Ναι, αλλά πέρα από τον προφορικό λόγο - αμφισβητούμενο, πολλές φορές - έδωσα και γραπτή μαρτυρία της φράσης…
Προσωπικά, θεωρώ [συνειδητά ή ασυνείδητα] λαθεμένη την εκδοχή “Παναγιά” στο στίχο.
Να ρωτήσω:
Το τραγούδι, έτσι όπως το λέει Η Δόμνα, έγινε γνωστό από τη Δόμνα ή υπήρχε και παλιότερα, κάπου πέρα από την προφορική μνήμη;
Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, η Δόμνα ήταν η πρώτη που όχι μόνο είπε Πάντα γεια αλλά και ανέφερε ότι υπάρχει θέμα εδωπέρα. Για να λέει ότι υπάρχει θέμα, παναπεί ότι κάποιοι ήδη το ήξεραν με Παναγιά. Υποθέτω όχι από την απίθανη ηχογράφηση της Κας Πιπίνας του 1929.
(Και θυμίζω και την παραλλαγή του ρεφρέν από τον Δούσα, “Σ’ το 'πα μια κι άλλη μια τα μιλήσαμε…”, με κύριους στίχους βέβαια τελείως άλλους.)
Εγώ πάντως το πρωτάκουσα με τη Δόμνα, όπως νομίζω και όλος ο κόσμος γενικά. Και η ίδια το ΄λεγε: «Έ, έχω κι εγώ ένα σουξέ!». Κι εγώ νομίζω ότι δεν είχε ακούσει την κα Πιπίνα, για τη γιαγιά μίλαγε.
Με τον Δούσα, τί στίχους έχει; Το ψάχνω και στο γτ, και στη ρεμπετοσελίδα, γιόκ…
Όλος ο κόσμος χαίρεται, μα εγώ παραπονιούμαι
για σένα κι όχι γι’ άλλονε τη μάνα μου αρνιούμαι
για σένα κι όχι γι’ άλλονε τους φίλους μου αρνιούμαι
Ωχ, στο `πα μια κι άλλη μια τα μιλήσαμε
όνειρα ήτανε τα συμφωνήσαμε
Το μόνο μου παράπονο είναι που δε σε βλέπω
και μόνος μου το απορώ τον νου πώς τον έχω
Πάψε καρδιά μου ν’ αγαπάς δεν αγαπούνε τώρα
κι αν αγαπούν το κάμουνε για να περνάει την ώρα
κι αν αγαπούν το κάμουνε για να περνούν την ώρα
Ωχ, στο 'πα μια κι άλλη μια το γιαλό γιαλό
στο 'πα μια κι άλλη μια, ψαράκια κυνηγώ
Αφού δεν ξεύρεις ν’ αγαπάς καρδιές μην αγκυλώνεις
και σαν αρχίζεις μια δουλειά να την ετελειώνεις
Ωχ, στο `πα μια κι άλλη μια τα μιλήσαμε,ωχ
όνειρα ήτανε τα συμφωνήσαμε
1 «Μου αρέσει»
Α εντάξει, άλλο στόρι, χρησιμοποιεί μόνο ένα δίστιχο κοινό.
Δεν υπάρχει και πολύ στόρι, σε καμία από τις τρεις εκτελέσεις. Κοιτάνε στοιχειωδώς να μην είναι κραυγαλέα άσχετα τα δίστιχα, αλλά μέχρις εκεί.
Επομένως, αφού για άλλη μια φορά είμαστε στον χώρο των αυτοτελών, ελεύθερα συρραπτόμενων διστίχων, ούτε μ’ ενοχλεί αν το ρεφρέν δεν κολλάει με τα κουπλέ (βλ. #30), ούτε προσδοκώ να ερμηνεύω το μεν με τη βοήθεια των δε (ρεφρέν - κουπλέ) ή αντιστρόφως.
Ο σκοπός (η μελωδία) φαίνεται να είναι σταθερά παντρεμένη με το ρεφρέν, που το βρίσκουμε σε δύο παραλλαγές (Παναγιά / σ’ το ‘πα μια κι άλλη μια) ή ίσως σε τρεις (μαζί με το πάντα γεια), και από κει και πέρα δέχεται ως κύρια δίστιχα οποιαδήποτε. Συνηθισμένη δομή - γι’ αυτό και πολλοί δημώδεις σκοποί χωρίς σταθερά λόγια ονοματίζονται από το κάπως σταθερότερο τσάκισμά τους. Πρόχειρο παράδειγμα που μου 'ρχεται είναι το Μαρούλι, πιο γνωστό ίσως εδώ η Αλατσατιανή, αλλά υπάρχουν πολλά.
Εδώ στο sealabs
2 «Μου αρέσει»
Για σταθούτε ρε παιδιά. Δεν μπορεί να έγιναν έτσι τα πράγματα.
Η Δόμνα κάνει σουξέ με ένα παραδοσιακό τραγούδι που προηγουμένως ήταν άγνωστο, και της λένε ότι άλλαξε τον στίχο; Για να πει κάποιος ότι άλλαξε ο στίχος πρέπει να τον είχε ήδη ακούσει αλλιώτικο πιο πριν. Δεν μπορεί να το πρωτοακούσεις με «πάντα γεια» και να διαμαρτυρηθείς ότι κανονικά έλεγε «Παναγιά»!
Λογική η απορία, αδιάσειστα όμως τα στοιχεία, έτσι μας τα είπε και τα εμπέδωσα καλά. Προσοχή όμως, τα πράγματα έγιναν ανάποδα: οι διαμαρτυρόμενοι ήξεραν το στίχο με «πάντα γειά» και διαμαρτυρήθηκαν για το Παναγιά. Το “κανονικό” δηλαδή, ήταν γι αυτούς το πάντα γειά.
Μα πού το ήξεραν; Μόνο αν δεν ήταν τελικά η Σαμίου που πρωτόβγαλε το τραγούδι.
Εκτός βέβαια αν ανήκαν στις ελάχιστες μειοψηφίες που ήξεραν το τραγούδι από προφορική παράδοση του τόπου τους ή από τις πανάγνωστες ηχογραφήσεις σαν της κας Πιπίνας.
Κι ο Αηδονίδης δεν το 'χει πει; Μήπως ο Αηδονίδης είπε Παναγιά και προηγήθηκε της Σαμίου; (Κι αν όχι ο Αηδονίδης, πάντως μόνο μια τέτοιου τύπου εξήγηση μπορώ να φανταστώ.)
Ωπ! Σόρι, τώρα το κατάλαβα.
Άκυρα τα παραπάνω.
Όχι @pepe , σωστή η απορία που έχεις.
Η Σαμίου κάνει γνωστό ένα άγνωστο ως τότε τραγούδι λέγοντας “Παναγιά”. Έρχονται κάποιοι που το ήξεραν πριν από τη Σαμίου και της λένε ότι κανονικά είναι “πάντα 'γεια”. Εάν δε το ήξερα πρότερα πώς αλλιώς θα τη διόρθωναν; Δε μπορείς να διορθώσεις κάτι καινούριο.
Επομένως από πού ήξεραν το “πάντα 'γεια” ; Είτε από τη προφορική (τοπική) παράδοση είτε από ηχογραφήσεις σπάνιες όπως λέτε.
Άρα μήπως αυτή η γιαγιούλα το έβγαλε από το μυαλό της; Μήπως το είπε λάθος; Μήπως το άκουσε η Σαμίου λάθος;
Ο καθένας μπορεί να σκεφτεί αυτά και άλλα τόσα. Και αυτά δεν είναι υποθετικά γιατί ο @nikos_politis άκουσε τη Σαμίου να δίνει αυτή τη δικαιολογία/παράπονο.
Η Δόμνα δίνει μια άλλη εκδοχή σχετικά με το πώς πρωτάκουσε τα τραγούδι, σε συνέντευξή της, στο “Δίφωνο”, το 2000:
“… θυμάμαι ότι το Έχε γεια Παναγιά μου το πρωτόπε ο Αχιλλέας Ζαφειρόπουλος, αδελφός μιας καλής μου φίλης που είχα πρωτοσυναντήσει δεκαεπτά - δεκαοκτώ χρονών στην Κωνσταντινούπολη.
Μάλιστα, εκ των υστέρων, πριν από ένα-δυο χρόνια, ένας άλλος φίλος μου από την Ίμβρο μου είπε ότι ο στίχος δεν ήταν Έχε γεια Παναγιά αλλά Έχε γεια, πάντα γεια …”
Ολόκληρη η συνέντευξη, εδώ:
2 «Μου αρέσει»
Αν πράγματι έγιναν έτσι ακριβώς όλα, όπως τα διηγείται το 1973, τότε το τραγούδι το πρωτάκουσε το 1945 – 46. Δεν διευκρινίζει αν τότε, 17 χρονών κοπέλα, κράτησε χαρτί με τα λόγια του κομματιού. Μάλλον όχι και αν ναι, τη μουσική; Δεν είχε τότε μαγνητόφωνο και παρασημαντική ή νότες, δεν ήξερε. Μήπως, λοιπόν, το άκουσε μεν αλλά το ψιλοξέχασε, και στις πολύ μεταγενέστερες περιοδείες της για συλλογή τραγουδιών, το άκουσε απ’ τη γιαγιά ξανά και, πλέον, το κατέγραψε;
Να σημειωθεί ότι το κομμάτι μας το παρέδοσε το 1998.
Α μάλιστα, τότε αλλάζει. Όντως η ένσταση ήταν από κάποιον που ήξερε προφορικά το τραγούδι, αυτό καταλαβαίνω - αλλιώς γιατί να μας πει, αντί για το όνομα του ανθρώπου, μόνο την καταγωγή του, από την Ίμβρο; Δεν ξέρω αν είναι και στην Ίμβρο παραδοσιακό ντόπιο, λογικό μού φαίνεται βέβαια να είναι.
Άρα τελικά και τις δύο εκδοχές από τη Δόμνα τις ξέρουμε! Αυτή τραγούδησε «Παναγιά» αλλά και αυτή μάς είπε ότι της το είπαν και με «πάντα γεια»! Κι εδώ…
…πάλι το ίδιο καταλαβαίνω.
Ναι λοιπόν, αυτή η περίπτωση ήταν. Μου φαινόταν στατιστικά απίθανο, αλλά αν το λέει η Δόμνα δεν είναι, αφού αυτή κατεξοχήν είχε (και επεδίωκε φυσικά) επαφές με όσους ξέρουν τραγούδια από προφορική παράδοση.
Κατά τα άλλα:
Καθώς προσωπικά το πρωτόμαθα με Παναγιά, το πάντα γεια (που το είχα ακούσει σε κουβέντες από δω κι από κει, δεν το είχα διαβάσει πουθενά τεκμηριωμένα) μού είχε φανεί εξυπνακίστικη υπερδιόρθωση, του τύπου «όχι πράσινα άλογα, πράσσειν άλογα» ή «όχι ασθενής και οδοιπόρος, ασθενής και ο διπόρος». Αυτά συνήθως είναι μπούρδες, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι, γιατί το «έχε γεια, πάντα γεια» βγάζει πιο άρτιο νόημα από το «έχε γεια Παναγιά» που χτυπιόμαστε να βρούμε αν είναι όνομα κοπέλας ή χωριού ή κομπλιμέντο ή τι.
Πάντως η «αλλοίωση» σε Παναγιά έχει κι αυτή κοντά έναν αιώνα στην πλάτη της (1929 η κυρία Πιπίνα)!
1 «Μου αρέσει»