Ένα σχόλιο για τη ρυθμική του Γιώργου Κατσαρού

Μουσική Θεωρία
1

Άκουσα στο ραδιόφωνο αυτό:

Έρικ Κλάπτον, «Malted Milk», λάιβ 1992 (ο δίσκος - η συναυλία δεν ξέρω). Ένα ακουστικό μπλουζ, παιγμένο εντελώς αλά παλαιά, από έναν άνθρωπο μόνο του που τραγουδάει και παίζει κιθάρα (με μικρή επιφύλαξη: αν υπάρχει και δεύτερος κιθαρίστας, αφενός είναι εξαιρετικά διακριτικός και αφετέρου είναι πάρα πολύ καλά συντονισμένοι μεταξύ τους).

Έμοιαζε να είναι επανεκτέλεση από κάποια παλιά ηχογράφηση, μάλλον της εποχής που στα καθ’ ημάς ήταν Μεσοπόλεμος, κατά την οποία υπήρχαν αρκετοί one-man-band μπλουζίστες τρουβαδούροι αυτού του στιλ. και πράγματι, βρίσκω ότι το τραγούδι είναι του Ρόμπερτ Τζόνσον, t.a.q. 1938 (τότε πέθανε), ο οποίος Τζόνσον ήταν τυπικό παράδειγμα αυτού του στιλ:

Ο Κλάπτον υιοθετεί το ύφος και τις τεχνικές του «προγόνου του», αλλά δεν αντιγράφει νότα προς νότα. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο, που το έχουν και οι δύο, είναι ότι ενώ το τραγούδι είναι 12μετρο, δηλαδή κάθε στροφή με λόγια ή οργανική πατάει στην ίδια σειρά συγχορδιών με τις ίδιες αλλαγές και την ίδια διάρκεια, ωστόσο σε κάποια σημεία μοιάζει να σε πετάει έξω από τον χρόνο, έξω από την αυστηρότατη προδιαγραφή του 12μετρου.

Έχω ακούσει χιλιάδες δωδεκάμετρα τραγούδια, γιατί υπάρχουν χιλιάδες, από την εφεύρεση του φωνογράφου μέχρι και σήμερα. Παραλλαγές του βασικού μοτίβου υπάρχουν άπειρες, αλλά η προσήλωση στη χρονική δομή (ότι τα μέτρα είναι δώδεκα) είναι κανόνας απαράβατος. Έτσι, σε κάποια παλιά κομμάτια σαν αυτό του Ρ. Τζόνσον, έσπαγα το κεφάλι μου να καταλάβω ποιος αντιχρονισμός είναι που με κάνει να νομίζω ότι ξεφύγαμε από τον χρόνο. Μετά από χρόνια προσπάθειας, αναγκάστηκα να παραδεχτώ το προφανές: δεν νομίζω εγώ, όντως ξεφύγαμε!

Ο Ρόμπερτ Τζόνσον δεν είναι ο τύπος για τον οποίο θα λέγαμε «δεν ξέρει θεωρία, είναι ένας απλός άνθρωπος, δεν κρατάει χάρακα, μην κρατάς κι εσύ τον χάρακα όταν τον ακούς» και λοιπούς ευφημισμούς για να μην πούμε ότι έκανε λάθος. Δεν αμφιβάλλω μεν ότι ούτε θεωρία ήξερε ούτε χάρακα κράταγε, αλλά αυτό δεν τον διαφοροποιεί από χιλιάδες άλλους μουσικούς που έπαιξαν δωεκάμετρα χωρίς μεν να κρατάνε χάρακα αλλά ωστόσο απολύτως σωστά αν πιάσουμε εμείς τον χάρακα ως ακροατές. Ο Ρόμπερτ Τζόνσον έπαιζε λάθος το δωδεκάμετρο.

Βέβαια ο Ρόμπερτ Τζόνσον λογικά αποκλείεται να έπαιζε λάθος το δωδεκάμετρο. Τι διάβολο, αν δεν υπήρχε ο Ρόμπερτ Τζόνσον σχεδόν δε θα υπήρχε ούτε το δωδεκάμετρο, που λέει ο λόγος. Κανείς, και πόσο μάλλον εγώ, δεν μπορεί να τον βγάλει λάθος. Εξάλλου δεν είναι και κανένα δύσκολο κατόρθωμα να παίξεις δώδεκα μέτρα στη σειρά χωρίς να χάσεις το μέτρημα, πρέπει να 'σαι πολύ καλαμπόρτζης. Αλλά έλα που τα μέτρα δε βγαίνουν;

Κι ύστερα, τι μας λέει η μαρτυρία του Έρικ Κλάπτον; Άλλος καλαμπόρτζης από κει, κι αυτός λάθος δωδεκάμετρο. Ε, ντάξει, ο Κλάπτον είναι ένας απλός άνθρωπος, προσπάθησε πάντως… Ναι, αλλά σ’ ένα σωρό άλλα εξίσου δωδεκάμετρα κομμάτια (και από το ίδιο λάιβ!) δεν του ξεφεύγει τρίχα, πώς γίνεται αυτό;

Καταλήγω λοιπόν ότι, ως φαίνεται, υπήρχε μία εποχή κατά την οποία οι σόλο τρουβαδούροι μπλουζίστες είχαν πιο χαλαρή αντίληψη του ρυθμικά-μετρικά σωστού. Δεν το έκριναν με γνώμωνα έναν ορισμένο αριθμό μέτρων που στο καθένα πρέπει να συμβεί κάτι συγκεκριμένο. Είχαν έναν τέτοιο σκελετό στο μυαλό τους, αλλά επέτρεπαν στον εαυτό τους να τον στριμώξει λίγο από δω ή να τον ξεχειλώσει λίγο από κει ως κάτι που είναι μες στο παιχνίδι, και όχι ως λάθος. Θεωρώ δε ότι ο Κλάπτον με επιβεβαιώνει, όταν παρεισάγει το συγκεκριμένο στοιχείο σε επανεκτελέσεις κομματιών εκείνης της σχολής ενώ δεν το έχει καθόλου σ’ όλη την υπόλοιπη μουσική του.

Και πρόκειται για μουσικούς οι οποίοι ήταν σύγχρονοι του Κατσαρού και έπαιζαν σε πολύ συγκρίσιμο ύφος με το δικό του - για να μην πούμε ότι ενδεχομένως αυτοί ήταν τα πρότυπά του.

2

ως εδω κανένα πρόβλημα.(εισαι μονος και κανεις οπως θελεις, οτι σου’ρχεται…)
το πρόβλημα εμφανίζεται οταν σε συνοδεύουν η συνοδεύεις άλλους.
εδω δεν κανεις οτι σου καπνίσει…
τους παίρνεις “στον λαιμό σου” και χαλάς τη σούπα.
Δεν τρώγεται πλέον…

3

Τείνω κι εγώ να παραδεχτώ ότι η αντίληψη του δωδεκάμετρου είναι περισσότερο υποκειμενική παρά απόλυτη: «Είπαμε, κανόνας, αλλά θα μου επιτρέψετε και κάποιες προσωπικές αποκλίσεις, που όμως μπορούν απλά και μόνο να θεωρηθούν επιτρεπτές εξαιρέσεις» που δεν χαλάνε το σύνολο. Με τίποτα όμως δεν θα ενέτασσα σ’ αυτό το σχήμα τις «ιδιορρυθμίες» του Κατσαρού: βγάζουν μάτι, είναι σαφέστατα έξω από το «τρέξιμο» του κομματιού και όχι δυσκολεύομαι, απλά δεν μπορώ να τις αποδεχτώ. Είναι κάτι διαφορετικό απ’ την μη «τυφλή» υποταγή στο δωδεκάμετρο.

4

Ακριβώς. Δεν ξέρω αν ο Ρ. Τζόνσον έχει παίξει με άλλους, αλλά ο Κατσαρός σε κάποιες ηχογραφήσεις με βιολιά είναι υπόδειγμα σταθερότητας και 9/8ότητας.

5

Γενικά ο Robert Johnson πέρα από ίσως την σημαντικότερη μορφή των μπλουζ (κάτι σαν τον Μάρκο), είναι και ένας κόσμος από μόνος του, με πειραματισμούς και νεωτερισμούς. Επίσης (όπως και ο Μάρκος) έχει ηχογραφήσει κομμάτια που δεν έχουν φτάσει ακόμα στην σταθερή μορφή του 12μετρου, πιο παραδοσιακά country blues.
Τώρα αν ο Clapton αντέγραψε το λάθος του Johnson όπως εμείς αντιγράφουμε τα λάθη του Μάρκου (ή του Κατσαρού καλή ώρα), ή αν ένοιωσε ελεύθερος να παίξει σε άλλο σημείο με τον ρυθμό, δεν έκατσα ακόμα να το ακούσω. Παρεπιμπτόντως, η εκτέλεση είναι ζωντανή από την σειρά MTV Unplugged.

6

Συνολικά πάντως η εκτέλεση δεν είναι καρμπόν. Η προσωπική μου ανάγνωση είναι ότι ένιωσε ελεύθερος, γνωρίζοντας ότι μια τέτοια ελευθερία προβλέπεται στο συγκεκριμένο υποείδος. Οπωσδήποτε δεν είναι σταθερό χαρακτηριστικό του Κλάπτον (ενώ είναι του Ρ. Τζόνσον).

Θα έλεγα το αντίστροφο: περισσότερο απόλυτη παρά υποκειμενική, χωρις όμως ο υποκειμενισμός να απουσιάζει εντελώς.

Πιο συγκεκριμένα: Αυτό το «περίπου» ο Ρ. Τζόνσον το κάνει συχνά. Νομίζω ότι έχω ακούσει κι άλλους παρόμοιους να το κάνουν. Παρόμοιους εννοώ να είναι μόνοι με την κιθάρα τους και να είναι τα ίδια χρόνια, και να αποπνέουν γενικά αυτή την αίσθηση «παλιού», προ τυποποίησης. Όμως δεν μπορώ να ορκιστώ ότι σίγουρα είναι κι άλλοι, και δεν μπορώ και να τους ονομάσω γιατί δεν την ξέρω αυτή τη μουσική (την ακούω με μεγάλη απόλαυση και μάλιστα και με ενδιαφέρον, αλλά πολύ απέχω από το να ξέρω καλλιτέχνες, συγκροτήματα, περιόδους κλπ.).

Οι άλλοι, οι «απόλυτοι», υπερτερούν συντριπτικότατα.

7

Άρα υπάρχει και βίντεο;

8

Ορίστε:

2 «Μου αρέσει»
9

Λοιπόν, δε νομίζω να κάτσω να δω μια ώρα συναυλία Έρικ Κλάπτον, αλλά αν αυτό που άκουγα στο ραδιόφωνο είναι η πλήρης συναυλία, τότε δυο-τρία τραγούδια πιο πριν από το Malted Milk είχε άλλο ένα στο ίδιο στυλ, και πάλι παρατήρησα τις ίδιες ρυθμικές αποκλίσεις.

Από το υπόλοιπο πρόγραμμα είχε επίσης αρκετά ακόμη 12μετρα μπλουζ, σε άλλα στιλ, με φουλ μπάντα και, εννοείται, με τα μέτρα μετρημένα με το υποδεκάμετρο. Θα μπορούσαν να πειράξουν τα μέτρα και να το προβάρουν να βγει όμορφο, αν ήθελαν, αλλά δεν ήθελαν: δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα, κανείς δεν παίζει έτσι, είναι λάθος. Στο στιλ του Ρόμπερτ Τζόνσον δεν είναι λάθος. (Και πιστεύω ότι για έναν μουσικό σαν τον Κλάπτον, το να μάθει να χάνει τον ρυθμό σωστά μ’ αυτό τον τρόπο πρέπει να ήταν πρόκληση!)

Οπότε (για να μη χάνουμε το νήμα): δε θεωρώ ότι ο Ρόμπερτ Τζόνσον κάνει τον Κατσαρό πιο σωστό, πόσο μάλλον πιο ευχάριστο στ’ αφτιά του Νίκου Π. Πιθανώς όμως μας δίνει ένα κλου στο γιατί ένας μουσικός που ήξερε να κρατήσει το μέτρο επέλεγε να μην το κάνει. Σημειωτέον ότι όταν συνοδεύει με σωστά μέτρα άλλους δεν παίζει στο γνωστό αυτοσυνοδευόμενο στυλ, που μοιάζει με του Τζόνσον, ρυθμική κιθάρα παίζει.

Μήπως να δούμε ποιοι άλλοι εκτός από τους μπλουζίστες και τον Κατσαρό έπαιζαν την ίδια εποχή τέτοια κιθάρα, και αν είχαν και παρόμοια ρυθμικά/μετρικά στοιχεία;

10

Δεν έχω ιδέα απο Μπλουζ και δεν είχα ξαναακούσει τον Τζονσον! Θα ήθελα να κάνω 1 σχόλιο: Απο όσο άκουσα, δεν μου δημιουργείται η αίσθηση, ούτε οτι χάνεται, αλλα ούτε οτι εσκεμμένα προσθέτει χρόνο με την κιθάρα του προκειμένου να φτιάξει μία διαφορετική φόρμα. Η ερμηνεία του έχει πολύ έντονο το στοιχείο της αφήγησης και της απαγγελίας. Εγώ λοιπόν ακούω έναν αφηγητή που διηγείται μία ιστορία,χαϊδεύοντας παράλληλα μια κιθάρα. Οι παύσεις μεταξύ στίχων είναι μέρος της ερμηνείας, όπως θα ερμήνευε ένας ηθοποιός ένα μονόλογο χωρίς να δεσμεύεται απο μετρικές ρυθμικές φόρμες.
Παραδόξως, ο Κλάπτον μιμείται την αυθαίρετη ρυθμική προσέγγιση αλλά το ύφος του είναι…τραγουδιστό και όχι μια εμμελής απαγγελία.

Ομολογώ δεν μπορώ να τοποθετηθώ για τον αν ο Κατσαρός έβγαινε απο το μέτρο με την ίδια αίσθηση και πρόθεση.Θα πρέπει να τον ακούσω πιο προσεκτικά

11

“Μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα”… Νομίζω οι περισσότεροι τροβαδούροι (ο τραγουδιστής που αυτοσυνοδεύεται παίζοντας κάποιο όργανο) έχουν αυτό το χαρακτηριστικό. Όταν παίζουμε μόνοι μας εύκολα χάνουμε τον ρυθμό, ενώ όταν παίζουμε με άλλους υπάρχει αλληλοστηριξη.
Το πρόβλημα είναι όταν αυτό καταγράφεται σε δίσκο, οπότε γίνεται πρότυπο και δεν ξέρουμε πως να διαχειριστούμε το λάθος. Να το μιμηθούμε, να το αντιγράψουμε, να το διορθώσουμε; Συνήθως όταν υπάρχει κομπανία το κομμάτι διορθώνεται ώστε να παιχτεί από όλους, ενώ αν η επανεκτέλεση είναι από ένα άτομο πάλι μπορεί να αφεθεί στην ελευθερία της αρχικής εκτέλεσης.
Επίσης, αν είναι σύνθεση του τροβαδούρου, τότε εύκολα το παίρνει κανείς ως έχει (πχ κάποια κομμάτια του Σαββόπουλου από το “Φορτηγό”), ενώ αν είναι κάποιο υπάρχον κομμάτι σε εκτέλεση Κατσαρού (Ντοκτορ, Και γιατί δεν μας το λες, κλπ) τότε πιο σωστό είναι να διορθωθεί.
Βέβαια είναι πολύ ισχυρό το άκουσμα του Κατσαρού, σε σημείο που να μιλάμε για τον Ντοκτορ του Κατσαρού και για τον Ντοκτορ των υπολοίπων…

12

Έβαλα να ξανακούσω τις ηχογραφήσεις του Δούσα από την «ελληνική κιθάρα στις 78 στροφές», και πέφτω πάνω σε αυτή την ηχογράφηση του Κατσαρού με βιολί και τραγουδίστρια. Στην εισαγωγή παίζει στο δικό του αυτοσυνοδευόμενο στυλ, αλλά μετά το γυρίζει σε κανονική συνοδεία, και τα καταφέρνει μια χαρά νομίζω.