Ναι. Κι εγώ το έμαθα πρόσφατα: είδα να το αναφέρει είτε ο Ανδρίκος είτε ο Λυγκ στα άρθρα τους για το Τσετσέν Κιζί / Τα ξύλα / Πλεύνα, όπου και πάλι εμπέκεται ο Τζεμίλμπεης, και που τα συζητήσαμε εδώ (και αλλού) και το αναζήτησα στο ΥΤ (αυτό που πόσταρες, Αλέξανδρε, ανέβηκε πριν 9 ώρες, αλλά το είχα βρει και πριν κανένα μήνα χωρίς να κοιτάξω πόσο παλιά ανάρτηση ήταν). Περίεργο που, ενώ τα άρθρα τα είχα ξαναδιαβάσει και παλιότερα, όχι μία φορά, ωστόσο δεν ξαναείχα μπει στη διαδικασία να ψάξω αυτό το τραγούδι.
Από τα δύο άρθρα μαζί συνάγει κανείς μερικά πράγματα για τη μουσική και συνόλη προσωπικότητα του Τζεμίλμπεη και τη σχέση του με την ανώνυμη λαϊκή παραδοσιακή μουσική. Όχι ότι δίνεται απάντηση για την πατρότητα του ζεϊμπέκικου (ούτε καν του Τσετσέν Κιζί, που είναι το θέμα και των δύο), ούτε και πιστεύω να δοθεί οριστική απάντηση ποτέ, όμως κατανοεί κανείς καλύτερα το πλαίσιο.
Τώρα, αυτό με τη Μαχμουρέ Χαντάμ Χανούμ είναι ενδιαφέρον στο πλαίσιο της σύγκρισης όλων των εκδοχών που κυκλοφορούν, αλλά από μόνο του όχι και τόσο. Πολύ πιο πλούσιες είναι οι οργανικές εκδοχές του Τζμίλμπεη και του Χαλικιά. Και την ίδια τη Μανταλένα, παρ’ ότι η κλασική ηχογράφηση της Παπαγκίκα είναι εξαιρετικά παιγμένη (όπως όλα της Παπαγκίκα και της ορχήστρας του άντρα της), το βρίσκω σαν μια μάλλον αδέξια προσπάθεια να προσαρμοστούν στίχοι σ’ έναν οργανικό σκοπό με δομή οργανικού που δεν προσφέρεται για λόγια.
Και να σημειώσουμε ότι, ενώ σε επανεκτελέσεις της εκδοχής Τζεμίλμπεη βρίσκουμε συχνά τον τίτλο «Ραστ ζεϊμπέκικο», ο ίδιος ο Τζεμίλμπεης, σοφότερα, αποφεύγει να το χαρακτηρίσει ραστ. Η εναρκτήρια και εμβληματική φράση είναι ραστ, αλλά άλλο ραστ δεν έχει, ενώ οι φράσεις είναι πολλές.