Για το τμήμα μπουζουκιου του Ωδείου Ελασσόνας

Θέσεις & αντιθέσεις
1

Καλησπέρα σας,

πριν απο μια εβδομάδα εγινε μια εκδήλωση στην Ελασσόνα για το τμήμα μπουζουκιου του Ωδείου. Σαν προσωπικός φίλος του δασκάλου ανέλαβα να προλογίσω την εκδήλωση με ενα κείμενο αναφορικα με το μπουζούκι. Καθώς θα γίνει και άλλη παρόμοια εκδήλωση, θα ήθελα τη γνώμη σας και τυχον επισημάνσεις για ελλείψεις ή λάθη.

παραθέτω το κείμενο:

Για το τμήμα μπουζουκιου του Ωδείου Ελασσόνας υπο την διευθηνση και διδασκαλία του Ευ.Τσιαπλέ

Με την ευκαιρία της σημερινής εκδήλωσης το τμήμα μπουζουκιού θα κάνει μια μουσική-ιστορική αναδρομή στο μπουζούκι. Δωθίσης της ευκαιρίας θα κάνουμε και μια μικρή αναφορά στην ιστορία του οργάνου.

Προσπαθώντας να περιγράψουμε το μπουζούκι θα λέγαμε πως πρόκειται για λαουτοειδές εγχορδο λαϊκό μουσικό όργανο με αχλαδόσχημο ηχείο(σκάφος) από επιμήκεις ξύλινες λουρίδες(ντούγιες) και μακρύ βραχίονα(μπράτσο) με κλειδιά στην άκρη για το χόρδισμα(κούρδισμα). Κατά μήκος της επιφάνειας του βραχίονα(ταστιέρα) υπάρχουν λεπτά μεταλλικά ελάσματα(τάστα) κάθετα προς την κατεύθηνση του βραχίονα που σφηνώνονται σε μία λεπτή σχισμή. Τα φυσικά διαστήματα ανάμεσα στα τάστα οριοθετούν την απόσταση του ημιτονίου.
Συναντάμε δε δύο(2) είδη μπουζουκιών: το τρίχορδο και το τετράχορδο με δημοφιλέστερα χορδίσματα το ρε-λα-ρε(D-A-D) για το πρώτο και το ρε-λα-φα-ντο(D-A-F-C) για το δεύτερο. Ανάλογα την κλίμακα ή τον μουσικό το χόρδισμα μπορεί να διαφέρει.
Στην εξέλιξη του οργάνου μπορούμε να παρατηρήσουμε διάφορες μορφές που έχει πάρει κατά καιρούς με κύριους απογόνους τον τζουρά και τον μπαγλαμά.
Επίσης ταξιδεύοντας μέχρι την Ιρλανδία θα συναντίσουμε κάποιες παραλαγές του μπουζουκιού κυρίως στο σκάφος που γίνεται επίπεδο και στα χορδίσματα: Ι1(G-D-A-D), I2(G-D-A-E), I3(A-D-A-E).

Εξέλιξη του ταμπουρά και της αρχαίας πανδουρίδας – καρπός μελέτης και αναζήτησης ανάμεσα σε παραδοσιακά, λαϊκά, λόγια, ανατολίτικα και ευρωπαϊκά όργανα – το μπουζούκι είναι το όργανο που φώτισε τη λαϊκή αλλα πολλές φορές και την έντεχνη μουσική του 20ου αιώνα. Ιστορίας βαθειά ριζομένης στους αιώνες του τόπου και στενά συνδεδεμένης με τους προγόνους του. Η ιστορία του μπουζουκιού ξεκινάει κάπου στον 19ο αιώνα.
Η σταδιακή μείωση του αριθμού των χορδών, η ανύξωση και επέκταση της ταστιέρας πάνω στο καπάκι – με ταυτόχρονη αύξηση του ύψους του καβαλάρη – αποτέλεσαν τα πρώτα στοιχεία διαφοροποίησης από τον ταμπουρά. Τα χαρακτηριστικά αυτά υπήρχαν ήδη σε έναν ώριμο απόγονό του, το μαντολίνο, και ήταν εύκολο να μεταπηδήσουν από αυτό στον ταμπουρά με δεδομένη τη γεωγραφική τους συνύπαρξη.

Παρακολουθώντας την κοινωνία του 19ου αιώνα, στα πρώτα αστικά κέντρα: Σμύρνη – Σύρος – Θεσσαλονίκη – Αθήνα – Βόλος – Ηράκλειο – Πειραιάς, η συσσόρευση ανομοιογενούς πληθυσμού(πολιτισμικα, ταξικά και θρησκευτικά) ωθεί τη μουσική σε ένα νέο είδος τραγουδιού που θα πρέπει να εκφράσει το σύνολο του πληθυσμού και τα χαρακτηριστικά του – το δημοτικό τραγούδι. Έτσι, οι ορχήστρες είναι πολυπληθείς, με ποικιλία οργάνων της υπαίθρου σε συνδυασμό με όργανα της λόγιας μουσικής – ανατολικής ή δυτικής.
Με την καταστροφή αργότερα της μικράς Ασίας και την απότομη εισροή μεγάλου και υψηλού πολιτισμικού επιπέδου πληθυσμού στην Ελλάδα και ειδικότερα στον Πειραιά δημιουργείται αρχικά μια άναρχη μουσική σκηνή(σαν καθρεύτης της ανοργάνωτης κοινωνίας και κράτους) με πλήθος διαφορετικών μουσικών και οργάνων – πολλές φορές ανομοιογενών μεταξύ τους.
Σε συνδυασμό με το κενό από το ντόπιο δυναμικό να ελέγξει τη νέα κατάσταση(ειτε αυτό αφορα την πρωτοεμφανιζόμενη βιομηχανία δίσκων, είτε αφορα τα νυχτερινά κέντρα, είτε τις μουσικές σκήνες, θέατρα ή σχολές) ανατολίτες μουσικοί και συνθέτες ανέλαβαν τότε να διαχηρισθούν ως σημιουργοί, εκτελεστές και διευθηντές δισκογραφικών εταιριών αυτην την κατάσταση.
Απέναντι τους, η στραμμένη στην Ευρώπη Ελλάδα. Άνθρωποι στις περισσότερες περιπτώσεις χωρίς καμμία θέληση να εργασθούν για τη λαϊκή τέχνη και εξυπηρετώντας προσωπικά συμφέροντα και φιλοδοξίες πολέμισαν τη νεα φυσική κατάσταση.

Παράλληλα(ήδη από τον 19ο αι.) οι διάφορες μορφές που διαδοχικά έπαιρνε ο ταμπουράς και τελικώς το μπουζούκι συνοδευόμενο από την κιθάρα και τον μπαγλαμά(που αποτελέι παραλλαγή του) έχει κερδίσει τη θέση του σε διάφορες πόλεις της απελευθερωμένης Ελλάδας και ιδιαιτέρως στον υπόκοσμο του Πειραιά. Από την άλλη, λόγω των εκρυθμων πολιτικών καταστάσεων που διαρκώς «φιλοξενούν» διάφορα λαϊκά στρώματα στα κρατητήρια, οι σχέσειςτου υπόκοσμου με τη φυλακή γίνονται διάλογος με την κοινωνία.
Σε περιόδους οπου το μπουζούκι – τυπικά ή άτυπα – βρίσκεται υπο διωγμόν από τις αρχές στο πνεύμα της ευρωπαϊκής στροφής της Ελλάδας, το μικρό μέγεθος του μπαγλαμά βοηθάει το όργανο να μπορεί να κρυφτεί και να γίνει σύντροφος της κρύας νύχτας πίσω από τα σίδερα.
Στις αρχές του 20ου αι. το μπουζούκι βρίσκεται παντού. Ήδη μεγάλοι σολίστες, όπως ο Σπύρος Περιστέρης και ο Γιάννης Χαλκιάς(με το ψευδόνυμο Jack Γρηγορίου), έχουν προχωρίσει σε ηχογραφήσεις οργανικών συνθέσεων για και με το νέο όργανο. Μέσα από τις καθημερινές συναθροίσεις ο Γιοβάν Τσαούς(Ιωάννης Ειτζηρίδης – μεγάλης φήμης σολίστ της εποχής στο ταμπούρ) παραδίδει «σεμινάρια» ανάμεσα σε καφέδες, τσιγάρα ή ποτα.

Η δημιουργία της πρώτης κομπανίας από μπουζούκια είναι θέμα χρόνου.

  • Ο Μάρκος Βαμβακάρης από τη Σύρο, που μαθήτευσε στον Γιοβάν Τσαούς,

  • Ο Γιώργος Μπάτης με την έντονη σχέση που έχει με τον υπόκοσμο του Πειραιά,

  • Ο Ανέστος Δελλιάς, μουσικός από τη Σμύρνη και

  • Ο Στράτος Παγιουμτζής, μεγάλης φήμης τραγουδιστής και ψάλτης από το Αϊβαλί
    Συγκροτούν την πρώτη Ρεμπέτικη κομπανία με μπουζούκια υπο του τίτλου «ΤΕΤΡΑΣ – Η ΞΑΚΟΥΣΤΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ».

    Η μουσική αυτή, που ειχε την ιδιαιτερότητα να συνδυάζει ποικίλες επιρροές αλλα να έχει σαφή προσδιορισμό, συγκίνησε τις λαϊκές μάζες. Πολύ γρήγορα, όπως γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις, ο λαός ανέλαβε το ρόλο του. Γρήγορα το Ρεμπέτικο διαδώθηκε – από στόμα σε στόμα, δίσκο το δίσκο, χέρι με χέρι – και σύντομα γίνονται μαζικά ηχογραφήσεις ρεμπέτικων τραγουδιών. Από εκεί και πέρα το όργανο χαράζει την δική του πορεία. Πολλοί νέοι μουσικοί καταπιάνονται με το όργανο και σύντομα ενφανίζεται στο χώρο της μουσικής ενας μεγάλος και πολύ αξιόλογος όγκος μουσικών – συνθετών – τραγουδιστών.
    Το λαϊκό τραγούδι δένεται στενα με το μπουζούκι που θα γνωρίσει μεγάλη εξέλιξη και πλήθος σχολών και ερμηνευτών. Επιφανέστερων των Τσιτσάνη, Παπαϊωάννου, Χιώτη, Μπέμη, Τατασόπουλου, Ζαμπέτα, Παπαδόπουλου, Καρνέζη, Νικολόπουλου, Πάππου, Καραντίνη και πλήθος μεγάλο άλλων μουσικών εντός και εκτός Ελλάδας.
    Στην εξέλιξη της μουσικής του προηγούμενου αι. γράφτηκαν συνθέσεις(οργανικές και τραγούδια) από ανθρώπους του ακαδημαϊκού χώρουπου ασχολήθηκαν με το λαό και αφουγκράστηκαν τη ζωή του. Μια σειρά συνθετών όπως οι: - Μάνος Χατζιδάκης – Μίκης θεοδωράκης – Σταύρος Ξαρχάκος – Μάνος Λοϊζος – Γιάννης Μαρκόπουλος και πολλοί άλλοι ακομα δημιουργοί σε συνεργασία με τους κορυφαίους μπουζουξίδες της εποχής έγραψαν αριστουργηματική μουσική για τη Σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας.

Στο τώρα και το εδώ:
Στο Ωδείο της Ελασσόνας τη διδασκαλία του μπουζουκιού έχει αναλάβει ο Ευ.Τσιαπλές: μουσικός με μεγάλη αγάπη και σεβασμό στο όργανο. Το σύνολο των κλασσικών του γνώσεων – στη δυτική και στην ανατολική μουσική – καθώς και η εμπειρία του σε λαϊκές και έντεχνες ορχήστρες έχουν να προσφέρουν στους μαθητές της σχολής.

Ν.Κυριαζής
Ελασσόνα 10122007

Άμεσες πηγές

2

  • Δωθισης - δοθείσης

  • Το μπουζουκι δεν ειναι λαουτοειδες, παρακατω γραφεις ΣΩΣΤΑ, απο την οικογενεια των ταμπουραδων μην αναφερεις περι λαουτου ειναι λαθος.

  • Την τριτη παραγραφο (Προσπαθωντας …) βαλτην παρακατω, καλα το πας μετα …
    Με το καλημερα αναφερεις για 4χορδα και Ιρλανδικα, ειναι σαν να περιγραφεις το δημοτικο τραγουδι και λες οτι στον Καναδα υπαρχει ενας υπεροχος συλλογος !! Υπαρχουν τριχορδα στη Μογγολια και Ιαπωνια (γκεισες, προχθες εδειξε μια η τηλεοραση που ειναι καπου 90 χρονων) !!!

  • Στις πηγες δεν αναφερεις αυτο ή αλλα φορουμ σχετικα !!
    Οι πηγες σου εφοσον ειναι μονο αυτες ειναι (σορρυ) απαραδεκτες. Οχι οτι δεν εχουν σωστες αναφορες αλλα συνηθως ειναι copy-paste απο οτι βρηκαν εδω κι εκει.

  • Για να μην φανει αρνητικο το παρον εχεις και αρκετες καλες στιγμες !! Οποτε ξαναπροσπαθησε …

3

αμπάτη θα ήθελα να σε ευχαριστήσω για τη βοήθεια που μου προσφέρεις.

απαντώτας:
για τα ορθογραφικά λάθη καθώς και λάθη συνταξης και γραμματικής το κείμενο θα επιμελληθει φιλολογικά στο τέλος φίλη φιλόλογος.

οσων αφορα το σχήμα του μουζουκιού μου είπες να μην αναφέρω πως είναι λαουτοειδές. Με μία πρώτη ματιά τα όργανα παρουσιάζουν συγγένεια. Όπως φυσικά και με τον ταμπουρα. Θα πρότεινες να το βγάλω λόγω του οτι το λαούτο είναι απογονος του ουτιού που έχει διαφορετική ιστορική διαδρομη απο τον ταμπουρά;

Για το ιρλανδικο μπουζούκι κάνω την αναφορά γιατι στην Ιρλανδία το μπουζούκι αφομοιώθικε απο την ντοπια παράδοση σε βαθμό που να είναι ενα οργανο που απαραιτήτως συνοδεύει μια αντιστοιχη λαϊκή ορχήστρα.

για τις πηγές: φυσικά μετα την συνεισφορά του φόρουμ θα κάνω αντίστοιχη αναφορά! για τα υπόλοιπα προτίμησα νακάνω αναφορά, οπως εγραψα, στις αμεσες πηγές, δλδ εκεί απ όπου πήραν ατόφια κομμάτια και τα χρησιμοποίησα(copy-paste) - μπορει να ακούγεται αγαρμπο αλλα ήταν πολύ καλογραμμένα κομμάτια στα οποία δεν θα μπορούσα να προθέσω ή να αφαιρέσω κατι(αυτο θα ήταν ακόμη πιο αχαρο και εγωιστικό). Απο εκεί και πέρα στοιχεία άλλων βιβλίων που έχω αφομοιώσει και χρησιμοποιώ με προσωπικό τρόπο δεν έχει κάποιο νόημα να αναφέρω, ετσι έβαλα ενδεικτικά την ανθολογία του Σχορέλη στην αρχή.

με την τρίτη παράγραφο(που ουσιαστικά είναι πρώτη) προσπαθώ να κάνω μια οργανολογική προσσέγγιση. Καθώς μετα μπαινουμε στην ιστορία του οργάνου, θεώρησα καλίτερο να μπεί η οργανολογία στην αρχη.

Περιμένω απάντηση και ευχαριστώ για τον ενδιαφέρον.

4

ΟΚ Νικο, χαιρομαι που αντιμετωπιζεις ψυχραιμα και ομορφα την αποψη-“κριτικη” μου !!

Τα λαουτοειδη ειναι στην οικογενεια του oud-ούτι, οπως η κιθαρα στην οικογενεια των ταρ-σιταρ-κιταρ απο το αρχαιοελληνικό κίθαρις που ηταν κατι σαν αρπα.
Πιστευω καλο ειναι (πρωτο αρθρο)να ξεκινησεις ετσι :
Εξέλιξη του ταμπουρά και της αρχαίας (πανδούρας ή) πανδουρίδας που ηταν τριχορδο μπλα μπλα … (προσοχη δερματινο καπακι ετσι ;; θα τα βρεις ολα με αναζητηση εδω μεσα…αλλιως σου στελνω μεμειλ τον ορισμο απο το βιβλιο του Σ.Μιχαηλιδη) … κατοπιν περιγραφεις το σχημα και τις χορδες και κανεις αναφορες σε αλλα τριχορδα που απαντωνται τωρα σε ολο τον κοσμο. Σουδωσα δυο παραδειγματα … ακομα και οι “Χουν Χουρ Του” εχουν τριχορδα !!
… καρπός μελέτης και αναζήτησης ανάμεσα σε παραδοσιακά, λαϊκά, λόγια, ανατολίτικα και ευρωπαϊκά όργανα … αυτο το ευρωπαικα που το βρηκες ;;
– το μπουζούκι είναι το όργανο που φώτισε τη λαϊκή αλλα πολλές φορές και την έντεχνη μουσική του 20ου αιώνα. Ιστορίας βαθειά ριζωμένης στους αιώνες του τόπου και στενά συνδεδεμένης με τους προγόνους του. Η ιστορία του μπουζουκιού ξεκινάει κάπου στον 19ο αιώνα.
Μονο η ονομασια αλλα και αυτη αναγεται παλιοτερα. Ταμπουραδες εχουμε σε στιχους απο ακριτικα στα βυζαντινα και μετα βυζαντινα χρονια. Τοιχογραφιες στο Κουτλουμουσι-Αγιο Ορος μετα τον 10ο αιωνα αρα δειχνεις τη συνεχεια στον ελλαδικο χωρο προτου ερθουν οι διαφοροι κατακτητες. Μπουζούκ σημαινει αδειο. Η ονομασια αυτη επερχεται αργοτερα (βλεπε στιχους απο τραγουδια, θα σου πει η Ελενη) και ειναι συνωνυμη του ταμπουρα. Τα σαζ -μπαγλαμ, τζουρα, ντιβαν κλπ ειναι τουρκικες παραλλαγες -προσωπικα δεν γνωριζω ακριβη χρονολογια και κατασκευαστη …- που επηρεαζουν και τη μορφολογια του οργανου οπως η τρυπα στο πλαι και το πρεισματοειδες (δεν βρηκα αλλο στερεό…) σκαφος.
Η σταδιακή μείωση του αριθμού των χορδών,
Γιατι ποσες ητανε ;;
η ανύψωση και επέκταση της ταστιέρας πάνω στο καπάκι – με ταυτόχρονη αύξηση του ύψους του καβαλάρη – αποτέλεσαν τα πρώτα στοιχεία διαφοροποίησης από τον ταμπουρά. Τα χαρακτηριστικά αυτά υπήρχαν ήδη σε έναν ώριμο απόγονό του, το μαντολίνο, και ήταν εύκολο να μεταπηδήσουν από αυτό στον ταμπουρά με δεδομένη τη γεωγραφική τους συνύπαρξη.
Η πρωτη διαφοροποιηση με τον ταμπουρα ειναι τα ταστα και το σχημα του μπρατσου. Εφυγαν οι μπερντεδες και ηρθαν τα μεταλλικα ταστα και μαζι αλλαξε η κλιμακα σε συγκερασμενη ευρωπαικη με 12 ημιτονια και οχι 16-18 διαστηματα ανα οκταβα. Καποιος να μας πει καιπως φτιαχνανε τους παλιους μπερντεδες … Η δευτερη μεγαλη διαφοροποιηση ειναι η κλειδιερα, φευγουν τα ξυλινα κουρντιστηρια και μπαινουν αυτα του μαντολινου. Η τριτη και μεγαλυτερη διαφοροποιηση ειναι το σκαφος. Μπαινει το σκαφος με ντουγες οπως του μαντολινου και οχι σκαφτο. Πολυ σωστα γραφεις για την ταστιερα πανω στο καπακι. Μετα εχουμε τα τελια τα συρματινα απο εντερινα και κατοπιν το μπουζουκι εξελισσεται με αυτο το ονομα και την αρχικη εμφανιση καπου στα 1895-1900 στο οργανο που μετεξελισσεται διαρκως ακομα και σημερα, μην τα γραψω ολα …Οι εθνικο-πολιτικες εξελιξεις μοιραια θα δωσουν πατριδα στο καθε οργανο ετσι το σαζ θα γινει τουρκικο καθαρα και το μπουζουκι ελληνικο καθαρα. Ενδεικτικο ειναι το ταμπουρ του Γιοβαν Τσαους ειχε μια μικρη τρυπα μπροστα και οχι στο πλαι, το σκαφος του ηταν ταμπουρά και τα διαστηματα αυτα της βυζαντινο-περσο-αραβικης μουσικης. Κατα τη δεκαετια του '80 θα διαδοθει μια μεταλλαξη του μπ. απο καποιο Ιρλανδο και θα προκυψει το Ιρλανδικο μπουζουκι.

5

Μόνο εγώ βρίσκω αυτή την άποψη αδόκιμη?

Σαφώς και το μπουζούκι είναι Λαουτοειδές…όπως και ο Ταμπουράς και τα Πέρσικα Ταρ,Σετάρ…γιατί κόλλησες εκεί αμπάτη?

6

Λαουτοειδες θα λεγαμε το εγχορδο με στρογγυλο -προσεγγιστικα- σκαφος (στην οψη) και μπρατσο μικρο αναλογικα με την επιφανεια του σκαφους, κλασσικη περιπτωση το ουτι οπως το ξερουμε απο τα υπαρχοντα σημερα ουτια και οπως ακριβως υπαρχει σε ελαιογραφια, καπου στα 1700. Οι χορδες των λαουτοειδων ειναι 4 ή περισσοτερες. Στην Ευρωπη τοτε το ελεγαν laoud ή laouto και σταδιακα του αλλαξαν το σχημα, το μπρατσο και του εβαλαν μπερντεδες. Στην Ελλαδα το λαουτο μαλλον ηρθε εκ Δυσμας τον 19ο αιωνα, ενω απανταται και το ονομα Λαουτάρης. Το ουτι υπαρχει προερχομενο απο τους Αραβες ενω η λαφτα ειναι το πολιτικο λαουτο αγνωστου σε μενα περιοδου δημιουργιας.

Τα πανδουροειδη -δεν ξερω αν υπαρχει ορος- απαντωνται πρωτα σε αρχαιοελληνικες απεικονισεις και μαλιστα σε κυκλαδικο γλυπτο πριν τον 7ο π.Χ. αιωνα και εχουν μικρο σκαφος σε σχεση με το μακρυ χερι και σχεδον παντα τρεις μονές χορδες. Σε ολη τη διαρκεια της ιστοριας αναφερονται σαν ταμπουράδες, θαμπούρες, ταμπουρια, τσιβούρια (Τσιβούρης παρατσουκλι στο χωριο μου), λιογκαρια, γιοκαρια (ονομα Γιοκαρίνης στις Κυκλαδες) και αργοτερα σαν μπουζουκια και υπαρχει μια σχετικη απεικονιση στη μονη Κουτλουμουσιου καπου στα 1.100. Η Ελενη προσφατα δημοσιευσε σειρα απο αναφορες σε ακριτικα κειμενα και του Κασομουλη απο τα 1820, τα παλαιοτερα ευρεθεντα.

Αν αυτα ειναι ομοειδη τοτε εχεις δικιο !

7

Σε διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται κυρίως δύο μεγάλες κατηγορίες.Ταξινόμηση σε Λαουτοειδή μικρού μάνικου-γερμανιστί kurzhalslaute (ούτι , κινέζικη pipa κ.α) και σε αυτά με μακρύτερο-langhalslaute (ευρωπαϊκό λαούτο, ταμπούρ ,dombra , tar,setar ,saz,bouzouki κτλ) . Επίσης αναφέρονται και η Άρπα και η Κιθαρίς σαν “αρπο-λαουτοειδή” (προσπάθησα να το μεταφράσω απ τα γερμανικά. Ο επιστ. όρος είναι Jochlauten ή Bogenlauten) .

Για τα υπόλοιπα χρειάζεται μεγάλη κουβέντα καθώς τα δρομολόγια και τα ονόματα είναι πολλά απο και προς όλες τις μεριές…
Θα θελε πολύ το μπουζουκάκι να μπορούσε με σιγουριά να πεί ότι κατάγεται απο την πανδουρίδα…αλλά δυστυχώς δεν είναι τόσο εύκολο…

8

Νικο Κυριαζη θα μπερδευτεις σιγουρα με τις διαφορετικες αποψεις, αλλωστε φορουμ ειναι εδω και ειναι αναμενομενο, αρα θα πρεπει να σχηματισεις δικη σου αποψη απο τα στοιχεια που θα συγκεντρωσεις και σε συμβουλευω να μην εμπιστευεσαι ποτε τα διαφορα wiki και σαϊτ τυπου m.heaven, αλλα να ανατρεχεις σε πηγες πιο αξιοπιστες !! Προηγουμενως που αναφερθηκα στις πηγες που αναφερεις, δεν εννοουσα τον Σχορελη, αλλα τις ιντερνετικες, επειτα ο Σχορελης δε θυμαμαι να κανει ειδικη μνεια στον ορο μπουζουκι …

Δεχομαι την κατηγοριοποιηση multi culti, αφου ειναι και απο διαπρεπεις μουσικολογους και ερευνητες και παγκοσμιως τεκημηριωμενο οπως φαινεται, να μη νομιζουμε πως η Ελλαδα ειναι το κεντρο του συμπαντος !! Παντως ιστορικα το λαουτο εμφανιζεται καπου 1.500 χρονια μετα την πανδουρα , αυτο με ξενιζει στις ονοματοδοσιες και κατηγοριοποιησεις των διαφορων ερευνητων.
Οτι το μπουζουκι ή μπουζουκακι δεν καταγεται απο την πανδουριδα ειναι η πρωτη φορα που ακουω τετοια περιπτωση. Απο παντου το ακουμε και το διαβαζουμε και ειναι νομιζω “χειροπιαστο” !! Προσωπικα εχω παιξει με το μπουλγαρι ή μπουζουκι του Φουσταλιερη που τοποθετειται η κατασκευη του στα 1850-70. Λεω μπουζουκι γιατι ο ιδιος και οι πατριωτες του το ελεγαν ετσι εκεινα τα χρονια, δεν κανω καμμια παραχαραξη, απλα οι μετα το 1980 ερευνητες και λοιποι ενασχολουμενοι, του προσεδωσαν τον μοναδικο τιτλο μπουλγαρι, αφου ειχε καθιερωθει ο ορος μπουζουκι στο γνωστο μας μπουζουκι.

  • Η πιο κοντινη με την πανδουρα σημερινη περιπτωση τριχορδου-καταλοιπο και οχι ανακατασκευη, ειναι αυτο που παιζει μια γιαγια στο νομο Δραμας και φωτογραφια υπαρχει αν δεν κανω λαθος σε βιβλιο του Ηλια Βολιωτη.
  • Επισης υπαρχει σε βιβλιο φωτογραφια του πατερα του Σιμωνα Καρρα να παιζει ταμπουρά.
  • Υπαρχει ο ταμπουρας του Μακρυγιαννη στο μουσειο Μπενακη (:wink:
  • Υπαρχει ο ταμπουρας-μπουζουκι του Μιλανου. Ταστα μεταλλικα εβαλε ο Στεφανος Μιλανος το 1925.
  • Επισης ο Κώστας Τσατσάνης ή Τσιτσανης τσαρουχάς απ΄τα Τρικαλα και πατερας του Τσιτσανη εβαλε στη μαντολα του, μπρατσο μπουζουκιου το 1923 σε καποιο μάστορα Καρύδα στα Πετραλωνα. (απο το βιβλιο του Σωτου Αλεξιου).
    Απο τα παραπανω φαινεται πως δημιουργειται παραλληλα το μπουζουκι και σαν “υβριδιο” αλλα και σαν παραλλαγη των υπαρχοντων οργανων εξ ανατολων και δυσμας !!! Το προτυπο υπηρχε ομως …
    Οσο ελληνικο ειναι το κανονακι=ψαλτηριον του Βυζαντιου= Κανων του Πυθαγορα και οσο ομοιο μπορει να ειναι με τα σημερινα κανονια = κανονακια = canun, αλλο τοσο καταγεται και ειναι συνεχεια της πανδουρας το μπουζουκι = μπουζουκακι. Το ιδιο ισχυει και για την ελληνικη γλωσσα ασφαλως !!

Μεχρι να βρω το βιβλιο του Σ.Μιχαηλιδη που τα λεει ολα -κατα τη γνωμη μου- να μια αποψη της Annemarie Jeanette Neubecker απο το βιβλιο : Η μουσικη στην αρχαια Ελλαδα. (1977 Wissnschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, BRD) (Εκδοσεις Οδυσσεας 1986). Η μοναδικη της αναφορα στην πανδουρα ειναι :
Το λαουτο : Για να εχουμε πληρη εικονα των οργανων πρεπει να αναφερουμε και το οργανο εκεινο που μοιαζει με λαουτο και απεικονιζεται μολις αργοτερα (οχι πριν το β’ μισο του 4ου αι.) σε terracotta. Η πιθανη ονομασια του ηταν “πάνδουρος”, ισως ακομα και σκίνδαψος. *
*παραπεμπει : R.A.Higgins-R.P. Winnington-Ingram, Lute players in Greek at, JHS 85, 1965 σελ.62 επ. F.Behn, Die Laute im Altertum und fruhen Mittelalter, ZfMw 1, 1918, σελ. 89-109
Η κυρια αυτη εχει βεβαια στο μυαλο της το “λαουτο” (το ευρωπαϊκο), οποτε αυτοματα δινει στον αναγνωστη να καταλαβει περι τινος ομιλει !!

Νικο Κυριαζη σου εστειλα π.μ. ενα αλμπουμ με φωτο απο πρωιμα μπουζουκια και ταμπουραδες.
Πρωτοι κατασκευαστες των αρχων του 20ου αιωνα ηταν οι : Οικογενεια Σταθοπουλοι -Σμυρνη, Νεα Υορκη, Ευαγγελιδης - Αθηνα, Μουρτζινος - Κολοκοτρωνη 67, Αθηνα, Κοπελιαδης - Αθηνα

9

ο Μπαμπινιώτης προσφέρει για ετυμολογία τη γαλλική λέξη tambour, ή ίσως μια πέρσικη λέξη, ίσως μια αραβική λέξη και μια άλλη θεωρία είναι και η πανδούρα.

10

Η αλήθεια είναι ότι δεν βλέπω εσύ να αντιμετωπίζεις με την ίδια ψυχραιμία την δική μου κριτική στα λεγόμενά σου και αυτό με παραξενεύει λιγάκι…ειρωνίες,υφάκι.Γιατί αμπάτη? ας είναι.Παμ παρακάτ…

Αν δεν σε είχε συνεπάρει ο οίστρος σου λοιπόν,με μια πιο ήρεμη ματιά θα είχες εύκολα αντιληφθεί ότι η ένσταση μου έγινε καθαρά για το διαχωρισμό που έκανες εσύ βγάζοντας το μπουζούκι απο τα υπόλοιπα λαουτοειδή και συγκεκριμένα :

Γι αυτά εξακολουθώ να έχω την ίδια άποψη και αυτό γιατί ο διαχωρισμός σε μακρυμάνικα,κοντομάνικα Λαούτα κτλ κτλ ειναι κυρίως οργανολογικός (μορφή οργάνων) και λιγότερο δηλώνει καταγωγές και σχέσεις…

Απο κεί και πέρα δεν είπα οτι το μπουζουκάκι ΔΕΝ κατάγεται απο την πανδούρα(μη μου βάζεις και λόγια)…είπα οτι με σιγουριά δεν μπορεί να το πεί κανείς και ότι θέλει μεγάλη κουβέντα…κουβέντα που μάλλον έχεις κάνει καθώς όπως φαίνεται έχεις βρεί αρκετές απαντήσεις που σε ικανοποιούν…
Προσωπικά η ιστορία της καταγωγής ενός τέτοιου οργάνου (που χάνεται σε αιώνες αιώνων και φτάνει σε αρχαίους πολιτισμούς)με αφήνει τελείως αδιάφορο καθώς κάτι τέτοιο αποτελεί κυρίως εγκυκλοπαιδική γνώση χωρίς ιδιαίτερη χειροπιαστή μουσική αξία…Πολύ πιο ουσία έχει η καταγωγή ενός στύλ παιξίματος,ενός ύφους και χρώματος (στην περίπτωση αυτή τι σχέσεις έχει το μπουζουκίστικο ύφος με άλλα όργανα άλλων χωρών κτλ).

Αυτά καλή συνέχεια

Υ.Γ. Να με συγχωρέσει ο Νίκος Κυριαζής που του “χάλασα” το πόστ.Δεν είχα τέτοιο σκοπό εξ αρχής…

11

ειναι πολυτιμη η συμβολη σας. σας ευχαριστω πολυ και τους δυο.

12

Δεν ξερω ποιος εχασε την ψυχραιμια του … εσυ παντως multi απο ολες αυτες τις πληροφοριες που “αραδιασα” κρατησες τον οίστρο και το υφακι, τι να πω ισως ναναι κι ετσι, ουδεις αλανθαστος !! Βασικα προσπαθησα να βοηθησω τον Νικο στα πλαισια της ελευθερης γνωμης και αποψης που δικαιουται ο καθενας να εχει σ’αυτη τη ζωη και οχι να δημιουργησω εμπαθειες και ουτε εχω καθολου ορεξη για καυγαδες πιστεψε με !! Ας μεινουμε στις καθαυτο πληροφοριες λοιπον και τα υφακια ας τα αφησουμε στην ακρη και συγγνωμη αν εδωσα τετοια εντυπωση !!

Βρηκα το βιβλιο του Μιχαηλιδη το οποιο μαλιστα προλογιζει εν ετει 1977 η (ο :wink: R.P.Winnington-Ingram και του πλεκει το εγκωμιο ! Στο λημμα πανδουρα λεει :
πανδούρα, επισης πανδουρίς και πάνδουρος. Ενα τριχορδο οργανο της οικογενειας του λαουτου, ονομαζομενο απο τους αρχαιους τρίχορδον. Στους Αλεξανδρινους χρονους το ονομα πανδουρα χρησιμοποιουνταν για να δηλωνει και ολοκληρη την οικογενεια όμοιων οργανων που παιζονταν με πληκτρο. Οπως λεει ο Sachs (Hist.137) “ειχε ενα μακρυ βραχιονα (χερι) χωρις στριφταρια (κλειδια, κόλλαβους) μικρο σωμα, τάστα και τρεις χορδες”. (Πολυδ. IV, 60) “τριχορδον δε, οπερ Ασσυριοι πανδούραν ωνομαζον. εκεινων δ’ην και το ευρημα” (το τριχορδο που οι [COLOR=Navy]Ασσυριοι ονόμαζαν πανδουραν. ηταν και δικη τους εφευρεση).
Κατα τον Πυθαγορα “η πανδουρα κατασκευαζόταν απο τους τρωγλοδυτες της Ερυθρας θαλασσας απο λευκή δάφνη που φυτρωνει κοντα στη θαλασσα” ( Αθην…) Ο Νικομαχος γραφει[/COLOR] στο Εγχειριδιο του (κεφ. 4) οτι το μονοχορδον ονομαζόταν φάνδουρος. Ο Ησύχιος χρησιμοποιει την λεξη πανδουρίς για το οργανο και τον ορο πάνδουρος για τον εκτελεστή. “πανδουρα ή πανδουρίς, οργανον μουσικον. Πάνδουρος δε ο μεταχειριζομενος το οργανον”.

  • πανδουρίζω, παιζω την πανδούρα
    πανδουριστής, ο εκτελεστης της πανδουρας

Με μαυρο εντονο οι δικες του σημειωσεις με μπλε οι δικες μου. Ανω τελειες ειχε πολλες αλλα δεν ξερω αν εχει το πληκτρολογιο και βαζω κομματα. Για λογους συντομιας (δικιας μου) δεν εβαλα τονους. Υπαρχουν και δυο παραπομπες γαι οποιον ενδιαφερεται …
Προσωπικα εξεταζω το καθε τι που εχει σχεση με το οργανο, ειτε εινα ιστορια ειτε παιξιμο ειτε μουσικοι κλπ Δε νομιζω οτι κανω κατι κακο !!

13

Αυτό φτάνει ως απάντηση

14

Η κατηγοριοποιηση ειναι αυτη, το ειδα απο την πρωτη στιγμη γραμμενο στα συγγραματα των μουσικολογων αυτων, που οπως ειδαμε εχουν σχεσεις και προσωπικες μεταξυ τους, γιατι να το κρυψω (ουμε) αλλωστε ;; Εκει ακριβως στην κατηγοριοποιηση την τωρινη -γιατι τα Αλεξανδρινα χρονια ηταν αλλη …- ειναι η δικη μου ενσταση αλλα δεν θα παω και στα δικαστηρια … θα μεινω με την ενσταση.

Ειναι αξιο λογου ομως πως σωθηκε η μορφη αυτη του οργανου για χιλιετιες σε σημειο να αποτελει συνοδευτικο εξαρτημα των ακριτων, αρματωλων και κλεφτων και μερος της “ταυτοτητας” και ανδρειας τους, σε αντιθεση με αλλα αρχαια οργανα που χαθηκαν !!

15

Νικο Κυριαζη να κανω καποιες διορθωσεις σε προηγουμενα λεχθεντα μου μια και ηταν απο την ολο και λιγοτερο δυνατη μνημη μου … και αφου βρηκα τις πηγες, μιλαμε τωρα πιο υπευθυνα.

-Το κυκλαδικο εδωλιο δε θυμαμαι αν οντως υπαρχει, αυτο που σιγουρα υπαρχει, ειναι ενα γλυπτο απο το πρωτο ημισυ του 4ου αιωνα π.Χ. με Μουσα που παιζει Τριχορδο και βρεθηκε στην Κατω Μαντινεια. Υπαρχει στο Εθνικο Αρχ/κο Μουσειο (Πατησιων για πιο ευκολια…) (Γ.Μ.)

  • Ο ταμπουρας που απεικονιζεται στο Κουτλουμουσι ειναι απο τον 16ο αιωνα. Φωτογραφια του υπαρχει στο βιβλιο “Μουσα Πολυτροπος”. (Βολ.Μ.Π.)

  • Ο ταμπουρας που παιζει η γιαγια ειναι απο το χωριο Αγκιστρο Σερρων και παιζουν δυο γεροντισες γεννηθεισες το 1920 οι Μαρια Κεφαλα και η Πετρουλα Κοτζαμπάση. Τον ταμπ. εφτιαξε ο Γιωργος Μαυριδης το 1925. Φωτογραφια υπαρχει (Βολ.Μ.Π.)

Επισης στο βιβλιο του Γιωργου Μουσταϊρα υπαρχει πληρες αρθρο περι ταμπουρα και πανδουρας με πολλα στοιχεια και ανατυπωσεις απο διαφορες απεικονισεις, π.χ. ακουαρελα του A.Collin απο το 1831 με φουστανελά που παιζει ταμπουρα, ξυλογραφια του Mullet απο τα 1890 με φουστανελά που παιζει μπαγλαμα, χαλκογραφια με φουστανελά πανω σε αλογο που παιζει ταμπουρα απο τον 19ο αιωνα, “το μερακι του τσολια” με μεθυσμενο παικτη ταμπ. και αλλα.
Επισης πολλες αναφορες σε στιχους απο δημοτικα τραγουδια με τις λεξεις : μπουζουκι, καραμπουζούκι, ταμπουράς, καραντουζένι, γιογκάρι, ταμπουράδες κ.α. Αν θες σκαναρισμα στειλε π.μ. αν και θα σε συμβουλευα να τα βρεις !!

Αξιολογες ειναι και οι αναφορες στο θεμα στα σχετικα αρθρα απο τα βιβλια : “Ρεμπετικα τραγουδια” του Ηλια Πετροπουλου, “Οι φωνογραφητζηδες” του Διονύση Μανιάτη και “Εις αναμνησιν στιγμων ελκυστικων” του Παναγιωτη Κουναδη. Επισης πολλα ενδιαφεροντα θα βρεις στο “Αγιο χασισακι” του Πετροπουλου (Νεφελη-1991), οπως οτι η κόρη του Μπατη λιγο μετα το θανατο του πουλησε 18 μπουζουκια του … και ακομα στο ιδιο βιβλιο γκραβουρες, βινιετες, ελαιογραφιες και οτι μπορεις να φανταστεις, ψιλοχυμα μεν αλλα …

Συντομογραφιες
Γ.Μ. - Γιωργου Μουσταϊρα : Μπουζουκι μου διπλοχορδο (Παρατηρητης Αργολιδας - Αργος 1996)
Βολ.Μ.Π. - Ηλια Βολιωτη Καπετανάκη : [b]Μουσα πολυτροπος

[/b]Σημ.
Ο Γιωργος Μουσταίρας ειναι γνωστος σε μενα απο τις ραδιοφωνικες εκπομπες-παραγωγες, με ρεμπετικα που κυκλοφορουσε (πουλουσε προφανως) σε κασσετες, την πρωτη περιοδο της ελευθερης ραδιοφωνιας 1988-1992, με κανονικα προγραμματα, κειμενα, νομιζω και συνεντευξεις, σε ραδιοσταθμους της επαρχιας σε εναν απο τους οποιους ημουνα συνεργατης. Ολα αυτα σε μια περιοδο που το ρεμπετικο ειχε φθινει απο δημοτικοτητα για να ξαναβρει την αιγλη του -που απο τοτε δεν εχει χασει- το 1991 με το ανοιγμα της “Στοας Αθανατων” (χειμερινη σαιζον 1991-'92) και το ξεκινημα των εκπομπων του Πανου Γεραμανη το 1991.

17

Άλλη μια ενδιαφέρουσα ανάσυρση.

Μιας και υπήρξε μια διαφωνία ως προς το τι σημαίνει «οικογένεια του λαούτου» ή «λαουτοειδές όργανο», ας βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους:

Στην οργανολογία ακόμη και λύρες σαν την κρητική χαρακτηρίζονται «λαουτοειδή όργανα», ή και νέτα σκέτα «λαούτα» (lutes). Που φυσικά, δε μοιάζουν καθόλου ούτε στο σχήμα ούτε στον τρόπο παιξίματος (αλλά ούτε και στην καταγωγή) με όσα όργανα θα ονομάζαμε λαούτα. Άρα, τελικά, ποιο είναι το κριτήριο που χαρακτηρίζει ένα όργανο «λαούτο»;

Πρώτα απ’ όλα να διευκρινιστεί ότι η οργανολογία χρησιμοποιεί κάποιους γενικούς όρους που προέρχονται από τις ονομασίες συγκεκριμένων οργάνων. Άλλο «λαούτο» ως όνομα κατηγορίας κι άλλο «λαούτο» ως συγκεκριμένο όργανο. (Αντίστοιχα και «φλάουτο», «τρομπέτα», «κλαρινέτο» κλπ.). Η ονομασία ενός συγκεκριμένου οργάνου ως «λαούτου» δεν είναι θέμα οργανολογίας, είναι θέμα του λαού ή της παράδοσης που το χρησιμοποιεί.

Τούτου δοθέντος, «λαούτο» ως γενικός οργανολογικός όρος σημαίνει κάθε όργανο όπου η ίδια χορδή παράγει διαφορετικούς φθόγγους αν, πατώντας την με κάποιον τρόπο, αυξομειώνουμε το μήκος του ελεύθερου τμήματός της.

Δηλαδή κάθε έγχορδο που να μην είναι σαν άρπα ή σαν πιάνο ή σαν σαντούρι κλπ., γιατί αυτά έχουν σταθερά μήκη χορδών και κάθε χορδή δίνει έναν μόνο φθόγγο.

2 «Μου αρέσει»
18

Η παράλειψη του ανοίξαντος τη συζήτηση ήταν ότι έπρεπε να πει μακρυμάνικο λαουτοειδές. Με την προσθήκη αυτή μειώνεται και το πλήθος των χορδών, που στο (π.χ.) αναγεννησιακό λαούτο ήταν πάρα πολλές. Το ότι η πανδουρίς δεν συνδέθηκε με το ασσυριακό pan tur δεν το σχολιάζω, δεν ήταν αυτό γνωστό τότε.

1 «Μου αρέσει»
19

Επίσης λάθος θα χαρακτήριζα και την “συγγένεια” του ιρλανδικού μπουζουκιού με το ελληνικό.

20

Τι εννοείς Λουκά;

Το ιρλανδικό προέρχεται από το ελληνικό. Δεν είναι ακριβώς το ίδιο (που αν ήταν δε θα υπήρχε συγγένεια αλλά ταύτιση) αλλά ούτε και άσχετα.