Ένα σημαντικό βιβλίο - μελέτη για τη λαϊκή μουσική της Τουρκίας.
Θυμίζει τους προ-ομηρικούς αοιδούς, τους τροβαδούρους της μετέπειτα εποχής επίσης.
Έχει πολύ υλικό το βιβλίο αυτό.
Ανάμεσα στα άλλα, αναφέρει την πληροφορία ότι μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα χρησιμοποιούσαν στην Τουρκία όργανα με κινητούς μπερντέδες.
Όταν λοιπόν οι πρώτοι οργανοποιοί έβαλαν αμετάβλητα τάστα, δημιούργησαν πρόβλημα στους οργανοπαίκτες οι οποίοι έκαναν και τη διαπίστωση ότι τα συγκεκριμένα είναι bozuk, χαλασμένα, ακατάλληλα για να αποδίδουν τη μουσική ποικιλία της Ανατολής και κατάλληλα μόνο για τις ευρωπαϊκές νότες.
Δεν το έχω διαβάσει το βιβλίο, αν και εκδόθηκε το 2003.
Πάρα πολύ παράξενη μου φαίνεται η πληροφορία για το “χαλασμένο” όργανο. Πρώτον, κανείς οργανοποιός δεν θα έπαιρνε την πρωτοβουλία να κάνει τέτοια ριζική αλλαγή στα όργανα που κατασκευάζει, αν δεν τον παροτρύνει προς τέτοια κατεύθυνση ένας ή περισσότεροι πελάτες. Δεύτερον, οι “θιγόμενοι” οργανοπαίκτες ήταν βέβαια οι ασίκηδες. Αν επρόκειτο για τον Asik Veyzel, κάθε οργανοποιός θα έκανε τεμενάδες για να μπορέσει να τον πλησιάσει και να του πουλήσει, άρα θα έφτιαχνε ό τι του ζήταγε εκείνος. Αν επρόκειτο για κάποιον φουκαρά γυρολόγο, μάλλον μόνος του θα είχε φτιάξει το όργανο εκείνη την εποχή. Ο Κούρτ Ράϊνχαρτ αναφέρει ότι ακόμα και το 1973 όλοι οι χρήστες μακρυμάνικων νυκτών έφτιαχναν μόνοι τους τα όργανά τους. Και τρίτον, αν τα πρώτα μακρυμάνικα λαουτοειδή στην Τουρκία αποκτούν σταθερά τάστα ήδη κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, τότε σήμερα μάλλον δεν θα υπήρχαν σάζια με μπερντέδες στην Τουρκία, ενώ το εντελώς αντίθετο συμβαίνει. Ο Ράϊνχαρτ μιλάει με πολλές λεπτομέρειες για το πόσους μπερντέδες έχει το Bozuk ανάλογα με την περιοχή ή ακόμα και το χωριό, καθώς και πώς κάθε οργανοπαίκτης μετακινεί μπερντέδες μέχρι να βρεί τις κατάλληλες αποστάσεις που του υπαγορεύει το γούστο του και δεν κάνει ούτε κουβέντα για σταθερά τάστα.
Και τώρα Ελένη κινητούς χρησιμοποιούν, απορώ πως γράφει ο Κοροβίνης τέτοια πράγματα. Το σάζι έχει μεταβλητούς, το ταμπούρ μεταβλητούς, το ούτι δεν έχει, το κανονάκι δεν έχει το τζουμπους δεν έχει, μεχρι και κιθάρες άταστες κυκλοφορούν από μεγάλους μουσικούς. Η τουρκική μουσική είναι φουλ άταστη ή με μεταβλητούς μπερντέδες στην καλύτερη περίπτωση…
Ελένη εδώ με μπέρδεψες τελείως. Με βάση αυτό που έγραψες στο άρθρο στην Κλίκα, τα bozuk περιέγραφαν τα σάζια της Ανατολής, με τα περίεργα κουρδίσματα τους. (Μάλιστα, παρόλο που ήμουν αντίθετος, αρχισα να βρίσκω μαρτυρίες από απλους μουσικούς που συμφωνούν με τα λεγόμενα του Gazimihal όπως περιγράφεις στο άρθρο σου).
Ξαναδιάβασα το κομμάτι από το βιβλίο των Kurt und Ursula Reihard για την τουρκική μουσική, από τον δεύτερο τόμο (λαϊκή μουσική, ο πρώτος αναφέρεται στην αυλική), που περιγράφει τα έγχορδα όργανα. Επιβεβαιώνω αυτά που σημείωσα χτές και προσθέτω ότι τα περί κατασκευής των οργάνων από τους ίδιους τους χρήστες και όχι από οργανοποιούς ακόμα και το 1973, ισχύουν και για τοξωτά όργανα, όχι μόνο για τα νυκτά. Και κάτι που ίσως είχα ξεχάσει σε προγενέστερες συζητήσεις: και ο Ράϊνχαρτ κάνει αναφορά στο tanbur – i – bozurg ως περσικόν όρο (μεταφράζει ως “μεγάλο ταμπούρ”) από τον οποίο παράγεται το τουρκικό Bozuk και το ελληνικό Μπουζούκι. Επίσης, αναφέρεται στους όρους kara duzen και bozuk duzen ως ταυτόσημους, που περιγράφουν το κυρίως κούρδισμα (ως ρε - σολ - λα το δίνει, με καντίνι τη λα) του τρίχορδου νυκτού bozuk.
Φυσικά και χρησιμοποιούν κινητούς μπερντέδες ακόμα και σήμερα, και όχι σταθερά τάστα.
Ναι, η κυρίαρχη άποψη είναι ότι το “bozuk” αναφέρεται σε αυτά τα “περίεργα”, τα “ελαττωματικά”, τα λάθος, κουρδίσματα.
Και κατ’ επέκταση, χαρακτηρίστηκε έτσι και το όργανο που απέδιδε αυτά τα κουρδίσματα.
Η μαρτυρία η συγκεκριμένη (την οποία δεν επιβεβαίωσα από αλλού, γι’ αυτό και δεν την έβαλα στο αρθράκι στην “Κλίκα” ) αναφέρει ότι όταν οι πρώτοι (ξένοι - κατά μερικούς ρωμιοί ) οργανοποιοί έβαλαν στο σάζι, κυρίως, αμετάβλητα τάστα, δημιούργησαν πρόβλημα στους τούρκους οργανοπαίχτες, οι οποίοι άλλη νότα βαρούσαν και άλλο ήχο άκουγαν.
Έκαναν, λοιπόν, τη διαπίστωση ότι το συγκεκριμένο όργανο είναι “bozuk”, δηλαδή χαλασμένο και έτσι έμεινε το όνομα σε αυτό το όργανο.
Πάρα πολύ δύσκολο μου φαίνεται να θεωρείται “λάθος κούρδισμα” ή έστω περίεργο, ένα ντουζένι που εκτός από bozuk duzen λέγεται και kara duzen και είναι το πιό διαδεδομένο κούρδισμα για το όργανο αυτό. Εκτός κι αν θεωρήσουμε ότι ο Ράϊνχαρτ είχε λανθασμένες πληροφορίες.
Πόσοι από τους Τούρκους λαϊκούς ασίκηδες οργανοπαίκτες στο τέλος του 19ου αιώνα, επιχείρησαν να αγοράσουν όργανο από ξένον οργανοποιό και είχαν την ατυχία να πέσουν πάνω σε μοντέλο με λάθος μάνικο;
Εννοείς δηλαδή, Ελένη, ή εννοεί ο Κοροβίνης ότι τα νυκτά μακρυμάνικα λαουτοειδή στην Τουρκία ονομάστηκαν bozuk από το τέλος του 19ου αιώνα και ύστερα; Μέχρι τότε, πώς ονομάζονταν; Στην Ελλάδα πάντως έχουμε πληθώρα αναφορών στη λέξη μπουζούκι, στον 19ο και ίσως και σε προηγούμενους αιώνες, σε δημοτικά τραγούδια και σε διάφορα κείμενα. Μάλιστα, αναφέρεις σχετικά και στο άρθρο σου στην Κλίκα. Πώς θα δεχτούμε ότι ο Ρέρμπυ περιγράφει τον Γαΐλα του 1835 ως “fabricatore di bossuchi”, όταν το όργανο “χάλασε” στην Τουρκία κάπου 70 χρόνια αργότερα;
Όχι.
Αναφέρει πως από το 19ο αιώνα κυρίως που όργανα με σταθερά τάστα κάνουν πιο συχνά την εμφάνισή τους, ο όρος bozuk duzen επανέρχεται για να περιγράψει ακατάλληλα όργανα.
Ο όρος bozuk duzen υπάρχει πάντως και σήμερα στην Τουρκία. Έχει χρησιμοποιηθεί και ως τίτλος ταινίας με τη σημασία της ασυνεννοησίας, του κακού συντονοσμού, του χάους, περίπου.
Δεν ξέρω βέβαια αν χρησιμοποιείται επίσης και τι σημαίνει το καραντουζένι, στα τουρκικά σήμερα.
Η λέξη duzen (πάντα με διαλυτικά στο u) πρωτίστως σημαίνει τάξη, καθεστώς, κατεστημένο, διάταξη, σύστημα και πάρα πολλά παρεμφερή. Άρα, η λέξη χρησιμοποιείται και για τα συστήματα κουρδίσματος των οργάνων. Καραντουζένι σημαίνει και σήμερα, όπως και πάντα, λα σολ ρε.
Υπάρχει και το “αντίθετο”, η λέξη Duzensiz όπου -siz είναι αρνητικό μόριο και όχι εσείς, υμείς, που είναι η σημασία του όταν χρησιμοποιείται μόνο του. Χρειάζεται ψάξιμο αρκετό.
Πρέπει να σας πω ότι αυτή την ιστορία την έχω ακούσει, αρκετά πριν το 2003, ως ερμηνεία για την ονομασία του δικού μας μπουζουκιού. Ότι ως συγκερασμένο ήταν, για τη λογική του Τούρκου, χαλασμένο.
Δε θα συζητήσω για την πιθανότητα να ισχύει αυτή η εκδοχή, γιατί δεν ξέρω πού ανάγεται: την έχω ακούσει προφορικά από φίλο που μάθαινε σάζι με κάποιον δάσκαλο που δεν ξέρω ποιος ήταν, κάπου στα μέσα του '90. Απλώς επιβεβαιώνω ότι είναι μία από τις υπαρκτές, ακουόμενες εκδοχές.
Σήμερα, στις 21.30 στη Σαλονίκη, στο Καφέ Γαζία, θα ερμηνεύσει τραγούδια ο Θωμάς Κοροβίνης…
Όσοι επιθυμούν μπορούν να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα του και να μιλήσουν μαζί του…
Η τιμή του κρασιού στοιχίζει 6 ευρώ και η διεύθυνση του καφέ είναι η κάτωθι…
http://www.stigmap.gr/search-cafe-gazia-thessaloniki.php?keyword=Cafe%20Γαζία%20ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ο θωμάς ο ΙΔΙΟΣ είναι τρουβαδόρος…(τα χρόνια που ζούσα στη Πόλη ήταν και ο θωμάς καθηγητής στο ζωγράφειο). τα έργα του είναι ποιητικά, γραμμένα με πολύ αγάπη και εκτίμηση για τα θεματά του…αλλά σχετικά με τα μουσικά όργανα, δεν είναι ο henry george farmer!
ΥΣ. κάπου προτημώ τη προσέγγηση του θωμά…
