπιο», ο τρίτος
Υπερβολικά διαφορετικές αποτιμήσεις του ήχου. Οι συγγραφείς φαίνεται να είδαν και να άκουσαν αυτοπροσώπως αυτό που περιγράφουν, αλλά να μην ήταν σίγουροι πώς λέγεται το όργανο (που μάλλον ήταν διαφορετικό κάθε φορά).
Γ.
Το λινκ του 5 μπήκε κατά λάθος και στο 3, κι έτσι χάνουμε την περιγραφή.
Δ.
Παρά την ανασκευή της Κατερίνας, η παρατήρηση της Ελένης είναι σωστή. Η ελληνική έκδοση παραθέτει στο εξώφυλλο και τον αυθεντικό ιταλικό τίτλο, και είναι αλλοιωμένος. Μπορεί και το fliscorno να είναι δόκιμος τύπος, αλλά το ιταλικό βιβλίο λέει flicorno στον τίτλο. Όσο για τον Λαυράγκα, που έκανε τη μετάφραση, μπορεί να είναι υπεράνω υποψιών αλλά δε νομίζω να ήταν υπεύθυνος για το εξώφυλλο.
Αφού λοιπόν έγινε αυτή η αλλοίωση, κι αφού δεν έχουμε δει το βιβλίο από μέσα να δούμε αν κι εκεί συνεχίζεται η εξίσωση «φλισκόρνο=κλαπαδόρα» ή μόνο στο εξώφυλλο, πρέπει όντως να είμαστε επιφυλακτικοί.
Ε.
http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/24408#page/1/mode/2up
1 «Μου αρέσει»
Έχω την αμυδρή εντύπωση ότι πιθανόν να ταυτοποίησα την κλαπαδόρα/klappenhorn που εικονίζεται να παίζει ο Σουρής στο σκίτσο που προαναφέρθηκε!
Πρόκειται για μια ιδιαίτερη εκδοχή klappenhorn, όπως εξηγείται στο παρακάτω άρθρο, που έχει και τη διαφωτιστική φωτογραφία, την οποία μπορούμε να συγκρίνουμε με το σκίτσο του Σουρή:
John Henry van der Meer: «Ein Klappenhorn besonderer Form», MonatsAnzeiger
No 15 (1982)
https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/ma/article/view/21817
(εάν δεν ανοίγει το λινκ, δοκιμάστε με τα στοιχεία του άρθρου και του περιοδικού)
Πολύ ενδιαφέρον, και η ομοιότητα με το όργανο της γελοιογραφίας του «Άστεως» εντυπωσιακή. Όπως όμως σημεώνεται και στο κείμενο της ανακοίνωσης, τα όργανα με κλαπέτα αντί για βαλβίδες, σύντομα μέσα στον 19ο αιώνα υποχώρησαν, εις όφελος της τρομπέτας με τρεις (ή τέσσερις) βαλβίδες. Ό,τι κυκλοφορούσε λοιπόν, τέλος 19ου αιώνα, από τέτοια όργανα, ήταν μάλλον σπάνιο και η πιθανότητα να κυκλοφόρησε στην Αθήνα κάπως ευρύτερα αυτό το όργανο, ώστε να το είδε και ο Άνινος και να έβαλε τον Σουρή να το παίξει, έστω γελοιογραφικά είναι, φοβάμαι, πάρα μα πάρα πολύ μικρή…
Το σωστό είναι ότι μοιάζει με τρομπέτα αλλά έχει τα κλειδιά στο πλάι. Η κορνέτα δεν έχει κλειδιά. Είναι μόνο για σαλπίσματα.
Τζίφος.
…
Δημήτρη, ιστορικά μάλλον το αντίθετο έγινε
Κάποιες ιδέες, μπας και βγάλουμε άκρη:
-
Έχει κανείς το βιβλίο της Μ. Μερλιέ “Η Μουσική Λαογραφία στην Ελλάδα”, εκδ. Σιδέρη, 1935 ;
Ή, μήπως μπορεί να το βρει σε κάποια βιβλιοθήκη; -
Μπορούμε να απευθυνθούμε και στο Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο της Μ. Μερλιέ. Δεν ξέρω αν είναι ακόμα υπεύθυνος ο κ. Δραγούμης.
-
Το Λαογραφικό Μουσείο Ανωγειανάκη ίσως έχει στοιχεία, βιβλιογραφία κ.λπ.
Το “τζίφος” πάει στο ότι δεν βρήκαμε τι είναι η κλάπα;
Διότι δεν είμαστε στο σκοτάδι επ’ αυτού: όπως προανέφερα λημματογραφείται ως μουσικός όρος σε λεξικά.
Αλλά βλέπω κι εδώ: “κλάπες: μηχανισμός κλειδιών”
http://eclass.teiion.gr/modules/document/file.php/THMO137/3.%20chapters%201-4.2%20(ao%20II).pdf
Συγκεκριμένα η ερώτηση ήταν αν ξέρει τι είναι η κλάπα, τι το κλαπέτο (και αν είναι το ίδιο πράγμα ή δύο διαφορετικά) και αν έχει ακουστά την κλαπαδόρα. Η απάντηση ήταν τζίφος σε όλα!
Το είχα ήδη παραθέσει στο #1. Αλλά μετά, όταν άρχισα να βλέπω βαλβίδες, έμβολα κλπ., σκέφτηκα ότι μάλλον τελικά δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει «κλειδιά». Ήξερα τα κλειδιά των ξύλινων, αλλά είχα την εντύπωση ότι η όλη ιδέα ενός αυλού με τρύπες (γιατί εδώ εντάσσονται) δε δουλεύει στα χάλκινα (δηλαδή σ’ αυτά που παράγουν τον βασικό ήχο από τα χείλια του μουσικού, για να μιλάμε πιο συγκεκριμένα).
Τελικά, τουλάχιστον στα ξύλινα, κλάπα είναι το κοινό κλειδί: ο μηχανισμός ανοιγοκλεισίματος μιας τρύπας που κανονικά δεν τη φτάνουν τα δάχτυλα. Και στα χάλκινα (π.χ. κλάπενχορν) το ίδιο;
Ωραίο φυλλαδιάκι. Υπάρχει και β’ μέρος;