Σήμερα, υπάρχει; Στο δικό μου τουλάχιστον σακκί, δεν είναι μέσα. Γιαυτό και η παραπάνω δήλωση. Και, ως εδώ από μένα.
Μια στερεότυπη φράση, πιθανόν από το καθημερινό λεξιλόγιο μιας κοινότητας ανθρώπων, ΔΕΝ μπορεί παρά να έχει το πιο ΑΠΛΟ, το πιο καθημερινό, νόημα που γίνεται, μια και απευθύνεται - προφανώς- σε όλη την κοινότητα.
«Τι χαμπάρια, Μάστορα», συνήθιζαν να λένε οι Πατρινοί - όπως προκύπτει - και πολύ απλά εννοούσαν το επίσης πάρα πολύ απλό: «τι νέα;», «τι κάνεις;».
Τίποτε πιο σύνθετο, μια και αφορούσε έναν καθημερινό χαιρετισμό, προφανώς.
Ως εδώ και από μένα.
Απ’ όσο ξέρω, όχι. Πιθανόν βέβαια κάποιοι ηλικιωμένοι ή παλιομοδίτες να την ξέρουν ακόμη, αυτό ποτέ δεν μπορεί να αποκλειστεί, αλλά σε γενικές γραμμές δε χρησιμοποιείται, όπως όλα δείχνουν.
Εδώ να θυμίσω ότι,
Αυτό δεν είναι στερεότυπη φράση.Ούτε μπορεί να είναι χαρακτηριστικό κάποιας περιοχής. Είναι απλά κοινά κυριολεκτικά ελληνικά. Είναι όπως η διαφορά ανάμεσα στα εξής δύο παραδείγματα:
α) -Αυτό έσπασε, να το κολλήσω;
-Κόλλα το. (Δεν είναι έκφραση, σημαίνει ακριβώς αυτό που σημαίνουν οι λέξεις.)
β) -Λοιπόν είμαστε σύμφωνοι;
-Σύμφωνοι, κόλλα το. (Εδώ είναι έκφραση, σημαίνει κάτι άλλο εκτός από το άθροισμα των σημασιών των λέξεων.)
Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσαμε τη διαφορά ανάμεσα στην απλή κυριολεκτική χρήση μιας φράσης και στη στερεότυπη έκφραση, ας επιστρέψουμε στα δεδομένα που είχαμε συγκεντρώσει:
Διαπιστώθηκε ότι το «τι χαμπάρια μάστορα», ενώ σ’ εμάς σήμερα είναι απλώς μια φράση χωρίς κανένα άλλο νόημα πέρα από το κυριολεκτικό, παλιότερα λειτουργούσε και ως έκφραση με το ιδιαίτερο νόημα που είδαμε. Υποθέτω ότι, παράλληλα με τη χρήση αυτής της έκφρασης, οι άνθρωποι θα εξακολουθούσαν να ρωτάνε και τους μαστόρους για τα χαμπάρια τους με τις ίδιες λέξεις.
Εσύ Ελένη, αν καταλαβαίνω, βρήκες κάπου ότι ειδικά στην Πάτρα η φράση λεγόταν μόνο σαν απλή κυριολεξία και όχι σαν έκφραση;
Δεν είδαμε να τεκμηριώνεται μια τέτοια υπόθεση. Αντιθέτως, είδαμε ένα παράδειγμα σε πατρινή εφημερίδα (υπενθυμίζω και το λινκ) όπου η έκφραση έχει το ίδιο ιδιαίτερο, μη κυριολεκτικό νόημα όπως και στα αθηναΪκά ή υπερτοπικά παραδείγματα.
Αλλά έστω κι έτσι. Ας υποθέσουμε πως αποδεικνύεται ότι όταν αλλού στην Ελλάδα έλεγαν «τι χαμπάρια μάστορα» και με ειδική ειρωνική έννοια, ειδικά στην Πάτρα αγνοούσαν αυτή την έκφραση και χρησιμοποιούσαν τις λέξεις μόνο ως απλό κυριολεκτικό χαιρετισμό.
Και λοιπόν; Τι μας νοιάζει εμάς ως ρεμπέτικο γλωσσάρι;
Το να μπει η έκφραση αυτή στο ρεμπέτικο γλωσσάρι εξυπηρετεί δύο περιπτώσεις:
α) Κάποιον που θα το συναντήσει ως έκφραση στο τραγούδι του Μπίνη και της Χρυσάφη ή σε τυχόν άλλα τραγούδια που μπορεί να το έχουν (δεν έχουμε εντοπίσει άλλα προς το παρόν) και, επειδή δε λέγεται πλέον, δε θα καταλάβει τι σημαίνει και θα θέλει βοήθεια. Ή θα μαντέψει μόνος του αλλά θα θέλει μια επιβεβαίωση. Ή θα καταλάβει αλλά θα απορεί αν αυτό ήταν έκφραση της εποχής ή άπαξ λεγόμενο του συγκεκριμένου στιχουργού.
β) Κάποιον που θα το συναντήσει στον Υμνούμενο ή στον Μεγαλέμπορο, όπου συνδέεται με τους Πατρινούς, και πάλι θα έχει απορίες. Σ’ αυτή τη δεύτερη περίπτωση, η εξήγηση της απορίας είναι ότι αυτή τη φράση την κολλούσαν στους Πατρινούς.
-Και τι εννοούσαν; Εννοούσαν «τι νέα τεχνίτη» ή «τώρα χαιρέτα μου τον πλάτανο»;
-Δεν εννοούσαν τίποτε, απλώς το έλεγαν έτσι σαν είδος παρατσουκλιού.
-Γιατί; Πώς ξεκίνησε;
-Δεν ξέρω (ακόμα).
-Και αφού δεν ξέρεις, πώς είσαι τόσο σίγουρος ότι το λέγαν όντως για τους Πατρινούς;
-Επειδή το ξαναβρήκαμε σε άλλα 3-4 παραδείγματα εκτός από αυτά τα δύο τραγούδια.
Νομίζω ότι πραγματικά είμαστε πλήρως καλυμμένοι. Όποιος βλέπει κάποιο κενό, ας μου το υποδείξει. Εννοώ, πέρα από αυτό:
…που όντως παραμένει ανοιχτό, αλλά μόνο για να ικανοποιήσουμε την περιέργειά μας κι όχι για να ελέγξουμε τις άλλες μας βεβαιότητες.
1 «Μου αρέσει»
Ας επανέλθω.
Απ’ ό,τι διαφαίνεται, η φράση «τι χαμπάρια, μάστορα» ήταν
[και είναι και σήμερα πια] κοινή : εννοώ πως δεν απευθύνονταν οι Πατρινοί και λοιποί Έλληνες με τη φράση αυτή μόνο σε επαγγελματίες μαστόρους, πέρα από κάποιο αρχικό στάδιο, τουλάχιστον.
Αντί δηλαδή να απευθυνθούν ονομαστικά στο συνομιλητή τους, π.χ.
«Γεια σου, Γιάννη, τι χαμπάρια;» του γνωστού μας τραγουδιού, απευθύνονταν σ’ αυτούς, με την προσφώνηση «μάστορα».
Αυτή η φράση λοιπόν λειτούργησε ως στερεότυπο και με αυτή σατιρίζει ο Ρούκουνας τους Πατρινούς.
Η φράση γενικεύτηκε όπως φαίνεται από τα παραδείγματα, π.χ.
στη «Διαθήκη του μάγκα»:
«…θα ρθει ο χάρος και θα σου πει: τι χαμπάρια, μάστορα;…»
Γιατί να το εντάξουμε στο Γλωσσάρι;
Τι ακριβώς δεν γνωρίζουμε;
Η φράση πια [ολόκληρη] είναι αρκετά γνωστή,
όπως πολυχρησιμοποιημένη είναι επίσης και η λέξη «χαμπάρι».
Αν - στο μεταξύ - εξακριβώσουμε με ποιο τρόπο και πώς πρωτοχρησιμοποιήθηκε η φράση, πριν τη μετέπειτα επέκτασή της, έως τη σύγχρονη εποχή, τότε, ναι, θα επανέλθουμε.
Τώρα, όμως, δεν βρίσκω κανένα λόγο
1 «Μου αρέσει»
Και όταν δεν έλεγαν «τι χαμπάρια» αλλά κάτι άλλο, τότε δεν έβαζαν το «μάστορα»; Σήμερα π.χ. μπορεί να πούμε «μπράβο ρε μάστορα!» ή «πρόσεχε ρε μάστορα» κλπ. Τότε όχι;
Έλεγαν: «τι χαμπάρια, μάστορα;» αντί να πουν π.χ. «τι χαμπάρια, Γιάννη ή Βασίλη ή…».
Το «μάστορας» δηλαδή αντικαθιστούσε το όνομα.
Και αυτό θα ήταν μια πρωτοτυπία, όταν πρωτακούστηκε, η γενικευμένη χρήση της λέξης «μάστορας», δηλαδή, άσχετα από την επαγγελματική ιδιότητα.
Αν λοιπόν – όπως φαίνεται – πρωτοχρησιμοποιήθηκε η προσφώνηση αυτή από τους Πατρινούς προς συντοπίτες τους ή ξένους, τους έμεινε η φράση ως ακλήρημα.
Και φυσικά, η λέξη «μάστορας» είχε ευρεία χρήση, δεν μονοπωλήθηκε στην προσφώνηση αυτή.
Περικλή, όχι δεν έχει καμία ιδιαίτερη σημασία σήμερα. Κατά την ταπεινή μου άποψη, ούτε τότε είχε.
Και όπως σωστά είπε και η Ελένη, το “μάστορα” ήταν αντί για όνομα. Όπως στο Αγρίνιο λένε φούλη μ’-φούλα μ’ αντί για όνομα Π.χ. Τι κάνεις, φούλη μ’;
Επομένως υπήρχε η έκφραση «μάστορα» (όπως υπάρχει και τώρα) για οικείους που δεν είναι μαστόροι. Όπως για παράδειγμα στη Διαθήκη του μάγκα. Άλλη συζήτηση αυτό, κι άλλη συζήτηση όταν το «τι χαμπάρια μάστορα» είναι όλο μαζί μία έκφραση. Γιατί ως ενιαία έκφραση έχει άλλη σημασία.
Από πού φαίνεται;
Επαναλαμβάνω ότι δεν έχουμε καμία ένδειξη (αν έχουμε, ας τη δούμε επιτέλους!) για το πώς έφτασε αυτή η έκφραση να συνδεθεί με τους Πατρινούς. Το αν εννοούσαν τούτο ή εκείνο κι αν ήταν οι πρώτοι ή οι μόνοι που το είπαν κλπ. είναι απλές υποθέσεις, όχι παράλογες βέβαια αλλά πάντως αυθαίρετες.
Αυτό για το οποίο έχουμε χειροπιαστά στοιχεία είναι η πανελλήνια διάδοση -και η σημασία- της άλλης έκφρασης, «τι χαμπάρια μάστορα» όλο μαζί, που δε χρησιμοποιείται πλέον, και που εξαρχής ήταν το θέμα μας. Με την έκφραση «μάστορα» σκέτο, δεν κατάλαβα γιατί ασχολούμαστε.