ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΟΡΧΗΣΤΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Στο μικρό αυτό αφιέρωμα Ορχηστρών της κλασικής αλλά και της σύγχρονης μουσικής στην Ελλάδα, παρουσιάζουμε την ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΑΘΗΝΩΝ, την ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, τη ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ του Δήμου Αθηναίων και τα ΜΟΥΣΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ ΤΗΣ ΕΡΤ. Αν και τα πεδία δράσης αυτών των συνόλων, των περισσοτέρων τουλάχιστον, δεν έχουν απολύτως κανένα σημείο τομής μεταξύ τους, ωστόσο υπάρχει ένα συνδετικό νήμα. Εκτός από την απορρόφηση και απασχόληση μεγάλου αριθμού μουσικών ή χορωδών, αυτές οι μουσικές ομάδες καταπιάνονται με την προώθηση έργου που δεν έχει σαν κίνητρο αποκλειστικά και μόνο την εμπορική επιτυχία, αλλά το υψηλό επίπεδο του αποτελέσματος - γεγονός που από μόνο του λέει πολλά.
ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΑΘΗΝΩΝ (ΚΟΑ)
Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ένας από τους κυριότερους συμφωνικούς φορείς στην ιστορία της ελληνικής μουσικής έχει μπεί ήδη στον ΕΚΑΤΟΣΤΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ χρόνο ζωής και δραστηριότητας. Στη διάρκεια της πορείας της - ωσότου μετατραπεί σε κρατικό οργανισμό και πάρει την τωρινή ονομασία της (αυτό έγινε το 1942 - πέρασε από δύσκολες καταστάσεις, αλλά κατόρθωνε πάντα να τις ξεπερνά χάρη στις προσπάθειες προικισμένων φιλόμουσων αλλά και με την αυταπάρνηση του εκάστοτε καλλιτεχνικού της δυναμικού. Πρωτοεμφανίστηκε το 1893, ως Μαθητική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών. Το 1911 μετονομάστηκε σε Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και στα μέσα της δεκαετίας του ΄20 σε Ορχήστρα του Συλλόγου Συναυλιών, ενώ το 1927 ανασυγκροτήθηκε ως Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών. Τέλος, το 1942 και έπειτα απο συνεχείς προσπάθειες του τότε διευθυντή της, αρχιμουσικού και διευθυντή του Ωδείου Αθηνών Φιλοκτήτη Οικονομίδη, τέθηκε υπό την αιγίδα του ελληνικού δημοσίου, αποκτώντας μόνιμο πλαίσιο λειτουργίας και το οριστικό της όνομα. Μετά τον Οικονομίδη (1942 - 1957) πήραν τη σκυτάλη ως διευθυντές της ΚΟΑ αξιόλογες προσωπικότητες όπως οι: Θεόδωρος Βαβαγιάννης (1957 - 1969) Ανδρέας Παρίδης (1969 - 1976) Μάνος Χατζιδάκης (1976 - 1982) Γιάννης Ιωαννίδης (1982 - 1989) και Αλέξανδρος Συμεωνίδης (1989 - 1995). Σημερινός διευθυντής της ΚΟΑ είναι ο Αρης Γαρουφαλής.
Από καλλιτεχνικής πλευράς, η ΚΟΑ στάθηκε πάντοτε στο ύψος της πολιτιστικής της αποστολής, προσφέροντας στους Ελληνες τη δυνατότητα επικοινωνίας με έργα υψηλού επιπέδου από το παγκόσμιο ρεπερτόριο.Επιφανείς μουσικοί, με προεξάρχουσα μορφή το Δημήτρη Μητρόπουλο - που υπήρξε καθοδηγητής της επι σειρά ετών - αφιέρωσαν χρόνο και ανάλωσαν τον δημιουργικό τους οίστρο στην υπηρεσία της και διαμόρφωσαν την υπάρχουσα Συμφωνική παράδοση, αποτελώντας για τους νεότερους φωτεινά σημεία αναφοράς. Παράλληλα η ΚΟΑ πρόσφερε στο Αθηναϊκό κοινό την ευκαιρία να απολαύσει μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα του μουσικού στερεώματος όπως αρχιμουσικούς, συνθέτες και σολίστ. Από το πόντιουμ της ΚΟΑ έχουν περάσει κατά καιρούς μεγαθήρια σαν τους: Ριχάρδο Στράους, Αλφρέντο Καζέλλα, Γκαμπριέλ Πιερνέ, Μπρούνο Βάλτερ, Κλέμενς Κράους, Χέρμπερτ φον Κάραγιαν κά.
Δεν ήταν όμως λίγοι και οι σολίστ που συνέπραξαν με την ΚΟΑ. Θα μπορούσαν να αναφερθούν οι: Πάμπλο Καζάλς, Μστισλάβ Ροστροπόβιτς, Αρθούρος Ρουμπινστάϊν, Τζίνα Μπαχάουερ κά. Στις μέρες μας η ΚΟΑ ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία και έχοντας πάντα στόχο την ποιότητα και την επάξια εκπροσώπησης της Ελλάδας στο εξωτερικό. Τον Οκτώβριο του 2000 η ΚΟΑ εγκαινίασε τον κύκλο συναυλιών στο ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ που τελείωσε πέρισυ. Σ΄ αυτό το διάστημα δόθηκαν συνολικά 30 συναυλίες (21 στο Μέγαρο, 7 στην αίθουσα “ΠΑΛΛΑΣ” και 2 στην Κωνσταντινούπολη). Πέρα από τις συναυλίες αυτές έγιναν και εκπαιδευτικές συναυλίες στο “Παλλάς” και παραστάσεις όπερας στο Μέγαρο Μουσικής. Ανάμεσα στα προγράμματα των συναυλιών της ΚΟΑ αξίζει να τονιστούν: η παρουσίαση της 4ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς (3-2-2001) καθώς η πρώτη παρουσίαση του έργου “Προμηθέας” του [b]Α. Scriabin /b, η συναυλία με όλα τα κοντσέρτα για κιθάρα του [b]J. Rodrigo /b, η παρουσίαση του έργου “Πάθη κατά Λουκάν” του K. Penderecki υπό την διεύθυνση του συνθέτη κά.
ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
Η Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής ιδρύθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού το 1994, επί θητείας Θάνου Μικρούτσικου. Ως καλλιτεχνικός διευθυντής τοποθετήθηκε ο συνθέτης και αρχιμουσικός Σταύρος Ξαρχάκος. Είναι το πρώτο κρατικό ορχηστρικό σύνολο στην Ελλάδα που δημιουργήθηκε για να ασχοληθεί αποκλειστικά με την παραδοσιακή ελληνική μουσική (βυζαντινή και μεταγενέστερη), τη λαϊκή αλλά και τη σύγχρονη δημιουργία που μπορεί να φτάνει ως τα όρια της κλασσικής. Η ΚΟΕΜ διαθέτει στις τάξεις της ένα σταθερό πυρήνα από μουσικούς κλασικών αλλά και ελληνικών οργάνων. Ανάλογα με τα έργα που καλείται να ερμηνεύσει η ορχήστρα, ο πυρήνας αυτός των μόνιμων μουσικών εμπλουτίζεται από τις αναγκαίες κάθε φορά έκτακτες συνεργασίες άλλων μουσικών και τραγουδιστών. Στα οκτώ χρόνια ζωής της, η ΚΟΕΜ έχει διασχίσει από άκρη σε άκρη ολόκληρη την επικράτεια (έχοντας εμφανιστεί σε μέρη που δεν έχει πάει άλλο ιδιωτικό ή κρατικό μουσικό σχήμα) δημιουργώντας ένα ρεκόρ εμφανίσεων για κρατική ορχήστρα. Επίσης, για να κάνει γνωστή την παραδοσιακή και σύγχρονη ελληνική μουσική στο εξωτερικό, έχει δώσει μεγάλες συναυλίες στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στις ΗΠΑ (Ατλάντα, Βοστώνη, Νέα Υόρκη), στην Τυνησία, στη Γερμανία κά. Μεταξύ των έργων που έχει παρουσιάσει μέχρι σήμερα η ΚΟΕΜ είναι και τα παρακάτω: “Τσιτσάνη διάλογοι” του Σταύρου Ξαρχάκου, “Αριστοφάνη έξοδος” του Χρήστου Λεοντή, “Ερωτικές λαϊκές μπαλάντες” του Νότη Μαυρουδή, “Απόηχοι” και “Ανατολικά της νάς γης” του Γιώργου Φακανά, “Επιφάνεια Αβέρωφ” των Μίκη Θεοδωράκη - Γιώργου Σεφέρη κ.ά.
ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ του ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ
Η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων ιδρύθηκε το 1996, με απόφαση του δημάρχου της πόλης Δημήτρη Αβραμόπουλου. Αποτελείται απο εκλεκτούς μουσικούς, που ανταποκρίνονται πλήρως τόσο στο ρεπερτόριο και στις αξιώσεις του κοινού όσο και στον αρκετά μεγάλο και τακτικό κύκλο εμφανίσεών της. Στις συναυλίες η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων παρουσιάζει ελληνικά αλλά και ξένα έργα. Καλλιτεχνικός της διευθυντής είναι ο μαέστρος Λευτέρης Καλκάνης, ενώ η ορχήστρα τελεί υπο την εποπτεία του Πολιτισμικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων στον οποίο προϊστάμενη είναι η αντιδήμαρχος Ελλη Ευαγγελίδου. Πέρισυ η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων μπήκε σε δισκογραφική τροχιά, με την έκδοση ενος cd - plus που περιλαμβάνει δέκα συνθέσεις του Γκόραν Μπρέκοβιτς. Μέχρι πέρισυ οι καλλιτεχνικές της δραστηριότητες ήταν οριοθετημένες αποκλειστικά και μόνο στο πλαίσιο εμφανίσεων στη χώρα μας και στο εξωτερικό. Η δισκογραφική συνάντηση με τον Γκόραν Μπρέκοβιτς και η ηχογράφηση του “Balcanica” στο ηχογραφικό κέντρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, άνοιξε ουσιαστικά τον κύκλο δισκογραφικής παρουσίας της Ορχήστρας. “Το ότι χρειάστηκαν 4 χρόνια για να ηχογραφήσουμε τον πρώτο μας δίσκο δεν σημαίνει κάτι, απλά έτυχε” μας είπε ο διευθυντής της ορχήστρας και ενορχηστρωτής του δίσκου Λευτέρης Καλκάνης. Σήμερα η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων έχει 120 μουσικούς και μια χορωδία 100 ατόμων.
ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΡΤ
Η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ ιδρύθηκε το 1938 και καλύπτει το κλασσικό, ελληνικό και ξένο ρεπερτόριο, ενώ έχει παρουσιάσει έργα σημαντικών Ελλήνων και ξένων συνθετών, μαέστρων και ερευνητών μέσα απο ηχογραφήσεις, ζωντανές μεταδόσεις απο το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, καθώς κι από συναυλίες στην Αθήνα και στην περιφέρεια. Διευθυντές της υπήρξαν ο Αντίοχος Ευαγγελάτος, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Ευθύμιος Καβαλλιεράτος, ο Μιλτιάδης Καρύδης, ο Γιώργος Σισιλιάνος κά. Την ορχήστρα διήθυναν ως προσκεκλημένοι συνεργάτες πολλοί Ελληνες και ξένοι μαέστροι, καθώς και συνθέτες διεθνούς φήμης, όπως ο Μανώλης Καλομοίρης, o Angelo Kavallaro, ο Βύρων Κολάσης, ο Yehudi Menuhin, ο Διονύσης Λαυράγκας και πολλοί ακόμη. Επίσης, μαζί με την ορχήστρα έχουν συμπράξει κατά καιρούς διάσημοι Ελληνες και ξένοι σολίστ όπως οι: Jose Carreras, η Αγνή Μπάλτσα, Γιάννης Βακαρέλης. Η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ έχει εμφανιστεί επανειλημμένα στο Ηρώδειο (στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών), στο φεστιβάλ Πάτρας, στο Φεστιβάλ Βελιγραδίου, στην Οπερα του Καϊρου κά. Σήμερα η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ αποτελείται από 90 περίπου μουσικούς.
Η ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΡΤ
Συστάθηκε αρχικά το 1954, ως Ελαφρά Ορχήστρα του ΕΙΡ από τον Κώστα Γιαννίδη (κατά κόσμον Γιάννη Κωνσταντινίδη) και τον Ακη Σμυρναίο. Πολύ γρήγορα άρχισε να γνωρίζει μεγάλη επιτυχία μιας και ακουγόταν πολύ συχνά απο το ραδιόφωνο, ενώ συνεργάστηκε και με μερικές απο τις σπουδαιότερες φωνές της εποχής όπως ο Νίκος Γούναρης, η Μαίρη Λω, η Δανάη, η Σοφία Βέμπο κά. Κορυφαία της στιγμή στάθηκε η συμμετοχή της στα πρώτα Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού στον Ιππόδρομο της Αθήνας, όπου ερμήνευσε τις πρώτες επιτυχίες των Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Μεντή, Πλέσσα κά. Με την μεταπολίτευση του 1974 και τον ερχομό του Μάνου Χατζιδάκι στο κρατικό ραδιόφωνο, η ορχήστρα διεύρυνε το σχήμα της και το ρεπέρτοριό της και μετονομάστηκε σε Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο αριθμός των μουσικών της ορχήστρας αυξήθηκε και επί διευθύνσεως Μίκη Θεοδωράκη πήρε την ονομασία “Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής”. Η Big Bend αποτελεί κομμάτι της ορχήστρας και το μοναδικό σύνολο πνευστών της Ελλάδας, που ερμηνεύει τζαζ μουσική. Το συναυλιακό βιογραφικό της Ορχήστρας Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ είναι αρκετά μεγάλο και περιλαμβάνει εμφανίσεις στο Ηρώδειο, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στην Κέρκυρα, στο Βόλο κ.ά. Η παρουσίαση του “Αξιον Εστι” με το Μίκη Θεοδωράκη, στα μεγαλύτερα θέατρα της αμερικής υπήρξε μια από τις κορυφαίες στιγμές της ορχήστρας.Στόχος της τελευταίας είναι να μπορέσει να διαδόσει τη νεότερη ελληνική μουσική, αλλά και ν΄ αποτελέσει βήμα προβολής για νέους συνθέτες, μαέστρους και σολίστ, ενώ στα άμεσα ενδιαφέροντά της είναι και η παρουσίαση ρεπερτορίου (κινηματογραφικό, θεατρικό) που δεν περιλαμβάνεται στα προγράμματα των συμφωνικών ορχηστρών. Τέλος, από το 1997 η Ορχήστρα έχει συμπεριλάβει στις δραστηριότητές της και αρκετές συναυλίες εκπαιδευτικού χαρακτήρα για μαθητές γυμνασίου και λυκείου.
ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΗΣ ΕΡΤ
Ιδρύθηκε το 1977 από το Μάνο Χατζιδάκι - που εκείνη την περίοδο ήταν διευθυντής του Τρίτου Ραδιοφωνικού Προγράμματος - με την ονομασία “Χορωδία του Τρίτου” σε συνεργασία με τον Αντώνη Κοντογεωργίου. Η χορωδία, που ξεκίνησε έχοντας στο δυναμικό της μόλις 16 μέλη, σήμερα αριθμεί 54 χορωδούς και αποτελεί ένααπό τα σημαντικότερα χορωδιακά συγκροτήματα της χώρας. Στο ρεπερτόριό της (520 συνθέσεις) συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων έργα για χορωδία και ορχήστρα, καθώς και χορωδιακά από όπερες. ("Ο γυάλινος κόσμος" του Μαραγκόπουλου, “Η επιστροφή της Ελένης” του Μικρούτσικου, “Fidelio” του Μπετόβεν, “Nabucco” και “Αida” του Βέρντι κά.)
Οσον αφορά τη διαμόρφωση του ρεπερτορίου της δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα σε πρώτες εκτελέσεις ελληνικών έργων, με την παρουσίαση 230, από τα οποία τα 38 ήταν για χορωδία και ορχήστρα (Χρήστου, Ξενάκης, Μαρκόπουλος, Καλομοίρης, Θεοδωράκης κά.). Επίσης 128 ελληνικά έργα παρουσιάστηκαν σε πρώτες παγκόσμιες εκτελέσεις, ενώ 129 έργα του διεθνούς ρεπερτορίου παρουσιάστηκαν σε πρώτες ελληνικές εκτελέσεις. Την περίοδο 1993-1994 και με διευθυντή το Μϊκη Θεοδωράκη, η δραστηριότητα της Χορωδίας της ΕΡΤ αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό, κάνοντας περισσότερες από 35 εμφανίσειε στο εξωτερικό όπως στα φεστιβάλ του Καϊρου, της Τουλούζης, της Κολωνίας, του Μονάχου κά.