Οι Τσιγγάνοι στην ελληνική μουσική

Ο Κώστας Χατζής ξεκίνησε την πορεία του γράφοντας τραγούδια σχεδόν αποκλειστικά για την καταπίεση και το θέμα της φυλής και των διακρίσεων, δε μπορώ να φανταστώ τι πέρασε ο ίδιος και η οικογένεια του για να κουβαλά τόσο πόνο για αυτό το θέμα.

Ο Νέαρχος Γεωργιάδης έπαιζε τακτικά Αγγελόπουλο στις εκπομπές του που άκουσα, και το έλεγε ο ίδιος ότι είχε «αγγελοπουλικούς» και «καζαντζιδικούς» ακροατές.

3 «Μου αρέσει»

TSIG_054_0076.pdf (637,3 KB)

Φίλε emc, αν ξέρεις γαλλικά, εδώ είναι ένα ωραίο κείμενο για τον Αγγελόπουλο, γραμμένο από τον επίμαχο υπoστηριχτή των “νεοδημοτικών”, καθγηγητή Γιώργο Κοκκώνη! :slightly_smiling_face:. Μια που μου αρέσουν τα youtube videos, ας βάλω και ένα αγαπημένο μου τραγούδι του Αγγελόπουλου…

1 «Μου αρέσει»

ευχαριστώ, τα γαλλικά μου δεν είναι επιπέδου επιστημονικής δημοσίευσης αλλά θα κάνω μια προσπάθεια :slight_smile:

1 «Μου αρέσει»

This is a great thread - Thanks a lot
EVXAPISTW TTAPA TTOLLI

2 «Μου αρέσει»

Ναι, αλλά τα ρολόγια είναι χρυσά… (έστω και 12 χρόνια μετά)

1 «Μου αρέσει»

που τελικά δεν είναι, αν διαβάσεις και λίγο παρακάτω, “κοκοριέν” είναι αλλά μας τελειώσανε! Την εποχή εκείνη, ένας σφαγμένος κόκορας στοίχιζε πενταροδεκάρες, ενώ ένα ξυπνητήρι …

Και μια που ο Κοκκώνης αναφέρεται στην περίφημη και επίμαχη συναυλία του Λυκαβηττού, θα παραθέσω ένα σχετικά καινούργιο κλιπ από το youtube, που την έχει ολόκληρη:

Έμενα στην Ελλάδα τότε και θυμάμαι ακόμα τι ντόρο γινόταν με αφορμή αυτήν τη συναυλία, ειδικά στις στήλες του περιοδικού “Ντέφι”, που είχε διοργανώσει την συναυλία. Κατά τα άλλα είχα την εντύπωση ότι το μισό πανελλήνιο παρακολουθούσε την Οπισθοδρομική Κομπανία, τη Βιτάλη και τον Αγγελόπουλο στην ΕΡΤ εκείνα τα βράδια…

1 «Μου αρέσει»

τα εμπορικα σπουπιδια που εβγαζαν οι εταιριες τοτε, δεν ενοχλουσαν αυτους που δεν τους αρεσαν οι τσιγγανοι? και στο φιναλε τι ειναι ο λυκαβυττος?

Υπάρχουν, Μιχάλη, και κάποιοι που δεν τους άρεσαν όχι οι Τσιγγάνοι γενικώς, αλλά κάποιοι συγκεκριμένοι Τσιγγάνοι.

Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο Βαγγέλης Σούκας ‘‘Όλα για τ’ όνομα’’ της Ζωής Γκαιδατζή: ‘‘Παλιότερα οι τσιγγάνοι δεν έπαιζαν κλαρίνο αλλά ζουρνά και ο γέρος ο Σαλέας, πατέρας του παλιού Βασίλη Σαλέα έπαιζε τον πρώτο ζουρνά.
Kοντά στο Μεσολλόγγι στο Αιτωλικό βρίσκεται η εκκλησία Άγιος Ασημιός. Εκεί μαζεύονταν οι τσιγγάνοι και βάφτιζαν τα παιδιά τους, προπαντός αυτοί που παίζαν ζουρνάδες. Οι περισσότεροι βαφτιζόντουσαν Ασημάκηδες και για συντομία ήταν γνωστοί σαν Μάκηδες. Παίζαν ένα τσάμικο δικό τους χωρίς λόγια και όλοι οι μουσικοί ήξεραν πως, αν κάποιος τους πει παίξε μας τον ‘‘Ασημιό’’ εννοούσε το τσάμικο των Μάκηδων. Αργότερα αυτό το τσάμικο έγινε γνωστό σαν ραστ’’.
Ο τσιγγάνικος σκοπός για τον οποίο κάνει λόγο ο Βαγγέλης Σούκας είναι αυτός:

2 «Μου αρέσει»

Αν θέλει ο Δημήτρης Ν. ας μας εξηγήσει αν πράγματι πρόκειται για κάποιον Ασημιό που αγίασε, ή είναι απλά και μόνο ο Άγιος Συμεών.

Εγώ καταλαβαίνω ότι εννοεί το μοναστήρη του Αγίου Συμεών ή Άη Συμιού της Αιτωλοακαρνανίας.

Στο Μεσολόγγι, λίγο παραέξω από την πόλη, είναι το μοναστήρι του Άη Συμιού, δηλ. Αγίου Συμεών. Γιορτάζει δύο φορές τον χρόνο. Τόσο το πανηγύρι όσο και το μοναστήρι είναι τεράστιας σημασίας για τους Μεσολογγίτες. Το λένε έτσι, Άη Συμιό, χωρίς καμία λαϊκή παραφθορά. Και συνηθισμένο τοπικό όνομα ο Σίμος (Συμεών).

Για το πανηγύρι πληροφορίες εδώ (ενδεικτικά - γενικά πληροφορίες βρίσκει κανείς άφθονες σε πολλές μεριές, είναι πολύ δημοφιλές θέμα, αρκεί να κάτσει να τις αξιολογήσει):

Η μουσική στα δύο πολυήμερα πανηγύρια της χρονιάς είναι ζουρνάδες και νταούλια. Παίζουν Γύφτοι (αποκλειστικά απ’ όσο έχω δει-ακούσει) και είναι πολλές ζυγιές, καθώς το γλέντι έχει πολλές παράλληλες και ανεξάρτητες εστίες, δεν ξέρω ακριβώς πόσες, μπορεί καμιά εικοσαριά. Αυτοί οι Γύφτοι είναι ντόπιοι Μεσολογγίτες, είναι από την Κάτω Αχαγιά, είναι κι από αλλού.

Τώρα, χωρίς να ξέρω λεπτομέριες, φαίνεται ότι ο Άη Συμιός είναι παράλληλα και προσκύνημα για τους ίδιους τους Γύφτους, πέρα από όσους έρχονται επαγγελματικά ως όργανα, και ότι συνηθίζουν να κάνουν εκεί βαφτίσια, πολλά μαζί μαζικά την ημέρα του αγίου. Ποιους Γύφτους; Υποθέτω και πάλι, πρωτίστως τους Μεσολογγίτες και από κει και πέρα και άλλους από μια άλφα ακτίνα γύρω γύρω.

Εφόσον οι Γύφτοι, Μεσολογγίτες και μη, και οι μη-Γύφτοι Μεσολογγίτες μαζεύονται στο ίδιο μέρος τις ίδιες μέρες για το ίδιο γεγονός, μου φαίνεται λίγο απίθανο οι Γύφτοι να λένε Ασημιός-Ασημάκης και οι άλλοι Άη Συμιός. Γλωσσικά τέτοιες παραφθορές προϋποθέτουν απομόνωση μεταξύ γλωσσικών κοινοτήτων, πράγμα που εδώ δεν ισχύει. Πάλι δεν ξέρω, δεν έχω μιλήσει με κανέναν από τους ίδιους τους Γύφτους, δεν αποκλείω τίποτε, αλλά το πιθανότερο μου φαίνεται ότι ο Σούκας τ’ άκουσε κάπου ξώφαλτσα και τα μπέρδεψε.

Όλα αυτά δεν έχουν σχέση με το Αιτωλικό. Το Αιτωλικό / Αντελικό είναι νησάκι έξω από το Μεσολόγγι. Έχει μοναστήρι της Αγίας Αγάθης, όπου επίσης γίνεται πανηγύρι με ζουρνάδες, όπου παίζουν Γύφτοι (οι ίδιοι προφανώς). Πιθανόν ο Σούκας τα 'χει μπουρδουκλώσει όλα αυτά βγάζοντας μια δική του ιστορία, που στηρίζεται σε πυρήνες αληθείας αλλά αλλοιωμένους.

Τέλος, το Ράστι (οργανικός σκοπός, τσάμικο, που χαρακτηριστικά δεν είναι Ραστ :wink: ), είναι πράγματι πολύ χαρακτηριστικό κομμάτι στο ρεπερτόριο του πανηγυριού του Άη Συμιού. Δεν έχω ακούσει να το λένε «Άη Συμιό», ούτε Ασημιό, δεν ξέρω αν ισχύει.

Άμα μας ακούσει ο @dimitris_n που ταξέρει καλά όλα αυτά από πρώτο χέρι, ας έρθει να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Εγώ, τουριστικά, μέχρις εδώ ξέρω.

Και κάτι σχετικά με το κεντρικό ερώτημα της παλιάς αυτής συζήτησης, αν υπάρχει γύφτικη μουσική και ποια είναι:

Το Ράστι είναι οργανικό. Είναι μεσολογγίτικο ζουρνατζήδικο. Στο Μεσολόγγι τους ζουρνάδες τούς παίζουν οι Γύφτοι. Δεν είναι λογικό να υποθέσουμε ότι είναι γύφτικη δημιουργία; Και το ίδιο ισχύει για κάθε οργανικό από κάθε περιοχή όπου τα όργανα να είναι γύφτικη υπόθεση. Αλλιώς, τι διάβολο, το μουρμούραγαν οι Μεσολογγίτες χωρίς λόγια και χωρίς όργανα και από κει το πέρασαν οι ζουρνάδες; Δε στέκει τέτοια υπόθεση.

Βέβαια γύφτικη δημιουργία δε σημαίνει αυτόματα γύφτικη μουσική, γιατί δεν υπάρχει μόνο ο δημιουργός, ανώνυμος έτσι κι αλλιώς (δηλ. συλλογική δημοτική δημιουργία, όχι απλώς κάποιος που το συνέθεσε και δεν ξέρουμε πώς τον έλεγαν), υπάρχει και ο αποδέκτης. Στο Μεσολόγγι υπάρχει ξεκάθαρη ντόπια μουσική παράδοση, των μη Γύφτων, με οργανοπαίχτες όμως Γύφτους (που όπως είπαμε μπορεί και να μην είναι ντόπιοι). Αν δεν υπήρχε το κοινό, οι Γύφτοι δε θα έπαιζαν αυτά τα κομμάτια. Όποιος πετύχει λάιβ στο πανηγύρι το Ράστι σε πραγματικά καλή εκτέλεση, θα δει ότι πάνω στον δεδομένο πυρήνα της μελωδίας γίνεται, μπροστά στα μάτια του, αναδημιουργία όχι μόνο από τους οργανοπαίχτες αλλά και από τον πρωτοχορευτή, που όπως το πάει έτσι του το παίζουν και αντιστρόφως. Καθαυτού γύφτικο θα πούμε αυτό που παίζεται από Γύφτους για Γύφτους, κι εκεί δεν έχω ιδέα τι γίνεται.

Εδώ ενδιαφέρον παμπάλαιο ρεπορτάζ από το πανηγύρι του Άι Συμιού
(«Ιστορικαί πανηγύρεις», ΑΣΤΥ 7/7/1891):

https://srv-web1.parliament.gr/main.asp?current=412119

https://srv-web1.parliament.gr/main.asp?current=412120

Για την Αγιά Τριάδα λέει, σε άλλο νησάκι της λιμνοθάλασσας, την Κλείσοβα.

Είναι αληθές ότι η πανήγυρις αύτη δεν γίνεται εις ανάμνησιν ιστορικού γεγονότος, όπως η του Αγίου Συμεώνος

Εκτός αν το πανηγύρι του Άη Συμιού γινόταν τότε τόσο διαφορετικά από τώρα. Αμέσως μετά λέει:

αλλ’ είναι ιστορικός ο τόπος. Διό και συνέχεται με την πανήγυριν του Αγίου Συμεώνος, τελουμένη [της Αγιάς Τριάδας] την ακόλουθον αυτής [της μέρας του Άη Συμιού] ημέραν.

Συνεχίζει όμως με μια περιγραφή που δε μοιάζει να αφορά τον Άη Συμιό αλλά την Αγιά Τριάδα. Ίσως διαβάζω λάθος…;

Και δεν είναι απλώς παμπάλαιο, αλλά ομολογεί και ότι δεν τα περιγράφει τόσο όπως ακριβώς γίνονται «τώρα» (1891) αλλά όπως γίνονταν παλιά, γιατί τώρα πια πάει το πανηγύρι, χάλασε…

Συγκλονιστική η λεπτομέρεια για τους γιους που ψάλλουν τα κατορθώματα των πατέρων τους: τέτοια εποχή, θα επρόκειτο κυριολεκτικά για τους πατέρες τους, όχι απλώς τους προγόνους. Τους ίδιους τους μπαμπάδες, που κάποιοι θα ήταν και εν ζωή ακόμα!

Όσο για τους ζουρνάδες, δε βλέπω να λέει πουθενά ότι τους παίζουν Γύφτοι. Είναι σημαντική πληροφορία, γιατί άλλο να παίζουν τη μουσική οι ίδιοι οι πανηγυριστές και άλλο να μισθώνουν επίτηδες ειδικούς επαγγελματίες εκτός κοινότητας. Άρα, δεν προκύπτει αν έτσι γινόταν και τότε όπως τώρα, αν και φαντάζομαι ότι θα γινόταν.

Και λέω κάτι λάθος έκανα, αλλά καλό είναι και τούτο.

Εδώ του Άι Συμιού (10/6/1891):

https://srv-web1.parliament.gr/main.asp?current=412069

Οι γύφτοι με τους ζουρνάδες αναφέρονται:

«[…] και οι γύφτοι εις τ΄άκρα του προιαρίου με τους πόδας εντός του νερού ενίοτε, δεν παύουν να φυσώσι τους ζουρνάδες και να κτυπώσιν εμπαθώς τα τύμπανά των»

2 «Μου αρέσει»

Να με συγχωρείτε που άργησα να απαντήσω/συμμετάσχω.

Από πού να αρχίσω τώρα!!!
Κατ’ αρχάς, οι μη μουσικοί -στην περίπτωσή μας οι μεσολογγίτες- δεν ξέραν πώς λέγεται ένας οργανικός σκοπός. Εάν έχει λόγια τότε το ονομάζουν είτε με την πρώτη πρόταση πχ Κείνο τ’ αστέρι το λαμπρό, Βαστάτε τούρκοι τ’ άλογα, Θέλ’τε να ακούστε κλάματα κλπ, είτε με το όνομα του θέματος πχ Θεωνίτσα, Ιτιά, Καραγκούνα κλπ. Είναι σχεδόν απίθανο, για τότε τουλάχιστον, να το “τραγουδήσει”/σφυρίξει ένας πανηγυριστής ώστε να το μάθει στον μουσικό. Το πιθανότερο, αν όχι βέβαιο, είναι ότι το άκουσαν από κάπου αλλού οι γύφτοι-μουσικοί, όπως έκαναν πάντα δηλαδή και να το εισήγαγαν σιγά-σιγά. Το ότι το Ραστ, κι όχι Ράστι, είναι πλέον συνώνυμο της επαρχίας Μεσολογγίου, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι γεννήθηκε κι εκεί. Εξάλλου, μόνο τα τελευταία 50-60 χρόνια ακούγεται συνέχεια. Σε αυτό συνέβαλαν τα χορευτικά (άλλη πονεμένη ιστορία). Πριν δεν πολυπαίζονταν και ιδιαίτερα. Υπήρχαν άλλα οργανικά, όπως η Καρακάξα ή ο Αλάμπεης και αρκετά άλλα που χάθηκαν για 2 λόγους:
Πρώτον, ο κόσμος δεν ακούει δημοτικά. Τα χορεύει μεν σε γάμους και πανηγύρια μία φορά το χρόνο αλλά η τριβή της καθημερινότητας έχει χαθεί.
Δεύτερον, οι νέες γενιές γύφτων μουσικών δεν ξέρουν ούτε ένα κλέφτικο. Τα οργανικά; Ούτε λόγος. Πασαλείμματα και νιάου-νιάου. Κι από την στιγμή που δεν υπάρχει ο χορευτής που γνωρίζει τι θέλει και πώς, ώστε να τον “κατακεφαλιάσει”, ο γύφτος δεν πρόκειται να μάθει.

Επειδή λοιπόν, ο χορευτής δεν ξέρει (τότε) να ονομάσει ένα οργανικό, βρήκαν τον κώδικα και λέγανε: “το Αησυμιώτικο, μωρέ!”

Άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι ο κόσμος υιοθετεί λόγω άγνοιας μέχρι και λέξεις αλλαγμένες στην προφορά τους μόνο και μόνο επειδή έτσι τις λένε οι γύφτοι. Λέξη που βαράει στα νεύρα; η Πατινάδα.
Οι γύφτοι, έχουν όντως γλωσσικό -έτσι λέγεται, Περικλή;- πρόβλημα σε κάποιες συλλαβές. Την πατινάδα την λένε Μπατονάδα. Ε, άμα ακούσετε τους 40ρηδες και κάτω θα γελάτε!!!
Κι άλλες πολλές αλλά μην πλατιάσω.

Σε ότι αφορά τον Βαγγέλη Σούκα, μέγιστο κλαρίνο αλλά δεν ξέρει καν ότι είναι Άγιος Συμεών ή Αη-Συμιός. Εκπλήσσομαι που παίρνετε στα σοβαρά την κουβέντα του, αν και ο Περικλής το ανέφερε ότι ο Σούκας το άκουσε ξώφαλτσα. Είναι φυσικά, περίπτωση …“Μπατονάδας”!!!

Η εκτέλεση στο βίντεο είναι άσχημη, κατ’ εμέ. Εάν το έπαιζε για μένα, θα τον σταματούσα επί τόπου.

5 «Μου αρέσει»